شعارسال:  داده‌­ها نشان می­‌دهد وضعیت منابع و هزینه‌­ها در بخش سلامت روان چگونه است، قوانین و سیاست‌های این حوزه در چه وضعیتی هستند و همچنین، توجهات معطوف به درمان است یا اقدامات پیشگیرانه. مطالب مهم دیگری در این اطلس مطرح شده است که به فهم وضعیت فعلی بازار کار رشته­‌های روانشناسی، بیماری­‌های شایع و چالش‌­های آن در سطح کلان کمک می­‌کند.

اطلس سلامت روان در سازمان جهانی سلامت از جمله پروژه­‌های این سازمان است که پیشبرد آن بر عهده شکهار سکسنا (Shekhar Saxena) بوده است و چند گزارش در سال­­‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۷ منتشر شده است.

گزارش‌­های دیگری در سال‌­های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۵ منتشر شده‌­اند که به دلیل قدیمی بودن در این یادداشت به آن­‌ها پرداخته نشده است. تمرکز این متن بر آخرین گزارش این مجمع جهانی در سال ۲۰۱۷ است.

در این گزارش، اطلاعات تفکیکی در مورد هریک از کشورها ارائه نشده است. داده‌­های ایران در این گزارش وجود داشته‌­اند و بر اساس اطلاعات بانک جهانی، ایران را در زمره کشورهای متوسط به بالا قرار داده­‌اند و اطلاعات از طریق احمد حاجبی برای این سازمان ارسال شده‌­اند.

در این گزارش، متغیرهای منابع مالی (هزینه دولت در زمینه سلامت روان)، منابع انسانی (تعداد شاغلان و فعالان در زمینه سلامت روان)، ظرفیت‌­افزایی (تعداد و سهم خدمه و کارمندان متخصص در زمینه مراقبت از سلامت در سطح عام)، همیاری ذی­نفعان (تعداد و نوع تعاملات رسمی با دیگر بخش­‌ها، خدمات و گروه­‌ها شامل کاربران خدمات)، موجودیت سرویس (تعداد تسهیلات مراقبت از سلامت روان در سطوح متفاوت)، مراقبت­‌های سرپایی (تعداد و سهم پذیرش­ بیماری­‌های روانی جدی در مقایسه با مراکزی که مراقبت‌­ها و خدمات سرپایی ارائه می‌­دهند)، تداوم خدمت (سهم افراد مبتلا به بیماری­‌های روانی جدی که از یک بیمارستان روان در سال گذشته مرخص شده­‌اند و در ظرف یک ماه بعد توسط خدمات اجتماع­‌محور، مراقبت­‌های لازم برایشان تداوم یافته است) و حمایت اجتماعی (تعداد افراد مبتلا به اختلال­‌های روانی جدی که کمک‌هزینه‌هایی دریافت کرده‌­اند) مطرح شده‌­اند.

گزارش‌­های سازمان جهانی سلامت بر موضوعاتی تمرکز کرده است که مرور آن­ها بی‌­نهایت ارزشمند بوده و اطلاعاتی از مسیر پیشروی کلی خدمات سلامت روان و چالش‌­های آن در جهان در اختیار قرار می‌­دهد.

این سلسله تلاش­‌ها اطلاعاتی در مورد موجودیت خدمات سلامت روان و منابع آن در سراسر جهان شامل اختصاص منابع مالی، منابع انسانی و تسهیلات تخصصی ارائه می­‌دهد.

این اطلاعات از طریق ارسال پرسشنامه به اعضای سازمان جهانی سلامت و دولت­‌های عضو به دست آمده است. از ۱۹۴ دولت عضو، ۱۷۷ کشور یعنی ۹۱% سؤالات پرسشنامه اطلس سلامت روان این سازمان را تکمیل کرده‌اند.

در ادامه نظری بر این داده­‌های ارزشمند افکنده شده است. ۶۲% از کشورها توانسته‌­اند به پنج شاخص اصلی این گزارش (شامل سیاست­‌های سلامت روان، حقوق سلامت روان، برنامه‌­های ارتقا و پیشگیری، موجودیت خدمت و نیروی کار در زمینه سلامت روان) پاسخ دهند.

۷۲% از کشورها برنامه یا سیاست خود در زمینه سلامت روان را داشته و ۵۷% هم قوانین خود را در این حوزه به­ طور مدون تدوین کرده‌­اند. در پنج سال گذشته، ۶۲% از این کشورها اقدام به به‌روزرسانی سیاست­‌های خود در این حوزه نمود‌ه‌اند.

میزان هزینه عمومی برای سلامت روان در مورد کشورهایی با سطح اقتصادی متوسط و پایین، بسیار اندک و ناچیز بوده و متأسفانه ۸۰% از این منابع مالی تنها صرف بیمارستان­‌های روان شده است.

در سطح جهانی به ازای ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، به ­طور میانگین ۹ نفر فرد شاغل در حیطه سلامت روان وجود دارد (از زیر ۱ در کشورهای کم ­درآمد تا ۷۲ در کشورهای پردرآمد).

میانگین تعداد تخت­‌های مربوط به بیماری­‌های سلامت روان در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در طیف ۷ (در کشورهای کم ­درآمد تا کشورهای با درآمد متوسط) و ۵۰ (در کشورهای با درآمد بالا) بوده است.

۱۲۳ کشور برابر با ۶۹% از آن­هایی که پاسخ داده‌­اند یا ۶۳% از اعضای دولت­‌های عضو، حداقل دو برنامه در زمینه­‌های پیشگیری و ارتقای سلامت روان داشته‌­اند.

از ۳۵۰ برنامه‌­ای که در سطح جهانی گزارش شده­‌اند، ۴۰% مربوط به بهبود و ارتقای سواد مربوط به سلامت روان یا مبارزه با استیگما (انگ یا داغ ننگ) این بیماری‌­ها بوده و ۱۲% نیز مربوط به پیشگیری از خودکشی بوده است.

سازمان جهانی سلامت ۴ گام را برای بهبود شاخص­‌های سلامت روان در سطح جهانی تا سال ۲۰۲۰ تعریف کرده است که عبارت‌اند از (۱) تقویت حکمرانی و راهبری سلامت روان، به‌طوری‌که تا سال ۲۰۲۰، ۸۰% از کشورها سیاست‌­ها و اهدافشان را در زمینه سلامت روان مطابق سیاست­‌های بین‌­المللی ارتقا دهند.

(۲) فراهم نمودن خدمات جامع، یکپارچه و مؤثر در حیطه سلامت روان و خدمات مراقبت اجتماعی در سطح اجتماع، به‌طوری‌که تا سال ۲۰۲۰، پوشش خدمات برای اختلال­‌های سلامت روان تا ۲۰% افزایش یابد.

(۳) کاربست راهبردهایی به قصد بهبود و پیشگیری در زمینه­‌های مربوط به سلامت روان، به‌طوری‌که ۸۰% از کشورها حداقل سه دسته برنامه پیشگیری و ارتقا در زمینه سلامت روان داشته باشند و نرخ خودکشی کشورها به ۱۰% کاهش یابد.

و نهایتاً (۴) تقویت نظام اطلاعات، شواهد و پژوهش در زمینه سلامت روان، به‌طوری‌که ۸۰% از کشورها به‌طورمعمول اقدام به گردآوری و گزارش مؤلفه‌های اصلی سلامت روان هر دو سال یک‌بار نمایند.

در بحث سیاست­گذاری و حکمرانی، داده­‌ها نشان داده برنامه­‌ها و سیاست­‌های کشورها تا ۹۷% به گذار به سمت مدل خدمات سلامت روان مبتنی بر سطح اجتماعی سوق یافته است.

همچنین، ۸۹% از سیاست­‌ها به حقوق انسان‌­های مبتلا به اختلالات روان توجه داشته­‌اند. ۸۲% از برنامه‌­ها به شمول افراد دچار اختلالات روانی در فرایندهای تصمیم­‌گیری توجه کرده‌­اند.

در کشورهای خاورمیانه (شامل ایران[۱])، حدود ۵۳% از برنامه‌­ها تمام مؤلفه‌های انطباق با حقوق انسانی را دارا بوده­‌اند.

در سطح جهانی، ۵۳% از کشورها گزارش داده­‌اند که برآوردهای مدنظرشان در زمینه منابع مالی و انسانی را در سیاست‌­ها و برنامه­‌های سلامت روان‌شان وارد کرده‌­اند، اما در کشورهای خاورمیانه این رقم برابر با ۴۰% گزارش شده است.

در زمینه قوانین این حوزه، ۶۳% از کشورها در سطح جهانی مدعی بوده‌­اند که قوانین مجزا برای بخش سلامت روان تدوین کرده‌­اند؛ درحالی‌که در سال ۲۰۱۳، در طول ۵ سال گذشته آن، این رقم برابر با ۴۰% بوده است. در سال ۲۰۱۷، ۶۱% از کشورهای خاورمیانه تأکید کرده‌­اند قوانین مجزایی در این زمینه تدوین کرده‌­اند.

در سطح جهانی، ۷۵% از کشورها تمام مؤلفه‌های مربوط به حقوق انسانی در زمینه قانون­‌گذاری را لحاظ کرده‌­اند؛ درحالی‌که در کشورهای خاورمیانه، این رقم برابر با ۹۱% بوده است.

سازوکار نظارتی برای انطباق این قوانین با حقوق انسانی بیماران روانی در سطح جهانی با کم ­و ­کاستی‌­هایی مواجه بوده است؛ ۴۰% از کشورها در جهان فاقد سازوکار نظارتی در این زمینه هستند.

ولی این رقم در کشورهای خاورمیانه برابر با ۴۷% می­‌باشد. در سطح جهانی، ۲۸% از کشورها سازوکار نظارتی و گزارش سالیانه در این زمینه دارند ولی در خاورمیانه، ۲۴% از کشورها چنین سازوکاری را دارا می­‌باشند.

در راستای تعامل و همکاری ذی­نفعان باید گفت که در سطح جهانی، ۱۲۶ کشورها تعاملات رسمی با گروه‌­های ذی­نفع در زمینه موضوعات مربوط به سلامت روان داشته­‌اند ولی در سطح کشورهای خاورمیانه، این رقم برابر با ۱۵ کشور است که یکی از پایین‌­ترین ارقام به حساب می‌­آید.

جالب توجه است که بالاترین سرانه هزینه‌­های دولت در زمینه سلامت روان (نسبت هزینه سلامت روان به کل هزینه مربوط به سلامت) به ترتیب مربوط به اروپا با ۲۱٫۷% و سپس آمریکا با ۱۱٫۸% است.

در سطح جهانی، این نسبت برابر با ۲٫۵% است که نشان می‌­دهد همچنان جهان نسبت به اهمیت بیماری­‌های سلامت روان در مقایسه با بیماری‌­های جسمانی، دچار تردید متمایل به بی‌­توجهی است. نهایتاً، این آمار در کشورهای خاورمیانه نیز برابر با ۲% است.

[۱] از آن­جا که دیتای تفکیکی در مورد ایران وجود ندارد؛ دسته‌­ای که ایران در آن قرار می­‌گیرد، یعنی کشورهای خاورمیانه به­ طور مجزا نیز گزارش شده تا خواننده دیدگاه دقیق­‌تری نسبت به آمارهای موجود در این زمینه به ­دست آورد.

شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت بردار ، تاریخ انتشار: 8آذر1398 ، کدخبر: -: bordar-ensani.ir