شعار سال: غلامرضا پورحیدری رئیس انجمن علمی مدیریت بحران ایران در این باره گفت: کشور عزیزمان ایران، در کنار بهره‌مندی از منابع فراوان و امتیازات جغرافیایی و واقع شدن در چهار راه اصلی جهان، به‌دلیل گوناگونی و تنوع اقلیمی در معرض مخاطرات طبیعی مختلف بوده و پس از وقوع انقلاب اسلامی و طرح ایده‌ای کاملاً متفاوت برای اداره جهان، در معرض انواع مخاطرات و تهدیدات امنیتی، سیاسی و اجتماعی و در پی آغاز دوران استقلال، توسعه و پیشرفت، در معرض انواع مخاطرات انسان ساخت قرار گرفته است. به عبارت دیگر، مخاطرات و تهدیدات در کشور ما، مجموعه‌ای است از مخاطرات و تهدیداتی که در تمامی کشورهایی جهان وجود دارد، اگرچه شدت و تواتر این مخاطرات نسبت به سایر کشورها متفاوت است.

وی ادامه داد: در این بین به اذعان صاحبنظران، مردم ایران در سال 1398 بیشترین مخاطرات و تهدیدات را تجربه کردند و همین امر سبب شد انجمن علمی مدیریت بحران ایران با تمرکز بیشتری بر موضوع مدیریت ریسک حوادث و بحران‌ها که دلیل اصلی تأسیس انجمن بوده، کار را دنبال کند. ماحصل این تلاش‌ها، تعیین عناوین و سرفصل‌های کلی آموزشی در این زمینه بوده و امید است با یاری نهادهای مسئول در کشور، امکان پایه‌گذاری آموزش‌های سازمان‌یافته محقق شود، در همین راستا سال 1399 را سال تمرکز بر نهادینه‌سازی آموزش مدیریت ریسک بحران‌ها در نظر گرفته است.

گفتنی است؛ انجمن علمی مدیریت بحران ایران بر اساس بررسی‌های انجام شده، منابع موجود برای مدیریت ریسک حوادث، بلایا و بحران‌ها را به دو بخش اصلی عمومی و اختصاصی تقسیم کرده است.

بخش عمومی:

بخش عمومی در مدیریت تمامی حوادث و مخاطرات کمابیش وجود دارد و برای مدیریت بحران از هر نوع که باشد، ضروری است. بخش عمومی مدیریت ریسک حوادث، بلایا و بحران‌ها را می‌توان در 6 عنوان کلی قرار داد.

1- کلیات و ساختار و سازمان

تحت این عنوان، مطالبی مانند قانون اساسی، سیاست‌های کلی نظام، ساختارهای مرتبط با مخاطرات، سازمان مدیریت بحران کشور، سازمان پدافند غیرعامل کشور، تعاریف، مفاهیم و ادبیات، مدل‌های نگرشی و مفهومی، ستاد مدیریت بحران، سامانه فرماندهی بحران، مدافعه‌گری و گفتمان‌سازی مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

2- بررسی و ارزیابی مخاطرات و تهدیدات

این عنوان، مطالبی مانند انواع مخاطرات طبیعی، انسان‌ساخت و امنیتی اجتماعی، شناسایی و سرشماری مخاطرات، وزن‌دهی و تحلیل مخاطرات، اولویت‌بندی مخاطرات برای مواجهه و اداره، ایجاد بانک اطلاعات مخاطرات و تهدیدات، ترسیم نقشه خطر (Risk map) و تدوین سناریوهای احتمالی را شامل می‌شود.

3- پیشگیری و کاهش آثار

این عنوان کلی شامل آموزش و اطلاع‌رسانی ریسک، سازگاری با مخاطرات طبیعی، ایمنی و استانداردسازی، مقاوم‌سازی سازه‌ای و غیر سازه‌ای، ارتقای تاب‌آوری جوامع، مدیریت زمین و آمایش سرزمین، کاهش آسیب‌پذیری اجتماعی، تدابیر و اقدامات پیشگیرانه و همچنین حفاظت از منابع و دارایی‌ها می‌شود.

4- آمادگی

ذیل عنوان آمادگی، مقولاتی مانند سناریونویسی حوادث اقتضایی و برنامه‌ریزی برای فاز پاسخ، تأمین اعتبارات و اخذ مجوزها، تهیه کدها و دستورالعمل‌ها، تجهیزات، امکانات و حمل‌ونقل، سازماندهی، آموزش و تمرین، ارتباطات، کنترل و فرماندهی، تصویب قوانین حقوقی و جزایی و بالاخره سطح‌بندی حوادث و بحران‌ها را دربرمی‌گیرد.

5- مقابله (پاسخ)

عنوان کلی مقابله یا پاسخ شامل مقولات متعددی از جمله هشدار زود هنگام، تخلیه امن اضطراری، بررسی و ارزیابی حادثه، جستجو و نجات، درمان اضطراری و انتقال، آب، تغذیه و اسکان اضطراری، حمایت روانی، مدیریت اجساد، مدیریت هدایا و داوطلبان، مدیریت رسانه و اطلاع‌رسانی و همچنین مستندسازی و گزارش‌دهی می‌شود.

6- بازسازی (بازیابی)

تحت عنوان بازیابی یا بازسازی، مطالبی مانند بازتوانی جسمانی آسیب‌دیدگان، بازتوانی روانی بازماندگان، بازپیوند خانواده‌ها، بازسازی شریان‌های حیاتی، بازسازی اماکن تخریب شده، تداوم فعالیت و پویایی اقتصادی، بازسازی هویتی و اجتماعی، بهره‌برداری از پنجره فرصت و همچنین تجربه نگاری و درس آموزی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بخش اختصاصی:

بخش اختصاصی مدیریت ریسک حوادث، بلایا و بحران‌ها بسته به نوع مخاطره و تهدید متفاوت است؛ زیرا نیازهای متفاوتی را ایجاد می‌کند. به عبارت دقیق‌تر حتی یک نوع مخاطره یا تهدید، ممکن است سناریوهای مختلفی را ایجاد کند که به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ اما به‌طور کلی، مخاطرات و تهدیدات و حوادث و بحران‌های ناشی از آنها را می‌توان در سه گروه، محور و گرایش قرار داد که شباهت‌های کلی بیشتری با یکدیگر دارند.

گرایش اول شامل مخاطرات طبیعی مانند زمین‌لرزه، سیلاب، سرما و یخبندان و گرمای شدید است.

گرایش دوم شامل مخاطرات انسان‌ساخت یا تکنولوژیک مانند حوادث کارگاهی، ترافیکی و حمل‌ونقل و بحران‌های زیست‌محیطی و آتش‌سوزی‌ها و انفجارات است.

گرایش سوم شامل مخاطرات و تهدیدات امنیتی و اجتماعی مانند ناآرامی‌های مدنی، آسیب‌های اجتماعی، تهاجم فرهنگی و رسانه‌ای و حوادث و بحران‌های روانی و شناختی است.

مخاطرات و بحران‌های طبیعی:

مخاطرات و بحران‌های طبیع، خود به دسته‌های مختلفی قابل تقسیم هستند که اینجا در 6 گروه تنظیم شده‌اند:

1) حوادث زمین‌شناختی مانند زلزله، آتشفشان، ریزش کوه‌ها و معادن، نشست و رانش زمین.

2) حوادث آب‌شناختی مانند سیل، سیلاب و آب‌گرفتگی، پیشروی آب دریا، سونامی، شکستن و سرریز شدن سدها و طوفان دریایی

3) شرایط اقلیمی سرد مانند بارش برف، کولاک و بوران، سرمای شدید و یخبندان و بهمن.

4) شرایط اقلیمی گرم مانند گرمای شدید، طوفان و گردباد، ریزگرد و طوفان شن، و رعد و برق و صاعقه.

5) حوادث جنگل‌ها و مراتع مانند خشکسالی، آتش‌سوزی حیات وحش، هجوم حشرات به‌ویژه ملخ‌ها و گسترش آفات گوناگون گیاهی

6) بیماری‌های واگیر مانند بیماری‌های عفونی و اپیدمی‌ها از جمله آنفلوآنزا، بیماری‌های مشترک انسان و دام و بیماری‌های بازپدید و نوپدید.

مخاطرات و بحران‌های انسان‌ساخت:

مخاطرات و بحران‌های انسان‌ساخت نیز در 6 گروه قابل تنظیم هستند.

1) آتش‌سوزی و انفجار که شامل آتش‌سوزی خانگی، آتش‌سوزی انبارها و فروشگاه‌ها، آتش‌سوزی در تأسیسات نفتی، وسایل نفت‌سوز و گازسوز، انفجار و آتش‌‌سوزی تجهیزات تحت فشار و نیز مواد و مایعات قابل اشتعال و انفجار است.

2) حوادث کارگاهی و صنعتی مانند آسیب‌ها و صدمات انسانی حین کار با دستگاه‌های مختلف، سقوط آوار و وسایل، نشت مواد زیان‌آور، سقوط از ارتفاع و سُر خوردن و افتادن

3) حوادث ناشی از قطع شریان‌های حیاتی مانند قطع برق، قطع آب، قطع گاز، قطع تلفن و اینترنت و و توقف فعالیت پیام‌رسان‌ها

4) مواد خطرناک از جمله حوادث هسته‌ای، نشت مواد رادیواکتیو، مواد شیمیایی خانگی مانند سفیدکننده‌ها و جرمگیرها، عوامل بیولوژیک و زیستی، عوامل شیمیایی و سایر مواد زیان‌آور

5) آلودگی‌های زیست‌محیطی از جمله آلودگی آب رودخانه‌ها و دریاها، آلودگی ناشی از دفع نادرست زباله‌ها، آلودگی هوا، آلودگی خاک و آسیب‌های فضا و اتمسفر مانند لایه اوزون

6) حوادث ترافیکی و حمل‌ونقل شامل حوادث جاده‌ای و بزرگراهی، ریلی و مترو، ترابری هوایی، ترافیک شهری، حمل و نقل دریایی و اسکله‌ها و بنادر.

مخاطرات، تهدیدات و بحران‌های امنیتی و اجتماعی:

مخاطرات، تهدیدات و بحران‌های امنیتی و اجتماعی را نیز در 6 گروه می‌توان تنظیم کرد.

1) شورش، آشوب و ناآرامی مدنی شامل شرارت، غارت و سرقت، اغتشاش و خرابکاری و تخریب، شورش‌های قومیتی، درگیری‌های گروهی و طایفه‌ای، مخاطرات تجمعات انبوه، درگیری‌های مسلحانه و تهاجم نظامی دشمن

2) آسیب‌های اجتماعی شامل فقر و شکاف طبقاتی، بیکاری، تبعیض و بی‌عدالتی، تجرد و طلاق، بی‌خانمانی و آوارگی، اعتیاد به مصرف مواد، کم‌سوادی و ناآگاهی، بیماری و ناتوانی، عدم تناسب جمعیتی و خشونت و بدرفتاری

3) حوادث تروریستی شامل بمب‌گذاری و انفجار، حملات بیولوژیک، حملات شیمیایی، بمب‌های رادیواکتیو، بسته‌های مشکوک، آلوده کردن آب و مواد غذایی، گروگان‌گیری و حملات انتحاری

4) بحران‌های فرهنگی و شناختی شامل رواج فرهنگ بیگانه، تغییر فرهنگ بومی و ملی، دین‌زدایی قالبی و شکلی یا محتوایی و مفهومی، تهاجم ادراکی و فکری، ضعف اعتماد عمومی، تفرقه و چنددستگی

5) بحران‌های اقتصادی شامل عدم امنیت غذایی، وابستگی در تولید و صنعت، تحریم و رکورد اقتصادی، مدیریت نامناسب پول و اعتبار، بالا بودن هزینه تولید، واسطه‌گیری غیر مولد، پایین بودن تعرفه واردات، موانع و سوءمدیریت صادرات، اسراف و تجمل‌گرایی و بالاخره بالا بودن هزینه زندگی

6) بحران‌های رسانه‌ای و فضای مجازی شامل شایعه و دروغ‌پردازی، وابستگی در زیرساخت‌های فضای مجازی، کم‌سوادی رسانه‌ای، تهاجم رسانه‌ای گسترده و دوقطبی‌سازی‌های گوناگون.

بنابرین، سرفصل‌های فوق می‌تواند چارچوب کلی آموزش مدیریت ریسک حوادث، بلایا و بحران‌ها را چه در مقاطع دانشگاهی و چه در دوره‌های عرضی کوتاه‌مدت را تشکیل دهد و انجمن علمی مدیریت بحران ایران آمادگی دارد، ضمن دریافت رهنمودها و انجام اصلاحات، در طراحی و سرفصل‌نویسی و نیز در اجرای دوره‌های کوتاه‌مدت در قالب تربیت مربی یا آموزش مدیران و کارشناسان با سازمان‌ها و نهادهای مرتبط یا متقاضی همکاری کند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از باشگاه خبرنگاران ایسکانیوز، تاریخ 19 فروردین 99، کد مطلب: 1065378: www.iscanews.ir