شعار سال: استفاده از پزشکی لیزری نیز فقط در انحصار یک رشته پزشکی نیست، بلکه پزشکی لیزری در بسیاری از رشته‌های پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. امروزه از پزشکی لیزری کم‌توان در حوزه پوست و مو نیز استفاده می‌شود.
رضا فکرآزاد، رئیس انجمن علمی پزشکی لیزری ایران از دغدغه‌های پزشکانی سخن می‌گوید که از پزشکی لیزری بهره می‌برند. تحریم و نوسانات ارزی و همچنین محروم شدن پزشک عمومی از لیزرتراپی، گوشه‌ای از این چالش‌هاست که فکر آزاد به آن اشاره دارد. این گفتگوی تفصیلی را از نظر می‌گذرانید.
در حال حاضر عمده اعضای انجمن پزشکی لیزری ایران از چه گروه پزشکی هستند؟
در ابتدا اجازه دهید یک اشتباه رایج را اصلاح کنم. پزشکی لیزری با لیزر پزشکی متفاوت است. لیزر پزشکی، بیشتر روی ساختار لیزر تمرکز دارد و درباره کاربرد لیزر در پزشکی متمرکز است. یعنی درواقع تاکید روی ساخت لیزر‌هایی است که در پزشکی کاربرد داشته باشد، اما کار درمانی انجام نمی‌دهند و کارشناس آن‌ها معمولا در حوزه فیزیک تخصص دارند و افراد فنی هستند. کار آن‌ها تولید لیزر‌های پزشکی است و دانش پزشکی ندارند، اما پزشکی لیزری به شکلی است که پزشک برای فرآیند‌های تشخیصی و درمانی از لیزر استفاده می‌کند. در پزشکی لیزری، بسیاری از گروه‌های پزشکی شامل پزشکان، رشته‌های تخصصی پزشکی، فیزیوتراپ‌ها و حتی پرستاران نیز از لیزر برای تشخیص و درمان بیمار استفاده می‌کنند.
حدود ۱۸ سال است که انجمن علمی پزشکی لیزری ایران، تاسیس شده است. پنج بار هیات مدیره این انجمن عوض شده است و چند ماه دیگر نیز انتخابات جدید برای تعیین هیات مدیره برگزار می‌شود. از آنجا که ما یک انجمن علمی هستیم، بیشتر فعالیت‌های ما در حوزه علمی مثل آموزش و انتقال دانش است. برگزاری کنگره‌های علمی و سمینار‌های داخلی و بین‌المللی، بخشی دیگر از فعالیت‌های متداول این انجمن است. البته سال گذشته به دلیل مشکلات مالی نتوانستیم این کنگره‌ها را برگزار کنیم، زیرا با توجه به تحریم و سخت شدن فرآیند جذب اسپانسر نتوانستیم کنگره برگزار کنیم. در عین حال در حوزه ارائه آموزش‌های مدون نیز فعال هستیم. با توجه به اساسنامه انجمن، همه رشته‌های مرتبط با پزشکی که درجه علمی بالاتر از دکتری دارند، اعم از دکتری پزشکی یا PHD در رشته‌های فیزیوتراپی و رشته‌های فیزیکی مرتبط با پزشکی لیزری می‌توانند به شرط گذراندن دوره‌های مقدماتی لیزر در پزشکی، عضو انجمن ما باشند. با این وجود، بیشتر اعضای ما پزشکان و متخصصان رشته‌های مختلف هستند.
 فکر می‌کنید پزشکی ایران تا چه حد توانسته است از فناوری لیزر در پزشکی بهره ببرد و متخصصان حرفه‌ای در این حوزه نوین درمانی تربیت کند؟
ببینید یکی از عمده مشکلات آموزشی در بحث پزشکی لیزری این است که مباحث این علم در دانشگاه‌های علوم پزشکی به دانشجویان آموزش داده نمی‌شود، طوری که فقط حدود پنج تا شش صفحه آموزش لیزر در پزشکی به دانشجویان سال دوم پزشکی تدریس می‌شود. با وجود تلاش چندین ساله نتوانسته‌ایم سرفصل‌های این علم را در دروس دانشگاهی بگنجانیم. البته خوشبختانه در دانشکده‌های دندانپزشکی مباحث مرتبط با پزشکی لیزری را موفق شدیم در منابع درسی قرار دهیم، اما در دانشکده‌های پزشکی هنوز این اتفاق نیفتاده است. واقعیت این است که ما باید علم را ابتدا از دانشگاه یاد بگیریم و بعد وارد جامعه شود، اما در حوزه پزشکی لیزری، این اتفاق کاملا برعکس رخ داده است. یعنی ابتدا لیزر‌های کاربردی در پزشکی وارد بازار ایران شده است و بعد به دنبال دانش استفاده از این دستگاه‌ها رفته‌ایم که مسیر خطایی است. مثل اینکه یک خودروی گرانقیمت را خریداری کنیم، اما توان رانندگی و گواهینامه نداشته باشیم.
تقریبا حدود ۲۵ سال قبل دستگاه‌های لیزر مورد استفاده در پزشکی وارد بازار ایران شد، اما آموزش استفاده از آن را نادیده گرفتند. قاعدتا باید این ارائه آموزش از سوی دانشگاه‌ها انجام می‌شد، اما چنین اتفاقی نیفتاد، در عوض یک سری از شرکت‌های وارد کننده تجهیزات لیزری، دوره‌های آموزشی چند روزه را برای استفاده‌کنندگان از این دستگاه‌ها برگزار می‌کردند. درواقع این دوره‌های چند روزه، شبیه یک دوره اپراتوری برای این دستگاه‌ها بود، بدون آنکه از منظر پزشکی به این مبحث نگاه شود. در کشور‌های دیگر، آموزش‌های کاربردی لیزر در حوزه پزشکی در حوزه اختیارات انجمن‌ها و دانشگاه‌ها است. در کشور ما هم نیاز است که یک نهاد بی‌طرف مثل دانشگاه‌های علوم پزشکی و انجمن‌های علمی بحث آموزش پزشکی لیزری در ایران را به طور جدی پیگیری کند. البته در سایر کشور‌ها نیز آموزش دانشگاهی در حوزه پزشکی لیزری ارائه نمی‌شود، اما سوال اینجاست که چرا باید همیشه دنباله رو کشور‌های دیگر باشیم و منتظر تصمیمات آن‌ها بمانیم؟ ما می‌توانیم در این حوزه درمانی پرکاربرد، پیشرو باشیم و به دنبال ارائه بهترین شیوه آموزشی در زمینه پزشکی لیزری باشیم.
از آنجا که فعالیت‌های انجمن ما در اغلب رشته‌های پزشکی می‌تواند کاربرد داشته باشد، در تعامل گسترده با بسیاری از انجمن‌های علمی مثل طب فیزیکی، فیزیوتراپی، دندانپزشکی، ارتوپدی، گوش و حلق و بینی، انجمن زنان و زایمان، انجمن‌های داخلی و انجمن‌های جراحی هستیم و بیش از ۱۰ سال است که دوره‌های آموزشی پزشکی لیزری را برگزار می‌کنیم. این علم متعلق به همه است و هیچ کسی صاحب امتیاز آن نیست. هدف همه ما بهبود وضعیت درمان بیمار است و هر روشی که به بهبود بیمار کمک کند، باید مورد استقبال قرار بگیرد. علمی‌ترین شکل برخورد با پزشکی لیزری این است که نه از آن استفاده نابجا شود و نه اینکه با کاربرد‌های آن مقابله کنند.
برای حل این مشکل، یک دوره آموزشی ۳۴ ساعته را طراحی کردیم که امیدواریم با همکاری وزارت بهداشت بتوانیم واحد درسی در حوزه پزشکی لیزری در دانشگاه‌ها را در قالب کوریکولوم آموزشی اجرا کنیم.
این کار باعث می‌شود که بجای دادن ماهی به جامعه پزشکی، ماهی‌گیری به آن‌ها یاد بدهیم تا جامعه پزشکی به فراخور نیاز خودش، قلاب خود را انتخاب و یا حتی با کمک فیزیکدانان بومی طراحی کند. الان متاسفانه شرایط به شکلی است که برخی از کاربران این دستگاه‌های لیزر در بهترین حالت فقط نحوه استفاده از همان دستگاه را می‌دانند و دانش جامعی درخصوص پزشکی لیزری ندارند.
تا اسم پزشکی لیزری به میان می‌آید، خیلی از مردم گمان می‌کنند که این شیوه نوین درمانی می‌تواند جایگزین درمان‌های کلاسیک شود؟ البته گاهی برخی افراد غیرپزشک هم با اینگونه تبلیغات، سودجویی می‌کنند. واقعا دایره اثرگذاری پزشکی لیزری تا کجاست؟
در گذشته استفاده از لیزر در پزشکی بسیار محدود بود، اما حالا روز به روز استفاده از لیزر در پزشکی گسترش پیدا می‌کند. معتقدم در چند سال آینده، پزشکی لیزری جایگزین بسیاری از درمان‌های ما خواهد شد. البته نباید اشتباه برداشت کرد. گاهی برخی مردم فکر می‌کنند که پزشکی لیزری می‌تواند درمان همه بیماری‌ها باشد، یا اینکه مردم فکر می‌کنند هر جا اسم پزشکی لیزری برده شد، حتما بهترین روش درمانی است. این وسط یک سری افراد سودجو نیز به تبلیغ غیرواقعی لیزر در پزشکی می‌پردازند که باید با آن‌ها برخورد قانونی شود. در حوزه پزشکی لیزری نباید با افراط و تفریط، رفتار کرد. پزشکی لیزری، نه پاسخگوی درمان همه بیماری‌ها است و نه اینکه باید استفاده از آن را کنار بگذاریم. هر دو نگاه، غلط است.
هم اکنون تا چه حد از دستگاه‌های تولید داخل در حوزه پزشکی لیزری استفاده می‌شود؟ آیا تولیدات داخلی توانسته است جایی در بازار ایران داشته باشد؟
الان ۹۰ درصد دستگاه‌های لیزر پزشکی در ایران به شکل وارداتی است. برخی نمونه‌های ساخت داخل هم وجود دارد که به نوعی، بازسازی شده نمونه‌های خارجی هستند. البته هنوز استفاده از این دستگاه‌های داخلی چندان رایج نشده، چون سالیان سال دستگاه‌های وارداتی، حرف اول و آخر را زده است. البته ما تلاش می‌کنیم که در برگزاری کنگره‌ها، غرفه ویژه‌ای را به محصولات داخلی اختصاص بدهیم تا پزشکان ما با این محصولات داخلی آشنا شوند و یا در کارگاه‌هایی که برگزار می‌کنیم، تلاشمان این است که از محصولات داخلی در حوزه پزشکی لیزری استفاده کنیم تا محصولات آن‌ها به همکاران علاقه‌مند هم معرفی شود.
با این وجود، تحریم‌ها نیز روی کار ما تاثیر گذاشته است. برخی کشور‌های توسعه یافته که صاحب فناوری لیزر در پزشکی هستند، ما را تحریم کرده‌اند و برخی کشور‌های دیگر هم شاید تمایل داشته باشند که دستگاه‌ها را به ما بفروشند، اما به دلیل مشکلات انتقال ارز، امکان خرید مستقیم از آن‌ها را نداریم؛ بنابراین از طریق برخی کشور‌های واسطه مثل مالزی، امارات، چین و ترکیه، دستگاه‌های لیزر وارد ایران می‌شود که در نتیجه به دلیل وجود واسطه‌ها، قیمت تمام شده محصول برایمان گران‌تر تمام می‌شود.
با توجه به نوسانات نرخ ارز در ایران نیز تهیه این لیزر‌ها بسیار گران‌تر شده است، طوری که برای پزشکی که از این لیزر‌های پزشکی استفاده می‌کند، بازگشت سرمایه بسیار سخت شده است. از سوی دیگر، برخی دستگاه‌های جدید را به ایران نمی‌دهند و در تامین برخی قطعات هم دچار مشکل هستیم. نباید کتمان کرد که این اتفاق‌ها ضربه زده است، اما از طرف دیگر، شاید این اتفاق به نوعی یک فرصت خوب برای تولید داخل هم باشد که بتواند تولیدات داخلی را به استاندارد جهانی برساند و بتواند بازار داخل را تامین کند. ارتقای کیفی این دستگاه‌ها می‌تواند بخش مهمی از نیاز‌های داخل را مرتفع کند، اما بدیهی است تا آن زمان باید با دستگاه‌های فعلی کار کنیم.
یکی از پر سر و صداترین تصمیم‌های اخیر در حوزه پزشکی لیزری، ممنوع شدن پزشکان عمومی از لیزرتراپی بود که با اعتراض گسترده پزشکان عمومی مواجه شد. اگر از منظر علمی و کارشناسی به این موضوع نگاه کنید، تا چه حد این تصمیم را منطقی می‌دانید؟
اول اینکه باید در نظر داشت که در بسیاری از رشته‌های پزشکی، تداخل صنفی وجود دارد. مثلا در حوزه جراحی بینی بحث تکراری این است که کدام یک از پزشکان متخصص باید این عمل را انجام دهند، مثلا برای سونوگرافی آیا متخصص زنان و زایمان هم این اجازه را دارد که مثل رادیولوژیست، سونوگرافی انجام دهد یا خیر. این‌ها بحث‌های تمام نشده‌ای است که معمولا هر گروه پزشکی که نفوذ و لابی بیشتری دارد، گاهی قوانین را به نفع خود متمایل می‌کند. گاهی نیز ممنوع یت‌های قانونی اعمال می‌شود که مبنای علمی و منطقی ندارد. مثلا قانون گذاشته‌اند که پزشک عمومی نمی‌تواند از لیزر در پزشکی استفاده کند. برای وضع این قانون هم اصلا از ما به عنوان یک انجمن علمی که در حوزه پزشکی لیزری فعال است، نظرخواهی نشد. البته می‌پذیریم که برخی بیماران هم به دلیل استفاده نابجای برخی پزشکان عمومی از لیزر، آسیب دیده بودند و عمده این شکایت‌ها نیز به دلیل استفاده لیزر در حوزه زیبایی بود، ولی همه اشکال استفاده از لیزر برای پزشکان عمومی را ممنوع کردند. متاسفانه توجه نکردند که استفاده پزشک عمومی از لیزر کم توان، عارضه‌ای شبیه لیزر زیبایی ندارد. حتی در کشور‌هایی که قوانین سختی در حوزه سلامت دارند، استفاده از لیزر‌های غیرتهاجمی مثلا برای برداشتن مو‌های زائد برای پزشکان عمومی آزاد است. از لیزر کم‌توان برای بهبود زخم، کاهش درد، بهبود درمان و بسیاری از حوزه‌های دیگر استفاده می‌شود، اما قانونگذار در این حوزه اصلا نتوانسته است این موضوع را تفکیک کند، چون از نظر کارشناسان استفاده نکردند و یک طرفه فتوا دادند. در نظر بگیرید در بسیاری از کشور‌های اروپایی و آمریکایی، حتی پرستاران از لیزر کم‌توان برای لیزرتراپی، بهبود زخم دیابتی و یا بهبود زخم بستر استفاده می‌کنند. استفاده از لیزر کم‌توان برای درمان تروما‌های نخاعی و در حوزه پزشکی ورزشی در همه جای دنیا از سوی پزشکان عمومی و حتی پرستاران استفاده می‌شود، اما در کشور ما در اکثر موارد، متولیان درمان آن را ممنوع کرده اند. این روز‌ها استفاده از لیزر در حوزه پزشکی، روز به روز در جهان در حال گسترش است، ولی ما از خیلی از این دستاورد‌ها اطلاع نداریم و حتی پزشک عمومی را از ساده‌ترین شکل استفاده از لیزر هم محروم می‌کنیم. مثلا شاید جالب باشد بدانید که گاهی در دنیا از لیزر برای دوپینگ ورزشکار استفاده می‌شود، در این فرم در خون ورزشکار هیچ ماده دوپینگی دیده نمی‌شود، چون افزایش توان فیزیکی ورزشکار توسط عوامل فیزیکی اتفاق افتاده است و نه عوامل دارویی و شیمیایی. همچنین در باشگاه‌های سوارکاری دنیا نیز استفاده از لیزرتراپی برای توانبخشی آسیب‌های مفصلی اسب‌ها بسیار رایج است. الان فیزیوتراپ‌ها نیمی از فرآیند‌های درمانی را با لیزر انجام می‌دهند، ولی ما با یک قانون غیرکارشناسی، پزشکان را از استفاده از لیزر محروم می‌کنیم. البته ظاهرا اقداماتی به عمل آمده که این ذهنیت اصلاح شود و قانونگذار در این حوزه تجدید نظر کند. انجمن‌های علمی باید به عنوان بازوی تخصصی وزارت بهداشت عمل کنند، اما ما فقط در آخر کار متوجه شدیم که پزشک عمومی کلا از استفاده از لیزر محروم شده است. واقعیت است که ما لابی و نفوذی در تولیت نظام سلامت نداریم که مثلا بتوانیم روی تصویب یا عدم تصویب اینگونه قوانین تاثیر بگذاریم، اما می‌توانیم با مستندات علمی قوی بگوییم که این محرومیت اصلا علمی نیست. البته می‌پذیریم که متاسفانه گاهی برخی پزشکان عمومی به درمان‌هایی فراتر از توان و تخصصشان دست می‌زنند که این کار تخلف است و ما با آن‌ها هم مخالف هستیم، ولی حرف ما این است که هر قانونی در حوزه سلامت باید مبنای کارشناسی داشته باشد و نه مبنای انحصارگرایی.
حتی انحصارگرایی تا حدی است که گاهی برخی انجمن‌ها اعتراض می‌کنند که چرا انجمن علمی پزشکی لیزری آموزش لیزر می‌دهد. سوال ما این است که اگر یک انجمن علمی که فعالیت علمی دارد، حتی آموزش هم ندهد، دیگر کلا چرا باید انجمن پزشکی لیزری وجود داشته باشد. اینگونه تداخل صنفی وجود دارد و ما به عنوان انجمن بی‌طرف، هدفمان فقط این است که بیمار از سوی کادر درمان آموزش دیده بتواند از لیزر درمانی بهره ببرد.
به نظر می‌رسد که تعرفه شفاف و روشنی هم در حوزه پزشکی لیزری نداریم؟ تعرفه‌ها در این شاخه درمانی چطور تعیین می‌شود؟
قبل از پاسخ به این سوال، اجازه دهید به این موضوع اشاره کنم که تعرفه‌های تشخیصی و درمانی که برای سال ۹۹ اعلام شد، هیچ نسبتی با تورم ندارد و ما به این تعرفه‌ها اعتراض داریم. فرض کنید در گذشته یک دستگاه لیزر پزشکی حدود ۳۰۰ میلیون تومان برای پزشک هزینه داشت، اما با گرانی‌های اخیر همین دستگاه را پزشک باید با مبلغی حدود یک میلیارد تومان خریداری کند. به همین دلایل ما به پزشکان توصیه کردیم که با توجه به هزینه‌ها، هر پزشک به طور مجزا به تهیه دستگاه‌های لیزر اقدام نکند، بلکه پزشکان چند دستگاه لیزر را در یک مجموعه تجمیع کنند تا شمار بیشتری از پزشکان با یک هزینه مشترک بتوانند از این دستگاه‌ها استفاده کنند. درکل با تعرفه‌های فعلی، امکان ارائه خدمات تشخیصی و درمانی برای جامعه پزشکی بسیار سخت شده است.
در حوزه پزشکی لیزری هم وضعیت به شکلی است که هم‌اکنون تعرفه‌ای برای خدمات لیزر در پزشکی، وجود ندارد و اصولا تدوین دقیق آن به جهت وجود عوامل مختلف، چون تنوع خدمات و دستگاه‌های مختلف با توانمندی‌های متنوع بسیار دشوار است. البته در گذشته هم تعرفه‌ای در این حوزه وجود نداشته است. تعرفه‌ها در این حوزه به شکل نسبی و متغیر است. مثلا حتی برای حذف مو‌های زائد با کمک دستگاه‌های لیزری، چندین مدل مختلف از دستگاه‌ها با قیمت‌های ارزان تا گران وجود دارد. در ظاهر، اسم همه این فرآیند‌ها برداشتن موی زائد است، ولی کیفیت کار این دستگاه‌ها متفاوت است و بنابراین تعرفه واحدی برای اینگونه فعالیت‌ها وجود ندارد. درواقع، تعرفه‌ها در حوزه لیزر به شکل عرفی و توافقی بین بیمار و پزشک تعیین می‌شود که البته امیدواریم تعرفه‌های دقیق و منصفانه‌ای هم برای پزشکی لیزری تعیین شود.

شعار سال با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سپید، کدخبر: 69146، تاریخ انتشار: 20 اردیبهشت 1399، www.sepidonline.ir