شعار سال: مرحوم آیت الله محی الدین حائری شیرازی «نماینده، ولی فقیه در استان فارس و امام جمعه اسبق شیراز و عضو مجلس خبرگان رهبری» از نظریه پردازان و دانشمندان عرصه اسلام، کشاورزی، منابع طبیعی و آبخیزداری بودند. متاسفانه دیدگاهها و نظریات ایشان در زمان حیات از دیدهها مخفی ماند و این اندیشههای پیشتاز و مترقی بصورت جامع به رشته تحریر در نیامد. در این مجال به بخشی از اندیشههای مترقی حضرت آیت الله محی الدین حائری شیرازی درباره آبخیزداری و آبخوانداری اشاره میکنیم:
** شعار وزارت جهاد کشاورزی باید آبخیزداری باشد
من معتقدم یعنی شعار وزارت جهاد کشاورزی باید آبخیزداری باشد. این امر مهمی است و منظور من از این شعارها همین امر درخت کاری و گسترش کاشت درختان مثمر دیم مانند زیتون و انجیر و... است که چاههای آب روستایی را از خشک شدن نجات میدهد و مهاجرت روستائیان به شهر را متوقف میکند و به عکس، زمینه بازگشت از شهر به روستا را مساعد میسازد.
** آبخیزداری و درختکاری موجب جلوگیری از سیل و تخریب زمین میشود
به نظر بنده مسئله اصلی وزارت جهاد کشاورزی در شرایط فعلی باید اهتمام به ترویج فرهنگ درخت کاری باشد؛ زیرا ذخیره آب و امور مختلف کشاورزی به گسترش درختکاری وابسته است و این امر موجب جلوگیری از سیلاب و تخریب زمین میگردد. شما الگوی درخت کاری در شهرستان استهبان را ببینید، درخت انجیر دیم میکارند و بعدش با فروش محصول این انجیر دلار به دست میآورند و به هیچ عنوان از آب چاههای زیرزمینی هم استفاده نمیکنند. در این شهرستان هر جا که جنگلهای انجیر وجود دارد یک ذره هم سیلاب نیست.
این جنگلها دو خصوصیت دارند: یکی آن که مالک خصوصی دارند؛ دوم آن که در آن جا زمینه اشتغال و فعالیت برای افراد و خانوادههای آنان ایجاد میشود و به این وسیله معیشت آنان تأمین میگردد و این خود باعث صرفه جویی در هزینههای دولتی شده و مانع از دولتی شدن امور میگردد.
** آبخیزداری موجب پرآب شدن سفرههای زیرزمینی میشود
طرح آقای دکتر آهنگ کوثر که نامش را «آبخیزداری» گذاشته اند شبیه همان طرح فلاحت در فراغت ماست. در آن جا وقتی ما درخت میکاریم و اطرافش را شیار میزنیم در واقع سیلاب را در سطح گستردهای پخش میکنیم و این موجب جذب بیشتر آب به خاک میشود و به این وسیله ضمن جلوگیری از سیلاب، سفرههای زیرزمینی نیز پر آب میشوند. در طرح آقای دکتر کوثر نیز همین کار صورت گرفته است؛ یعنی طرح گسترش سیلاب، برای استفاده در کشاورزی.
** آبخیزداری باعث مهاجرت دوباره مردم به روستاها شده است
در گریبایگان فسا (طرح آبخیزداری دکتر آهنگ کوثر) چاهها در حال خشک شدن بود و مردم به سمت شیراز کوچ میکردند که ایشان (دکتر کوثر) در آن جا طرحی را در دامنه کوه اجرا کرد و با کاشت درخت، هم سیلاب را کنترل کرد و هم باعث افزایش آب چاهها شد، به طوری که آب چاهها دوباره بالا آمد، و این باعث شد مردم دوباره از شهر به روستاها و محل زندگیشان باز گردند.
** باید هر جا امکان داشت با آبخیزداری درختان مثمر دیم کاشت
ما باید از این طرح درس بگیریم و برویم در هر جا که امکان کاشت است درختان مثمر دیم بکاریم و این طرح را کامل کنیم. متأسفانه بعضی از افراد بر این نظر هستند که کاشت بدون مجوز درخت، تخریب منابع طبیعی است! من میخواهم به این دسته از افراد بگویم که علی ـ علیه السلام ـ آن همه نخلستان که احداث کرد، از چه کسی مجوز گرفت؟ در آن زمان که حکومت در دست ایشان نبود. البته من معتقدم در جاهایی که تقاضای انجام درختکاری زیاد و زمین کم است در این گونه شرایط دولت باید نظارت کند و به صورت عادلانه زمینها را تقسیم نماید، نه این که ۵۰ هزار هکتار را بدهد به یکی و برای دیگران هیچ سهمی از احیا باقی نماند.
** با آبخیزداری دولتی به جایی نخواهیم رسید
شما با این آبخیزداری دولتی به جایی نخواهید رسید، چرا؟ چون وقتی زمین دولتی شد، مثل جنگلها که دولتی است، مردمی که در حاشیه جنگلها زندگی میکنند و منبع معاش ندارند، شما هم که اجازه بهره برداری به آنها نمیدهید، چه کار میکنند؟ یا آتش میزنند یا قطع میکنند و در جاهای دور دست متأسفانه تریاک میکارند. من معتقدم در مورد جنگلها نباید تا ابد درخت بلوط را بلوط نگه داشت، بلکه در جاهایی درخت انگور بکارید و آن را تحویل اهالی آن منطقه بدهید؛ مانند منطقه استهبان. خود مردم نگهداری میکنند؛ هم جنگل برقرار است هم مردم راضی هستند و هم استفاده بهینه شده است.
در مورد آبخیزداری هم همین طور است. شما میآیید هزینههای زیادی انجام میدهید و درختهای غیر مثمر میکارید. کاری به مردم هم ندارید، در حالی که اگر آنها را به مردم واگذار کنید و شما هم نظارت داشته باشید و مردم درخت زیتون و انگور و انجیر بکارند هم کار آبخیزداری به سرعت انجام میگیرد، که هزینهای برای نگهداری آن متوجه دولت نیست ـ و هم مردم چرخ زندگیشان میچرخد و خودشان را سهیم میدانند و هم نتیجه آن جلوگیری از مهاجرت مردم به شهر و افزایش راندمان کاری و تولیدی و صادرات است.
** آبخیزداری اساس حیات جامعه است
این را بدانید که آبخیزداری اساس حیات جامعه است؛ چرا که باعث افزایش و زایش آبهای زیرزمینی میشود و باعث آبادانی و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهر میگردد و لازم است هرگونه واگذاری در امر آبخیزداری حول این محور باشد؛ یعنی آبخیزداری را از دولتی به مردمی تغییر دهیم. وقتی مالکیت به مردم داده شد، هیچ کس درختی را که مالک دارد جرئت نمیکند به یک شاخه آن دست بزند.
من به شما سفارش میکنم از این موجی که برای واگذاری اموری که در تصدی دولت بوده است به مردم راه افتاده شما نیز در جهاد کشاورزی استفاده کنید و بیشتر اراضی را به مردم واگذار کنید و اساس را مالکیت مردم بدانید نه دولت. البته واگذاریها عادلانه باشد، نه این که ثروتمندان صاحب بهترین زمینها شوند و فقرا صاحب هیچی نباشند. شما اصل را بر این قرار دهید که تمام بیابانها باید به باغ تبدیل شود و در واقع بیابان زدایی کنید و مردم را اساس این بیابان زدایی قرار دهید.
** دولت باید ولایت غیرمالکانه نسبت به آب و زمین داشته باشد
در مورد آب هیچ فقیهی تردید ندارد که در مصرف یا آبیاری اگر اتلاف آب صورت گیرد، این آب تلف شده، آب آن یک نفر نیست، بلکه حیات جامعه به آن بستگی دارد؛ لذا باید مشروط کنیم که با فلان شیوه یا سیستم، آبیاری یا برداشت کنید؛ یعنی نظر فقهی این است که بر اساس مصالح جامعه باید در برداشت آب مردم را مجاز یا محدود کرد. من معتقدم که نباید همه آبها مال دولت باشد؛ زمینها مال دولت باشد، بلکه دولت ولایت و نظارت بر آنها داشته باشد؛ ولایت غیر مالکانه. مالکیت برای دولت درد سر میآورد. دولت هر چه مالکیتش کمتر باشد بهتر است و هر چه ولایتش بیشتر باشد هیچ مشکلی ندارد. اما هر چه هست را به مردم واگذار کند، که مردم مالک اراضی شوند؛ البته عادلانه و منصفانه تقسیم کند.
وزیر اقتصاد و دارایی مسافرتی به نامیبیا داشتند، در آن جا اصلاً اراضی دولتی وجود ندارد، همه زمینها مال مردم است. هیچ مشکلی هم پیش نیامده است. به نظر من همین کار در کشور ما با نظارت دولت باید صورت گیرد که تصدی گری دولت به مالکیت مردم تبدیل شود، که هم در نگه داری زمین و منابع حیاتی و هم در بالا بردن تولید و تأمین معاش مردم اثر میگذارد.
** به جای سدسازی، آبخیزداری کنیم
هر چه هزینه صرف آبخیزداری و درختکاری میشود میزان بیشتری آب در زمینها نگهداری میشود. من معتقدم به جای سد سازی، درخت کاری را افزایش دهیم؛ چرا که آب پشت سد به جهت این که سطحش گسترده است سالانه چند میلیون متر مکعب تبخیر میشود، اما اگر درختکاری و آبخیزداری کنیم آب به عمق زمین نفوذ میکند و دیگر تبخیر هم ندارد.
** آبخیزداری از جهات مختلف (هزینه، وسعت زمین و تبخیر) فایده دارد
آبخیزداری به همه جهات برای شما صرفه جویی است:
۱ ـ از نظر هزینه و پول؛ چون ساخت سد هزینه فراوانی میخواهد؛
۲ ـ از نظر وسعت زمین؛ که به دریاچه پشت سد اختصاص داده میشود؛
۳ ـ آبی که در دریاچه پشت سد هست تبخیر میشود.
شعار سال با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از تسنیم،تاریخ انتشار:26مهر1399،کدخبر:2370760،www.tasnimnews.com