شعارسال: ناکارآمدی سامانه‌های علم‌سنجی و اعضای هیئت علمی خاموش دانشگاه‌های تحت نظارت وزارت علوم که چندی است بر سرزبان‌ها افتاده، داستان یک روز و دو روز نیست و دو یا شاید هم سه سالی می‌شود که اجرای طرح علم‌سنجی تاکنون با اهداف آن همخوانی نداشته است.

پس از انتشار گزارشی درباره سامانه علم‌سنجی وزارت علوم در اواخر مهرماه امسال در سایت‌های مختلف دانشگاه‌ها گشتی زدیم تا خودمان نگاهی به دستاورد‌های پژوهشی اساتید داشته باشیم و در این باره یک بانک اطلاعاتی جامع تهیه کنیم؛ اما متاسفانه سایت دانشگاه‌ها در چنین زمینه‌هایی به روز نبوده و برای ما دسته‌بندی اعضای هیئت علمی کارآمد و نارکارآمد یک دانشگاه آن هم تنها با اطلاعات ناقص یک سایت کاری بس دشوار به نظر رسید.
درواقع نه تنها وزارت علوم بلکه دانشگاه‌ها هم در شفاف‌سازی عملکرد اساتید و اعضای هیئت علمی‌شان به درستی عمل نکرده‌اند و برای دانشجویان یک دانشگاه هیچ مشخص نیست که جامعه اساتید واحد و دانشگاه‌شان چه دستاورد‌هایی را داشته و حائز چه رتبه و مقامی هستند. برای همین موضوع هم دانشجویان برای انجام یک پروژه تحقیقاتی یا مقاله معمولا باید به پایان‌نامه‌های آن استاد در کتابخانه مراجعه کنند و در میان انبوهی از اطلاعات زمینه کاری و دستاورد‌های استاد را پیدا کنند چرا که هیچ بانک اطلاعاتی جامعی در این خصوص نیست.

سامانه علم‌سنجی اعضای هیئت علمی در دل یک دانشگاه

در این میان، اما سایت دانشگاه الزهرا (س) دارای یک بانک اطلاعاتی بود، سامانه‌ای درون دانشگاهی حاوی اطلاعات به‌روز از اساتید، دستاورد‌های پژوهشی و مقالات نگارشی. درحقیقت معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه الزهرا (س) یک سامانه علم‌سنجی درون دانشگاهی به راه انداخته است که به واسطه آن اعضای هیئت علمی خود را با عملکرد، مرتبه و تعداد مقالات و طرح‌های پژوهشی‌شان معرفی می‌کند.



سامانه علم‌سنجی دانشگاه الزهرا (س) نمونه کوچکی از سامانه علم‌سنجی اعضای هیئت علمی وزارت بهداشت است و بدون توجه به فعالیت سامانه علم‌سنجی وزارت علوم عملکرد‌ها را دسته‌بندی و شفاف‌سازی می‌کند. هرچند که در هیچ‌کجای این سامانه خبری از معرفی عبارت علم‌سنجی و اهداف آن بیان نشده است، اما آمار‌های اعلام شده از سوی این سامانه بعنوان خلاصه عملکرد از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۱۹ میلادی نشان می‌دهد که این دانشگاه ۴۰۳۱ مقاله و استنادات آن ۴۵ هزار و ۱۹۲ است همچنین میزان H-Index آن روبه رشد بوده و درحال حاضر عدد ۷۷ را به خود اختصاص می‌دهد.

نیمی از اساتید دانشگاه الزهرا (س) یک مقاله هم ندارند

نکته قابل توجه در خلاصه عملکرد ارائه شده در سامانه علم‌سنجی دانشگاه الزهرا (س) فعالیت ۳۵۷ عضو هیئت علمی آموزشی و پژوهشی (۴۴ استاد، ۱۲۱ دانشیار (همراه با ۲ دانشیار پژوهشی)، ۱۸۰ استادیار (همراه با ۷ استادیار پژوهشی)، ۱۲ مربی) است که از این میان حدود ۱۹۰ عضو هیئت علمی دارای یک یا شاید هم صفر مقاله هستند یعنی مطابق این آمار تنها حدود ۱۷۰ استاد دغدغه انجام کار‌های پژوهشی، ارائه مقاله و ... دارند و مابقی صرفا به کار تدریس مشغول هستند.

آمار‌ها و نمودار‌های دیگر این سایت به میزان ۱۹ درصد خوداستنادی دانشگاه و همچنین ۵۴ درصد عضو هیئت علمی با صفر یا یک استناد نیز اشاره دارند که در جای خود قابل تامل است.



ظرفیت‌هایی که استفاده نمی‌شوند

این موارد درحالی است که از مجموع ۸۹۹۰ دانشجوی دانشگاه الزهرا (س) حدود ۳۴۵۷ دانشجو در دوره تحصیلات تکمیلی مشغول حصیل هستند و در این زمینه می‌توانند نقش موثری داشته باشند یعنی اگر هر استاد یک دانشجوی تحصیلات تکمیلی را به سمت طرح‌های پژوهشی و پایان‌نامه‌های کاربردی سوق دهد حال باید تعداد مقالات دانشگاه حداقل به ۲ برابر میزان فعلی می‌رسید.

اگر بخواهیم نگاهی دقیق‌تر داشته باشیم در این سامانه به راحتی می‌توان یافت که ۱۱ دانشکده این دانشگاه به ترتیب تعداد مقاله بدین شرح است: فیزیک شیمی (۳۹ هیئت علمی با ۲۲۱۱ مقاله)؛  علوم زیستی (۲۷ هیئت علمی با ۴۳۵ مقاله)؛  مهندسی (۲۲ هیئت علمی با ۳۷۲ مقاله)؛  علوم ریاضی (۲۶ هیئت علمی با ۲۴۶ مقاله)؛  علوم تربیتی و روانشناسی (۴۰ هیئت علمی با ۱۴۲ مقاله)؛  علوم اجتماعی و اقتصاد (۵۶ هیئت علمی با ۹۵ مقاله)؛  ادبیات (۵۴ هیئت علمی با ۷۱ مقاله)؛  پژوهشکده زنان (۱۱ هیئت علمی با ۵۳ مقاله)؛  علوم ورزشی (۱۶ هیئت علمی با ۴۶ مقاله)؛  هنر (۳۳ هیئت علمی با ۱۹ مقاله) و الهیات و معارف اسلامی (۳۳ هیئت علمی بدون مقاله).



ترتیب فعلی فقط از بیشترین به کمترین مقاله بوده و ممکن است در تناسب تعداد هیئت علمی به مقالات ترتیب فوق‌الذکر به گونه دیگر باشد لذا آنچه در مجموع مشخص است اساتید برخی دانشکده‌های این دانشگاه در پروژه‌های کاربردی و قطع به یقین طرح‌های پژوهشی مشارکت چندانی ندارند تازه این موضوع با این پیش فرض مطرح است که تمامی ۴۰۳۱ مقاله این دانشگاه در زمره مقالات کاربردی دسته‌بندی شوند.

خوب و بد یک سامانه علم‌سنجی

درست است که تعدادی از دانشگاه‌ها مشارکت در طرح‌های پژوهشی را برای اساتید همه دروس مثل الهیات و معارف غیرممکن می‌دانند، اما آیا نمی‌شود با تقویت بین‌رشته‌ای‌ها از ظرفیت‌ها برای پیشبرد اهداف استفاده کرد و به غیر متکی نشد؟ بدون شک اگر علوم مختلف دست به دست یکدیگر بدهند و در زمینه تحلیل و ارائه راه‌حل پیش‌قدم شوند، نیاز‌های کنونی جامعه و صنعت ما تا حد زیادی مرتفع می‌شد پس قرار نیست که یک علم به تنهایی تمام مشکلات را پاسخگو باشد.



اینکه دانشگاه الزهرا (س) خود را در دسته معدود دانشگاه‌هایی قرار داده است که سامانه علمی‌سنجی اعضای هیئت علمی را به راه انداخته‌اند قابل توجه است، اما نه تنها در این سامانه بلکه در هیچ کجای سایت این دانشگاه خبری از تحلیل و برنامه‌ها برای رشد و هدایت صحیح اعضای هیئت علمی نیست.

آمار‌ها را دیدید، تدبیر چیست؟

پس آیا بهتر نیست با تحلیل و بررسی آمار‌های در دست فکری برای پیشرفت دانشگاه و در نهایت رفع نیاز‌های جامعه کنیم؟ بهتر نیست حال که آمار و اطلاعات ارزشمندی از اساتید جمع‌آوری شده برای رشد آن‌ها تدبیری شود و هیئت علمی‌های دانشگاه را در کنار پرورش دانشجویان بیدار کنیم؟

بدون شک اگر رفع نیاز‌های جامعه و صنعت دغدغه استاد دانشگاهی شود، دغدغه دانشجویان هم خواهد شد و اینگونه ظرفیت‌های جامعه دانشگاهی در کنار رشد اشتغالزایی فارغ‌التحصیلان بیش از پیش به کار گرفته می‌شود. باشد که دانشگاه‌ها همچون دانشگاه الزهرا (س) در راستای شفاف‌سازی عملکرد اساتید خود قدم بردارند و بهتر از این دانشگاه به تحلیل و بررسی عملکرد‌ها بپردازند تا قرارداد‌های پژوهشی، ارتباط با صنایع، ارائه مقالات کاربردی متناسب رونق بگیرد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری دانشجو، تاریخ انتشار: ۲۶ آبان ۱۳۹۹، کد خبر: ۸۹۰۰۱۱، www.snn.ir