شعار سال» حجت الاسلام رضا مختاری در این گفت وگو  به بیان فعالیت های موسسه «کتابشناسی شیعه» پرداخت و اظهار داشت: در قرن اخیر چند شخصیت به معرفی آثار و شخصیت‌های شیعه پرداختند و آثار گرانبهایی را به وجود آوردند که معروف ترین و مشهورترین آنها عبارتند از شیخ آقا بزرگ تهرانی با تالیف و نشر کتاب «الذریعه إلی تصانیف الشیعه» و تالیف و نشر «طبقات اعلام الشیعه» و همچنین علامه سید محسن امین عاملی با تالیف «اعیان الشیعه».

او با تصریح اینکه شخصیت های دیگری نیز در زمینه معرفی آثار و مفاخر شیعه کار کرده اند، درعین حال تاکید کرد: شیخ آقا بزرگ تهرانی و علامه سید محسن امین عاملی، بیشترین نقش را در معرفی شخصیت ها و پدیدآورندگان شیعه و به طورکلی تراث علمی و فرهنگی شیعه دارند.

مدیر موسسه کتابشناسی شیعه با بیان اینکه کار سترگ این دو عالم بزرگ بعد از وفات آنها به صورت منظم ادامه پیدا نکرد، گفت: برخی از شاگردان ایشان به صورت جسته و گریخته و بعضی از علما کارهایی را در این زمینه انجام دادند ولی به این شکل که کسی ممحض باشد یا موسسه ای عهده دار این امر شود، نبود.

راه اندازی موسسه کتابشناسی شیعه در دهه ۸۰
او در مورد راه اندازی این موسسه بیان کرد: ابتدا در بهمن و اسفندماه سال ۱۳۷۳ شمسی، مقاله ای در شماره ۳۰- ۲۹ مجله آئینه پژوهش با عنوان «طرحی در باب تدوین کتاب شناسی کتب شیعه» چاپ کردم، سپس این مقاله را گسترده و به کتابچه «طرح تدوین کتاب شناسی بزرگ شیعه» تبدیل کردم و در سال ۷۶ به وسیله مرکز الغدیر در قم چاپ شد. ضرورت و اهمیت کار را در این کتابچه بیان کردم اما به هر مرکز و موسسه ای پیشنهاد می کردم، زیر بار نمی رفتند و می گفتند کار سنگین و پردردسری است. از این جهت در سال ۸۵ با طی مقدماتی، موسسه «کتابشناسی شیعه» را تشکیل دادیم که اسم عربی آن «موسسه تراث الشیعه» است که هم کتاب شناسی و هم شخصیت شناسی را در دستور کار خود قرار داده است.

مختاری افزود: این موسسه ادامه حیات «الذریعه إلی تصانیف الشیعه» و ادامه حیات «اعیان الشیعه» است، به این معنا که بعد از وفات شیخ آقا بزرگ تهرانی و علامه سید محسن امین عاملی، کارشان متوقف شد و ما امروز همان کار را به شکل امروزی و در قالب عصری مطابق با مقتضیات این زمان ادامه می دهیم.

او عنوان کرد: در ابتدای کار، طرح جامع «تاریخ التراث الشیعی» یا «دانشنامه آثار شیعه» مدنظر بود که در آن، همه آثار مکتوب علمای شیعه از عصر امیرالمومنین (ع) و اصحاب تا زمان ما به شکل خاصی با عنوان دانشنامه آثار شیعه معرفی شود، اما به مرور به عظمت کار پی برده و دریافتیم نیازمند کارهای مقدماتی زیادی است؛ از جمله اینکه، خیلی از کتاب ها و تحقیقاتی که می بایست در آن طرح مورد استفاده باشد اولا خطی بود و چاپ نشده بود یا آنها که چاپ شده بود پرازغلط بود و مثلا «الذریعه إلی تصانیف الشیعه» تا الان تصحیح درست و مناسب امروز ندارد. همچنین چاپ های «اعیان الشیعه» همه تجاری و مغلوط است و یک چاپ منقح امروزی در شان آن انجام نشده است. بنابراین به بخشی از احیای کتاب های خطی قدیم یا آن چه که چاپش مناسب نبوده پرداختیم که در این زمینه کتاب های متعددی را همانند «تأسیس الشیعه» و «الدرجات الرفیعه» منتشر کردیم.

انتشار کتاب های «جرعه ای از دریا» و «نگاهی به دریا»
مدیر موسسه کتابشناسی شیعه ادامه داد: علاوه بر این، دیدیم که از تحقیقات علمای معاصر در زمینه تراجم، شخصیت شناسی و کتاب شناسی، موارد زیادی به شکل پراکنده در مجلات و کتابهاست یا اصلا چاپ نشده است، لذا یک بخش کار را تنظیم و تدوین آثار کتاب شناختی و شخصیت شناختی معاصرین قرار دادیم که از این سلسله چند کتاب تاکنون چاپ شده است از جمله کتاب ۴ جلدی «جرعه ای از دریا» از آیت الله شبیری زنجانی، «نگاهی به دریا» از آیت الله مددی، «در پرتو روضات» از علامه سید محمد علی روضاتی، «حائری نامه» از مرحوم آقای حائری رئیس سابق کتابخانه مجلس. البته «جرعه ای از دریا» و «نگاهی به دریا» ادامه دارد.

او اضافه کرد: یک بخش دیگری از کار، تصحیح آثاری بود که تاکنون چاپ نشده است یا چاپ آن مغلوط بود که عبارت است از «اوراق الذهب؛ سی جلد»، «آئینه حق نما؛ دو جلد» و «احسن الودیعه؛ یک جلد» و یا نقد این آثار کتاب شناختی و شخصیت شناختی که «موسوعات رجال الشیعه؛ سه جلد» چاپ شده است.

راه اندازی سلسله کتاب های بزرگان شیعه
مختاری با اشاره به موجز و مختصربودن دانشنامه آثار شیعه گفت: بسیاری از شخصیت های بزرگ شیعه هستند که اگر صرفا در «دانشنامه آثار شیعه» بخواهیم به آنها بپردازیم، حق آنها ادا نمی شود، بنابراین « سلسله بزرگان شیعه» را هم راه اندازی کردیم تا در مورد ۱۰۰ نفر از شخصیت های شیعه ی پرتالیف و اثرگذار، یک جلد کتاب مستقل نوشته شود.

او تصریح کرد: در طرح «بزرگان شیعه»، بیش از ۱۰۰ نفر از شخصیت های شیعه را به ترتیب تاریخ وفات آنها از زمان معصومین (ع) انتخاب کردیم که برای هرکدام، یک جلد منتشر شود که نخستین آنها فضل بن شاذان نیشابوری است که معاصر امام جواد(ع) است.


مدیر موسسه کتابشناسی شیعه ادامه داد: از طرح «بزرگان شیعه» چند کتاب چاپ شده است که یکی در مورد فضل بن شاذان نیشابوری است و بیشتر آثار منتشره درباره معاصرین است مانند شهید سید حسن مدرس، شیخ فضل الله نوری، فندرسکی و علامه شیخ محمدحسین کاشف الغطا که منتشر شده و تعدادی نیز مانند میرزای شیرازی، میرزای نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی و شخصیت هایی از این قبیل در دست تالیف یا نشر و آماده سازی برای نشر است.

ترجمه «اعلام الشیعه» به زبان عربی
او از ترجمه «اعلام الشیعه» به زبان عربی خبر داد و گفت: تاکنون دو عنوان از این سلسله چاپ شده است یکی شهید اول از علمای قرن هشتم و دیگری، ابن میثم بحرانی صاحب «شرح نهج البلاغه» است.

انتشار دوفصلنامه «کتاب شیعه» از دیگر اقدامات و فعالیت هایی است که مختاری به آن اشاره کرد و گفت: بعضی از تحقیقات کتاب شناختی و شخصیت شناختی در قالب کتاب قابل نشر نبود و به همین دلیل، مجله «کتاب شیعه» به آنها اختصاص پیدا کرد که از سال ۸۸ چاپ شده و تا الان ۱۶ شماره آن منتشر شده است. در این مجله هم مقاله هایی راجع به این مباحث، اجازات علما، وصیت نامه های علما، نامه های علما به یکدیگر و به عبارتی کل آن چیزی که به نوعی در شناخت شخصیت علما و شناخت آثارشان کمک می کند، دیده می شود که خوشبختانه مورد توجه علما و بزرگان هم قرار گرفته است. به عنوان نمونه، زندگی نامه خود گفته حضرت آیت الله صافی (دام ظلّه) را زیر نظر خودشان چاپ کرده ایم همچنین مقالاتی از آیت الله شبیری (دام ظلّه)، آیت الله استادی و نیز علمای نجف، مقالاتی از علامه سید مهدی خرسان و مقالاتی از آیت الله سید محمد رضا سیستانی به چاپ رساندیم.

جلد پنجم کتاب جرعه ای از دریا بزودی منتشر می شود
او با بیان اینکه تاکنون ۴ جلد از کتاب «جرعه ای از دریا» منتشر شده است و جلد پنجم نیز ان شاء الله تا چند ماه دیگر منتشر خواهد شد، گفت: جلد اول این کتاب تاکنون ۷ بار چاپ شده و مورد استقبال فراوان قرار گرفته است، حتی فضلای نجف پیشنهاد دادند که به عربی هم ترجمه شود.

مدیر موسسه کتابشناسی شیعه پیرامون این کتاب توضیح داد: والد آیت الله شبیری زنجانی از بزرگان حوزه علمیه قم و از شاگردان حاج شیخ عبدالکریم حائری بودند که طرف مشورت خیلی از بزرگان مانند حضرات آیات حجت، صدر و خوانساری بوده و در اداره حوزه نیز نقش داشتند همچنین از دوستان نزدیک امام خمینی بودند. حضرت آیت الله سید موسی شبیری زنجانی نیز از اول طلبگی در قم با این بزرگان و بزرگان دیگری حشر و نشر داشتند.

 

او اضافه کرد: حضرت آیت الله شبیری زنجانی حافظه قوی دارند و علاوه بر وقوف بر مباحث رجالی و تراجمی، مطالب بسیار زیادی راجع به شخصیت های معاصر و تحولات حوزه و نیز خاطرات زیادی از شخصیت های حوزوی داشتند که متاسفانه این مطالب در جایی نوشته نشده بود و ایشان نیز فرصت کافی نداشتند که وقت مستقلی برای این کار بگذارند لذا از همان سالهای اولیه تاسیس موسسه به ایشان پیشنهاد کردیم مطالب را بیان کنند تا پیاده شود. اما از آنجا که ایشان فرصت مخصوص این کار را نداشتند، از فاصله رفت و آمد به مدرسه فیضیه و حرم مطهر برای نماز جماعت استفاده کرده و همراه ایشان بودیم و مطالبی که می گفتند ضبط و بعد پیاده کردیم که ماحصل آن، تاکنون ۴ جلد شده است و یک جلد دیگر نیز چاپ می شود.

مختاری خاطرنشان کرد: این ۴ جلد، خاطراتی است که ایشان راجع به علما دارند یا مطالبی که در مورد تاریخ حوزه و تحولات حوزه در ذهن شان بود برای ما بازگو کردند. اما در همین ۴ جلد و نیز جلد پنجم، حواشی تعدادی از کتاب های کتاب شناسی و تراجم و شخصیت شناسی را از آیت الله شبیری منتشر کردیم یعنی در هر ۴ جلد، یک فصل حواشی کتاب های فارسی و یک فصل حواشی کتاب های عربی است که حضرت آیت الله شبیری حاشیه زده و تصحیح کردند، در حقیقت هر جلد سه فصل دارد: یک فصل با نام طریقیات یعنی مسائلی که در راه بیان کرده اند، دو فصل هم حواشی کتاب های فارسی و عربی است.

استقبال فضلای نجف از کتاب جرعه ای از دریا
او تصریح کرد: با توجه به استقبال فضلای نجف از این کتاب، منتظر هستیم جلد پنجم که کامل شد، بازتنظیم کرده و برای ترجمه به عربی در اختیارشان قرار دهیم. البته خیلی از بزرگان مطالعه و مطالبی بیان کرده اند مانند حضرت آیت الله سیستانی و مقام معظم رهبری که حتی ملاحظاتی داشتند و در جلد چهارم منعکس کرده ایم. حضرت آیت الله سبحانی هم بارها پیگیری و تشویق کردند و مطالبی راجع به کتاب بیان کردند.

مدیر موسسه کتابشناسی شیعه، «تصحیح اعیان الشیعه» را از دیگر طرح های در دست اقدام عنوان و آن را بسیار سنگین خواند و گفت: در چاپ اول حدود ۵۲ جلد است و چاپ های بعدی در قالب ۱۵ یا ۱۰ جلد بزرگ چاپ شده است و حدود ۲۰۰ هزار بیت شعر عربی در آن هست. در این کتاب، در اکثر قریب به اتقاق مطالب، منابع به رسم قدیم ذکر نشده و تخریج مطالب ندارد یا مطالب غلط چاپی زیاد دارد و یا جا به جایی مطالب فراوان است کار بسیار سنگینی است همچنین «تصحیح الذریعه» را در دستور کار داریم.

او، مشارکت در برگزاری همایش های مختلف داخلی و بین المللی را از دیگر فعالیت های موسسه برشمرد و افزود: موسسه کتابشناسی شیعه در همایش مدرسه کلامی علمای لکنهو که سال ۹۷ در هندوستان در دهلی و در لکنهو برگزار شد، مشارکت کرد همچنین همایش شهید اول و شهید ثانی و شیخ بهایی در ایران و لبنان.

مختاری به استقبال شخصیت ها و محافل بین المللی از فعالیت های موسسه اشاره کرد و افزود: مرحوم دکتر حسینعلی محفوظ در ۱۲ سال قبل (۱۴۲۹) در یادداشتی به موسسه اجازه دادند هر مقداراز آثار ایشان را نیاز باشد، در چاپ آن اختیار داشته باشیم. همچنین علامه سید عبدالله شرف الدین پسر علامه سید عبدالحسین شرف الدین هم کتبا اجازه دادند که آثارشان را تصحیح و چاپ کنیم. یا علامه روضاتی به غیر از پرتو روضات، زندگی نامه آیت الله چهارسوقی را با اصلاحاتی برای چاپ دادند.

او بیان کرد: یکی از افرادی که بسیار از ایشان و تحقیقاتشان استفاده و آن را منتشر کردیم مرحوم علامه سید عبدالستار حسنی است که ماه شعبان سال گذشته در عراق از دنیا رفت و بسیاری از آثار ایشان هم در مجله و هم به شکل مستقیم در دست نشر و چاپ است. همچنین یک ویژه نامه به مناسبت سالگرد رحلت ایشان به نام نابغه بغداد در دست چاپ است.

فهرست نویسی نسخه های خطی کتابخانه های شخصی شیعیان
مدیر موسسه کتابشناسی شیعه، فهرست نویسی نسخه های خطی کتابخانه های شخصی شیعیان را از دیگر فعالیت های موسسه عنوان و خاطرنشان کرد: برخی از شخصیت ها کتاب خانه های خطی شخصی داشتند که از این ها تاکنون سه تا فهرست و چاپ کرده ایم مانند کتابخانه علامه سید محمد صادق بحرالعلوم در نجف اشرف در یک جلد و کتابخانه آیت الله خادمی اصفهانی که فهرستش را در یک جلد منتشر کردیم و کتابخانه علامه رفیعی قزوینی.

او، «طرح اجازات شیعه» را از دیگر کارهای در دست اقدام و مورد تاکید حضرت آیت الله شبیری و مقام معظم رهبری برشمرد و گفت: از همان اوایلی که کتاب و نگارش وجود داشت، بین علمای شیعه، «اجازات» رسم بوده است که فواید زیادی دارد از جمله آنکه انتساب کتاب به مولف را ثابت می کند.

مختاری با بیان اینکه موضوع اجازات در شیعه یک بحث طولانی و دامنه داری است، یادآور شد: جمع آوری این اجازات از قرن چهارم تا زمان معاصر یکی از کارهای موسسه است که در هر شماره از مجله هم چند اجازه چاپ شده است و معمولا روی جلد مجله هم یک نمونه از اجازات چاپ می شود. لذا طرح «اجازات شیعه» نیز طرح بسیار مفصل و گسترده ای است که سالهاست شروع کردیم و امیدواریم به نتیجه برسد. مجموعه این اجازات یک گنجینه گرانبهایی از اطلاعات آثار و شخصیت های شیعه است.

دسترسی به آثار موسسه در فیدیبو و نورمگز
مدیر موسسه کتابشناسی شیعه عنوان کرد: هرشماره از مجله که منتشر می شود در برنامه نورمگز قابل دسترسی است. مقداری از کتاب ها نیز در اختیار سایت فیدیبو است همچنین در نظر داریم که به زودی کل کتاب های چاپ شده به وسیله مرکز نور در قالب نسخه دیجیتال و نرم افزاری آماده شود تا عرضه و استفاده آن بسیار آسان و راحت باشد.

او با بیان اینکه آثار موسسه به عراق، لبنان و شخصیت های عرب ارسال می شود، گفت: نسخه کاغذی آثار به کتابخانه های بزرگ این کشورها ارسال می شود مضافا بر اینکه این آثار از طریق سایت های نورمگز و فیدیبو در دسترس است.

مختاری در مورد ترجمه آثار به زبان های زنده دنیا عنوان کرد: برای ترجمه تاکنون برنامه ای نداشته ایم البته معرفی آثار به زبان انگلیسی در برخی از مجلات که بلاد غرب منتشر می شود در دست است که آثار موسسه را به زبان انگلیسی معرفی می کنند اما بیشتر کسانی که به این مباحث علاقه دارند یا به زبان عربی یا فارسی آشنایی دارند یعنی مستشرقین که علاقه مند هستند به مطالعه در این آثار به زبان عربی یا فارسی آشنا هستند و چندان نیازی به اینکه به انگلیسی ترجمه شود نیست البته بعضی از مجلات انگلیسی مانند مجله «مطالعات شیعه» که آقای حسن انصاری چاپ می کنند، به معرفی آثار موسسه به زبان انگلیسی می پردازند.

دانشنامه آثار شیعه در مرحله تشکیل پرونده و مدخل یابی
او با بیان اینکه معرفی علمای شیعه از عصر امام امیرالمومنین (ع) آغاز شده است، گفت: این تحقیقات در دانش نامه آثار شیعه به نام فارسی است که مراحل مقدماتی را می پیماید و الان در مرحله تشکیل پرونده علمی و مدخل یابی است. درحقیقت، همه این کارها به نوعی مقدمه ای برای دانشنامه آثار شیعی است.

شناخت نامه شهید مدرس در دست تدوین است
مدیر موسسه کتابشناسی شیعه با بیان اینکه سایت موسسه با نام الاثر در حال به روزرسانی است، گفت: شناخت نامه یعنی مجموعه مطالب منتشر شده در مورد یک موضوع یا یک شخصیت به صورت یکجاست که تاکنون چند شناخت نامه از جمله شناخت نامه سید ابوالحسن اصفهانی و شهید اول و شهید ثانی منتشر شده و چند شناخت نامه هم مانند شناخت نامه قاضی نورالله شوشتری و شناخت نامه شهید مدرس در دست تدوین است.

او بیان داشت: موسسه کتاب شناسی شیعه سال گذشته با حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، همایش آیت الله محقق داماد را برگزار کرد و آثار محقق داماد که تقریرات شاگردان ایشان است در ۲۰ جلد همراه با یک جلد به عنوان «مدخل موسوعه محقق داماد» عرضه کرد. جلد نخست آن با عنوان «آموزگار فقاهت» است که شامل شرح حال و مصاحبه با شاگردان آیت الله سید محمد محقق داماد به مناسبت پنجاهمین سال وفات ایشان است.

مختاری از طرح دیگری در ارتباط با معرفی اهل سنت از علمای شیعه پرده برداشت و گفت: علمای اهل تسنن در کتابهایشان بسیاری از علمای شیعه را معرفی کرده اند که در حال تدوین است با عنوان «علماء الشیعه فی مصادر اهل السنه».

او از چاپ و انتشار زندگینامه علمایی که در قید حیات هستند خبر داد و عنوان کرد: از جمله آثاری که در این زمینه چاپ کردیم، زندگی نامه آیت الله استادی است با عنوان «یک قصه از حیات» که ایشان آن را قبل از چاپ، مطالعه و تصحیح کردند و البته بسیار هم مورد استقبال قرار گرفته است. همچنین زندگی نامه خودنوشت دکتر موسوی گرمارودی شاعر معروف و زندگینامه خودگفته حضرت آیت الله صافی را در مجله آورده ایم.

آثار موسسه کمابیش مورد استفاده علمای اهل سنت قرار می گیرد
مدیر موسسه کتابشناسی شیعه در مورد حضور این موسسه در محافل جهان بویژه مجامع اهل سنت گفت: در عین حال که از مواضع شیعه کوتاه نمی‌آئیم، اما این عرضه به شکلی نیست که سبب توهین و بی اعتنایی به دیگران شود یا سبب مخالفت باشد، از این جهت در مجامع اهل سنت نیز آثار عرضه می‌شود و حتی در برخی از همایش‌ها مانند شهیدین در لبنان و یا شیخ بهایی برخی از سحنرانان از اهل سنت بودند و از سوی اهل سنت مشارکت وجود داشته است ولی آن طور که انتظار می رود این آثار در مجامع اهل سنت به راحتی نمی رسد مثلا کتاب های ایرانی به راحتی قابل عرضه و ارسال به بلاد عربی نیست و با مشکلاتی ارسال می شود ولی کمابیش مورد استفاده علمای اهل سنت قرار می گیرد.

 

او، عمده مشکلات موسسه را کمبود متخصص و کاردان دانست و اظهار کرد: کسانی که در این زمینه متخصص باشند بسیار کم هستند و باید در این باره به تربیت نیرو بپردازیم. البته در این جهت کلاسهایی برگزار کرده ایم و برگزار می کنیم.

مختاری ادامه داد: یک مشکل هم به جهات سیاسی این است که ارسال کتاب های عربی ما که نام ایرانی دارد و نیز کتابهایی که در ایران چاپ می شود به کشورهای عربی کار سختی است مگرآنکه از طریق لبنان یا عراق انجام شود.

او اظهار امیدواری کرد: آثاری که در دست آماده سازی است مخصوصا طرح های بزرگی همچون «اعیان الشیعه» « الذریعه» و «اجازات شیعه» زودتر به ثمر بنشیند.

مدیر موسسه کتابشناسی شیعه در پایان گفت: انتظار می رود به مقوله شخصیت شناسی و اعتنا به تراث قدیم شیعه در مجامع علمی و حوزه ها توجه بیشتری صورت بگیرد و بسیاری از این گنجینه های گرانبها تصحیح، تنقیح و عرضه شود چون میراث علمی شیعه همچنان ناشناخته است و چندان توجهی نمی شود و غبار غربت روی آن نشسته است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری شفقنا، تاریخ انتشار: 30 بهمن 1399، کد خبر: 4959563،  www.fa.shafaqna.com