شعار سال: ۱۳ بهمن ماه بود که عباس مقتدایی نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی در نامهای به حجتالاسلام حسن روحانی رئیسجمهوری خواستار توجه ویژه دولت به تالاب گاوخونی و اعلام این منطقه به عنوان منطقهای «حفاظت شده» شد و بعد از آن رییس جمهوری در نامهای به وزیر نیرو و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دستور داد تا شرایط برای ایجاد منطقه حفاظت شده تالاب گاوخونی مورد بررسی قرار گیرد.
تالاب گاوخونی که به آن باتلاق گاوخونی نیز گفته میشود، نام تالابی است به وسعت ۴۷۶ کیلومتر مربع در فلات مرکزی ایران که بخش بزرگی از آن در استان اصفهان و بقیه در استان یزد قرار دارد که از زایندهرود تغذیه میشود، اما چند سالی است دیگر قطرهای آب از این رود وارد تالاب نمیشود؛ در واقع زاینده رود حدودا از سال ۱۳۸۶ جریان دائمی خود در همه مسیر را از دست داد و خشک شد که کارشناسان عمدهترین دلایل خشک شدن آن را خشکسالی چند دهه اخیر در بالادست و همچنین مدیریت نادرست منابع آبی این حوضه میدانند.
از سوی دیگر استقرار صنایع بزرگ و آب بر و الگوی کشت نامناسب در بالادست از دیگر دلایل خشک شدن زاینده رود است.
زاینده رود سال هاست که در مقاطع بلند مدت خشک میشود، این مشکل از اوایل دهه ۷۰ آغاز شد که به تقسیم نادرست آب در این حوضه بر میگردد در حالیکه زاینده رود از قدیم حقابه شیخ بهایی را داشته که بر اساس آن آب موجود بر روی اصول میان مزارع، شرب و صنعت تقسیم میشد، اما در چند سال اخیر این روش به هم خورده که موجب خشک شدن این رود و نابودی بخش زیادی از محیط زیست آن شده است.
استفاده از زاینده رود و آبهای این حوضه آبریز از گذشته دارای نظم و نسق ویژهای بود که آخرین تقسیم نامه آن در عرف جامعه محلی به نام «طومار شیخ بهایی» موسوم شده است. بر اساس این طومار تمام آب رودخانه به ۳۳ سهم کلی و ۲۷۵ سهام جزییتر بین ۷ بلوک آبخور آن که از حدود ۷۰ کیلومتری غرب اصفهان تا ۱۲۰ کیلومتری شرق این شهر ادامه داشته تقسیم شده است، از ویژگیهای اصلی این طومار یکی این است که در آن هیچ روستا و مزرعه در تمام منطقه و هیچ باغ و محلهای در داخل شهر از قلم نیفتاده و برای همه سهم آب در نظر گرفته شده بود.
میدانیم که شرایط تالاب گاوخونی مناسب نیست باید سالانه ۱۷۶ میلیون متر مکعب آب وارد این تالاب شود که در چند سال اخیر محقق نشده، در چند سال گذشته حتی پنج میلیون متر مکعب آب هم وارد تالاب گاوخونی نشده است، کارشناسان معتقدند اگر دو برابر آب سد زاینده رود هم وارد تالاب گاوخونی شود باز هم جوابگوی نیاز امروز این تالاب نیست، چون بارگذاریهای بیش از حد در چند سال گذشته شرایط را برای آن بسیار دشوار کرده است.
احمدرضا لاهیجان زاده معاون محیط زیست دریایی و تالابهای سازمان حفاظت محیطزیست چندی پیش درباره وضعیت تالاب گاوخونی و زاینده رود گفته بود که برای احیای تالاب گاوخونی با همکاری دستگاههای مرتبط نقشه راهی تهیه کردیم که به زودی در جلسه شورای عالی آب تصویب میشود در این طرح پیش بینی شد که برداشت از آب زاینده رود طوری باشد که گاوخونی بتواند به حیات خود برگردد، یعنی تکلیف صنعت و کشاورزی مشخص شده و میزان نیاز آبی این دو بخش نیز مشخص شده است.
معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرده بود که مدیریت آب در زاینده رود به صورت یکپارچه انجام نمیشود، اصفهان جدا و چهارمحال و بختیاری جدا عمل میکند این مدیریت مستقل بدعت غلطی است که از سال ۸۴ رقم خورده و یک اشتباه تاریخی است.
اما اکنون نماینده اصفهان معتقد است که اگر این تالاب به عنوان منطقه حفاظت شده ثبت شود آب بیشتری وارد آن میشود و از مرگ حتمی نجات مییابد در حالیکه مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالابها سازمان حفاظت محیطزیست میگوید اکنون تالاب گاوخونی جزو تالاب هاب ثبت شده در کنوانسیون رامسر است همچنین نام این تالاب در پیوست آیین نامه قانون حفظ و احیای تالابها آمده بنابراین تالاب از لحاظ حقوقی و قانونی برای حمایت چیزی کم ندارد پس اگر منطقه حفاظت شده هم شود کاری بیشتر از اقداماتی که اکنون انجام میشود نمیتوان برای آن ترسیم کرد.
مسعود باقرزاده کریمی روز یکشنبه تصریح کرد: تالاب گاوخونی جزو تالابهای ثبت شده در کنوانسیون رامسر است، این کنوانسیون هم در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده یعنی مقررات آن لازم الاجرا است، به اضافه اینکه در قانون حفظ و احیای تالابها که در سال ۱۳۹۶ تصویب شد و در سال ۱۳۹۷ آیین نامه اجرایی آن به تصویب رسید، در پیوست این آیین نامه فهرست تالابهایی که این قانون مشمول آنها میشود آورده شده که از جمله آنها تالاب گاوخونی است یعنی به لحاظ حقوقی و قانونی تالاب گاوخونی برای حمایت کم ندارد.
وی افزود: یعنی اگر تالاب گاوخونی حفاظت شده هم اعلام شود باز هم کاری بیشتر از چیزی که الان انجام میشود، اعمال نخواهد شد یعنی باید پاسگاه ایجاد کنیم و نظارت کنیم که اکنون در آن حوضه پاسگاه داریم، باید حقابه را تامین کنیم یا مراقب باشیم که آلوده نشود، در واقع هر اتفاقی که در منطقه حفاظت شده مد نظر است همین حالا هم اجرا میشود یعنی به نظر من این حساسیت نماینده مجلس قابل قدردانی است، اما آن راهکاری که پیشنهاد داده شده تا حفاظت شده شود، مشکلی را از مشکلات تالاب برطرف نمیکند یعنی باعث نمیشود که تحولی اتفاق بیفتد، چون با قوانین موجود به حد کافی ابزار داریم تا از این تالاب حمایت کنیم فقط مساله این است که آبی نیست تا به تالاب برسد.
باقرزاده کریمی ادامه داد: اگر منطقهای مثلا مانند تالاب گاوخونی حفاظت شده شود سازمان محیط زیست باید مجاب شود تا حقابه آن را بگیرد که اکنون هم آن ایجاب را دارد یعنی قانونگذار میتواند از سازمان محیط زیست بپرسد، زیرا حقابه داده نشده، چون در ماده ۱ قانون حفظ و احیای تالابها آمده که تخریب و آلوده کردن تالابها ممنوع است و سازمان محیط زیست هم مقام مجاز تشخیص است.
وی تاکید کرد: نظر کارشناسی من این است که ما بیشتر از آنکه به وضع قانون بپردازیم باید به اجرا توجه کنیم، در این زمینه تا جایی پیش رفتیم که در حوضه آبریز تالاب گاوخونی شورای هماهنگی تخصیص آب ایجاد کردیم، قبلا وزارت نیرو به تنهایی کار تخصیص آب را انجام میداد، اما اکنون نمایندگان همه دستگاههای مرتبط از جمله کشاورزی، استانداران، محیط زیست، صنعت، شهرداریها و وزارت نیرو دور یک میز حاضر میشوند و با هماهنگی آنها توزیع آب صورت میگیرد به رغم این کار باز هم آبی به تالاب گاوخونی نمیرسد یعنی دیگر هماهنگی بیشتر از این نداریم به رغم این باز آبی نیست که به تالاب بدهیم.
مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالابها سازمان حفاظت محیطزیست گفت: بارندگیهایی که در حوضه آبریز تالاب گاوخونی صورت میگیرد در پشت سد زاینده رود جمع میشود که هم مطالعات سازمان محیط زیست و هم وزارت نیرو نشان میدهد که ۱۷۶ میلیون متر مکعب از این آب سهم زاینده رود و گاوخونی از آن سد است، اما از این میزان ۱۰ میلیون متر مکعب هم به تالاب و زاینده رود نمیرسد، چون بیشتر این حجم آب به بخش کشاورزی، شرب و صنعت میرود، در واقع اینقدر بارگذاری در منطقه زیاد شده که آب حوضه هم دیگر کافی نیست و مدام در فکر انتقال آب هستیم، چهار تا پنج میلیون جمعیت در یک حوضه جمع شده اند، یک هفتم صنعت کشور را یک جا جمع کرده ایم، کشاورزی به وفور انجام میشود، برنج کاشته میشود، حتی میخواهند آن منطقه قطب تجاری و توریست هم بشود در حالی که ظرفیت این کارها را ندارد.
وی افزود: سال گذشته بارندگی در حوضه آبریز زاینده رود در ۵۰ سال گذشته بی سابقه بود یعنی اگر قرار بود آبی به تالاب برسد باید پارسال میرسید در حالی که فقط حدود ۵ میلیون متر مکعب آب رسید، به طرز شگفت انگیزی کشت سوم در تابستان انجام دادند این نشان میدهد مسوولان محلی اراده اینکه مشکل زاینده رود و تالاب گاوخونی برطرف شود را ندارند، نماینده مجلس باید مسوولان محلی را قانع کند.
باقرزاده کریمی درباره اینکه آیا مشکل گاوخونی قابل حل است؟ گفت: در حوضه حجم زیادی آب برگشتی داریم یعنی جزو معدود حوضههایی است که از یک آب باید چند بار استفاده شود، چون آب زیادی نداریم، مثلا آبی که برای کشاورزی استفاده میشود باید زهاب آن بعد از تصفیه وارد تالاب شود، در واقع باید روی این سیستمها کار کنیم. خیلی راهکارها وجود دارد، مثلا بارگذاری را کاهش دهیم، کشاورزی را به سمت کشتهای گلخانهای ببریم تا آب کمتری مصرف شود، در صنعت تغییر فناوری دهیم تا کمآببرها جایگزین شوند، نباید بپذیریم که نمیشود این مشکل را حل کرد اگر بپذیریم یعنی داریم بخشی از سرزمین خود را پاک میکنیم، برای مردم و نسلهای بعدی قابل توجیه نیست که دولتهایی آمدند و بخشهایی از سرزمین را حذف کردند و رفتند.
وی اظهار داشت: علاوه بر تمام اینها، تالاب گاوخونی پتانسیل تبدیل شدن به منشاء گرد و غبار را دارد که اگر خشک شود مصیبتهای آن دامن ما را میگیرد، چون تالاب از روی نقشه که حذف نمیشود در جای خود باقی میماند، اما دیگر به جای آب، خاک دارد به اضافه اینکه کشاورزی با ۳۰ درصد راندمان انجام میشود و ۷۰ درصد آب هدر میرود اگر فقط ۲۰ درصد ذخیره شود حجم زیادی آب میشود که میتواند به تالاب برسد، در صنعت حجم زیادی هدر رفت آب داریم، در شرب هم مردم درست مصرف نمیکنند نه شیرهای کاهنده داریم و نه فرهنگ صحیح مصرف، آب هم با قیمت پایین با یارانههای فراوان تهیه میشود تمام اینها ذره ذره اثر میگذارد که در نهایت میبینم یک تالاب در حال محو شدن است.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار ۱۷ اسفند ۹۹، کد خبر: ۸۴۲۲۹۰۰۰، www.irna.ir