شعار سال: ایام نوروز فرصتی است که مردم به طبیعت می‌روند در این میان یکی از مناطقی که افراد زیادی را به خود جلب می‌کند حاشیه تالاب‌ها و رودخانه‌هاست و از آنجا که امروزه تالاب‌های کشور شکننده هستند بنابراین درست استفاده کردن از آن‌ها امری الزامی است تا کمترین آسیب به اکوسیستم طبیعی این حوضه‌های آبی وارد شود، باید به حریم تالاب‌ها احترام بگذاریم تا آن‌ها قادر به ادامه کارکرد طبیعی خود باشند.

همایون خوشروان در این باره گفت: تالاب‌ها نقش بسیار مهمی برای بقای حیات بر روی کره زمین دارند بنابراین از بین رفتن آن‌ها برای زندگی انسان نیز مشکل ساز خواهد شد که در چند سال اخیر بروز گرد و غبار یکی از پیامد‌های ناخوشایند درست استفاده نکردن از تالاب‌ها و خشک شدن بخش زیادی از تالاب‌های کشور است.

 

تالاب‌ها می‌توانند تولید کنندگان وافری مانند گیاهان را در درون خود جای دهند

وی درباره کارکرد زیست محیطی تالاب‌ها افزود: تالاب یک محیطی متشکل از اجزای سازنده‌ای شامل آب، گیاه، موجودات ریز میکروسکوپی مانند فیتوپلانگتون‌ها و زئوپلانگتون‌ها و برخی آبزیان است و انسان نیز به عنوان یک کاربر در محیط تالاب از حاشیه یا درون آن در حال فعالیت است بنابراین تالاب از اجزایی تشکیل شده که این اجزا در هرم اکولوژیکی و هرم غذایی با هم مرتبط هستند و در نهایت یک اکوسیستم را می‌سازند.

خوشروان افزود: اکنون این کارکرد طبیعی تالاب خدماتی را به وجود می‌آورد که یکی از این خدمات تامین امنیت مواد غذایی مورد نیاز بشر و سایر موجودات است، همانطور که می‌دانید تالاب‌ها می‌توانند تولید کنندگان وافری مانند گیاهان را در درون خود جای دهند که این گیاهان مورد تغذیه سایر جانوران واقع می‌شوند و حتی انسان هم می‌تواند از گیاهانی که در داخل تالاب است برای منافع خود استفاده کند بنابراین یکی از ضرورت حفاظت از تالاب‌ها این است که امنیت غذایی ما وابسته به تالاب‌ها است ما از آب تالاب برای کشاورزی استفاده می‌کنیم و اگر خشک شوند امنیت غذایی بشر هم به خطر خواهد افتاد.

خوشروان ادامه داد: دومین خدمات تالاب‌ها که بسیار حایز اهمیت است حضور فیتوپلانگتون‌های موجود در تالاب‌ها است که باعث تولید اکسیژن می‌شود و این اکسیژن یک عنصر بسیار مهمی است که می‌تواند حیات را تداوم ببخشد و اگر فیتوپلانگتون‌های یک تالاب را از دست بدهیم نه تنها زنجیره غذایی صدمه خواهد دید بلکه به چرخه غذایی هم صدمه جدی وارد خواهد شد و نه تنها این اتفاق خواهد افتاد بلکه میزان تولید اکسیژن را هم از دست خواهیم داد.

وی اظهار داشت: از دیگر قابلیت‌های تالاب‌ها ذخیره کربن مازاد در اتمسفر است، تالاب‌ها معمولا دی اکسید کربن را توسط گیاهان جذب و آنرا تبدیل به مواد آلی می‌کنند و این باعث می‌شود تا گرمایش کره زمین کاهش یابد، تالاب‌ها می‌توانند شرایط آب و هوایی را در یک منطقه متعادل کنند و هیدرواقلیم‌های خاصی را به وجود بیاورند که باعث می‌شود ارزش‌های زیستگاهی یک منطقه بالا برود، تالاب‌ها به رغم تمام خدمات مهمی که به بشر می‌رسانند می‌توانند نقش یک منطقه به عنوان حد واسط بین دریا و خشکی باشند و جلوی امواج فرساینده و نیرو‌های هیدرودینامیکی که باعث فرسایش و تخریب مناطق ساحلی و مناظق شهری می‌شود را بگیرد.

وی ادامه داد: تالاب‌ها می‌توانند زیستگاه پرندگان مهاجری باشند که از سراسر دنیا به این حوضه آبی پرواز می‌کنند و حضور این پرندگان همراه با تولید موادی خواهد بود که غنی از فسفر و نیتروژن است که سبب حاصلخیزی خاک و در نهایت توسعه کشاورزی خواهد داشت، بنابراین خدماتی که تالاب‌ها به ما می‌دهند مرهون عملکرد و کارکرد صحیح اجزای تالاب‌ها است و اگر انسان به هر دلیلی هر یک از این اجزا را مورد تهدید قرار دهد خدمات تالاب هم مورد تهدید قرار خواهد گرفت و در نهایت خسارات بسیار هنگفتی به جوامع انسانی وارد می‌شود.

مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط‌زیست مناطق ساحلی اظهار داشت: نکته مهمی که در خصوص تالاب‌های ایران قابل طرح است این است که ایران از یک تنوع ساختاری بسیار جالب توجهی به لحاظ تنوع تالاب‌های مختلف برخوردار است، ایران کشوری خشک و نیمه خشک است و بیشتر وسعت آن را بیابان‌ها و کویر‌های پهناوری اشغال کرده است، در کنار این جاذبه طبیعی کوه‌های البرز و زاگرس را داریم و با توجه به شرایط زمین شناختی فلات ایران می‌بینیم که تنوع ساختاری تالاب‌های ما بسیار متنوع است به طوری که اگر بخواهیم یک طبقه بندی روی فرم و ساختار زمین شناسی تالاب‌های کشور داشته باشیم تالاب‌هایی را داریم که تحت تاثیر فرایند کوه زایی و فرایند زمین ساختی ایجاد شدند مانند تالاب‌های محور سنندج - سیرجان، از جازموریان تا باتلاق گاوخونی، دریاچه‌هایی که در منطقه کردستان تا مریوان قرار گرفتند و دریاچه ارومیه به عنوان تالاب‌هایی نام ببریم که تحت تاثیر فرایند‌های زمین ساختی ایجاد شدند.

وی افزود: برخی از تالاب‌های کشور هم تحت تاثیر فرایند‌های آب و هوایی به وجود آمدند یعنی تالاب‌هایی هستند که با ریزش‌های جوی در مناطق پست و فرو رفته ایجاد می‌شوند که می‌توانیم به تالاب‌های حوضه فارس و مهارلو مانند تالاب آب شیرین پریشان و دریاچه بختگان اشاره کرد، همچنین تالاب‌هایی داریم که تحت تاثیر فرایند‌های ساحلی گسترش می‌یابند که عمدتا این تالاب‌ها در حاشیه سواحل جنوبی دریای خزر مانند تالاب پارک ملی بوجاق که دو تالاب کیاشهر و زیبا کنار را در بر می‌گیرد، تالاب وسیع میانکاله و خلیج گرگان را نام برد.

 

کاهش سطح تراز آب دریای خزر به میزان ۱.۵ متر سبب خشک شدن تالاب‌های وسیعی در بخش جنوبی دریای خزر شده است

خوشروان اظهار داشت: همچنین تالاب‌هایی در مناطق کویری داریم که تحت تاثیر ریزش‌های جوی به وجود می‌آیند، یعنی در مناطقی که درجه حرارت بسیار بالا و ریزش‌های جوی کم است، اما گاهی بروز سیلاب‌ها باعث ایجاد تالاب‌هایی می‌شود، مثلا در منطقه کویر کرمان این شرایط را می‌بینیم که در زمان بارندگی‌های تند این اتفاق می‌افتد، مثلا دریاچه هامون تحت تاثیر رودخانه هیرمند و ریزش‌های جوی می‌تواند زنده بماند و توسعه یابد.

مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط‌زیست مناطق ساحلی گفت: بنابراین رودخانه، دریا و ریزش‌های جوی همراه با فرایند‌های زمین ساختی باعث تنوع ساختاری شکل گیری تالاب‌ها بر روی پهنه ایران زمین خواهد شد و می‌شود گفت که ایران تنها کشور در دنیا است که تمامی تنوع ساختاری تالاب‌ها را دارد، این نکته سبب می‌شود که توجه ما به تالاب‌ها اهمیت زیادی پیدا کند و با توجه به اینکه تالاب‌ها در بخش‌های مختلف کشور با تنوع ساختاری مختلفی در توپوگرافی مختلف قرار دارند باید برنامه‌های حفاظتی مهمی برای آن‌ها داشته باشیم.

وی درباره اینکه اکنون تالاب‌ها در فلات ایران چه وضعیتی دارند؟ افزود: اکنون در حال طی کردن یک دوره خشکسالی وسیعی در عصر آنتروپوسن هستیم، بعضا سیلاب‌هایی در کشور رخ می‌دهد و این باعث خوشحالی می‌شود که برخی از تالاب‌های ما آبگیری شدند، اما فراموش نکنیم که روند گرمایش در فلات ایران روند افزایشی است و ما تابستان‌های بسیار گرم با نرخ تبخیر بالا داریم و مناطقی که در فصول بارندگی آبگیری شدند به سرعت خشک می‌شوند.

وی ادامه داد: یکی از عوامل مهم در تغییر شکل تالاب‌های کشور عوامل آب و هوایی است که خشکسالی یکی از مهمترین معیار‌های تاثیر گذار بر روی عرصه تالاب‌ها است، دومین عامل انسانی است، انسان‌ها با فرایند‌های توسعه‌ای خود تالاب‌ها را تهدید کردند و می‌بینیم که مثلا در مناطقی از شمال کشور بخش وسیعی از تالاب‌های ما در حال خشک شدن هستند و اراضی این تالاب‌ها برای کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند یا مورد استفاده برای فضا‌های گردشگری، صنعتی و بندری قرار گرفته اند، یعنی دخل و تصرفات انسانی دارد جان تالاب‌ها می‌گیرد.

خوشروان اظهار داشت: فرایند‌های مهمی از قبیل عقب نشینی آب دریا‌ها مانند آن چیزی که در دریای خزر دارد اتفاق می‌افتد، می‌تواند باعث کاهش وسعت تالاب‌های ساحلی شود که این اتفاق را در خلیج گرگان و تالاب‌های منطقه پارک ملی بوجاق طی دو دهه اخیر مشاهده می‌کنیم که بخش وسیعی از تالاب‌های میانکاله، گمیشان، زیبا کنار و کیاشهر خشک شده بنابراین عوامل انسانی و عوامل طبیعی دو عاملی هستند که می‌توانند بر روی تالاب‌های کشور تاثیر گذار باشند و این تاثیر پذیری تالاب‌ها با توجه به شرایط اقلیمی و توسعه‌ای می‌تواند از آسیب پذیری متفاوتی برخوردار باشد.

وی گفت: بر اساس مطالعاتی که در طرح بین المللی اثر نوسانات سطح تراز آب دریای خزر بر روی تالاب‌های ساحلی بخش جنوبی دریای خزر داشتیم به این نتیجه رسیدیم که دریای خزر در دوره زمانی قرن بیستم و بیست و یکم تاثیرات بسزایی را بر روی عرصه تالاب‌ها داشته و طی دو دهه اخیر کاهش سطح تراز آب دریای خزر به میزان ۱.۵ متر سبب خشک شدن تالاب‌های وسیعی در بخش جنوبی دریای خزر شده است.

وی افزود: همچنین به این نتیجه رسیدیم که در دوره پیشروی آب دریای خزر بین سال ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۵، تراز آب دریا ۲.۵ متر افزایش داشت که وسعت تالاب‌های بخش مرکزی شمال استان گیلان در پارک ملی بوجاق چند برابر شد، خلیج گرگان هم به حداکثر وسعت خود در تراز منهای ۲۶ قرار گرفت بنابراین مشاهده می‌کنیم حتی در حال حاضر در فلات ایران هم تالاب‌های ما تحت تاثیر عوامل اقلیمی، خشک و دوباره ممکن است آبگیری شوند و این روال طبیعی است که هزاران سال از قبل ادامه داشته و تا حال حاضر هم ادامه دارد، اما نوع واکنش ما نسبت به تغییرات محیطی سازگار در محیط‌های تالابی بسیار حایز اهمیت است.

خوشروان ادامه داد: مهمترین کاری که می‌توانیم برای حفاظت از تالاب‌ها انجام دهیم جلوگیری از تجاوز به حد بستر و حریم تالاب‌های ساحلی، مشخص کردن حد بستر و حریم تالاب‌های ساحلی و در نهایت ممانعت از انتشار آلودگی‌های مختلف در محیط‌های تالابی است، متاسفانه امروز شاهد هستیم که بیشتر تالاب‌های ما تحت تاثیر فرایند‌های آلودگی قرار دارند، برخی از آب‌های مورد نیاز تالاب‌های ما مورد استفاده برای اراضی کشاورزی یا استخر پرورش ماهی قرار می‌گیرند و عملا آب مورد نیاز تالاب تامین نمی‌شود، ترکیب آب به لحاظ شوری، توزیع آب شیرین در تالاب‌ها تحت تاثیر دخالت‌های انسانی به هم ریخته است با این حساب اکنون هم بحث آشفتگی، هم تخریب و هم آلودگی را در سطح وسیعی از تالاب‌های کشور داریم.

مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط‌زیست مناطق ساحلی در پاسخ به اینکه چه باید بکنیم؟ گفت: آن چیزی که ما باید انجام دهیم این است که باید تالاب‌ها را با یک تقدس خاصی نگاه کنیم ما مسلمانان ایمان داریم که خداوند طبیعت را آفریده برای اینکه بشر بتواند بر روی این طبیعت حاکمیت داشته باشد، حاکمیتی که در راستای آبادانی زمین باشد و آبادانی زمین یعنی حفاظت از آن چیزی که خداوند در زمین آفریده است بنابراین سیاست، رویکرد و خط مشی ما باید حفاظت از تالاب‌ها باشد و حفاظت از تالاب‌ها یعنی اینکه ما تالاب‌ها را مقدس بدانیم و اجازه ندهیم که آلوده شوند، اجازه ندهیم مورد تجاوز واقع شوند، اجازه ندهیم باعث از بین رفتن آن‌ها توسط یک سری از افراد سودجو شوند بنابراین خیلی مهم است که با تقویت سازمان‌های مردم نهاد شرایط آموزش را افراد بومی ساکن در حاشیه تالاب‌ها فراهم کنیم و به آن‌ها بفهمانیم که اگر تالابی نباشد آن‌ها هم نخواهند بود.

وی افزود: برای سایر مردم هم که به نوعی به صورت غیر مستقیم به تالاب‌ها وابسته هستند مبانی علمی را فراهم کنیم که آن‌ها هم درک کنند تالاب‌ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند و میراث زیست محیطی، فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی آن‌ها هستند و با از دست دادن این حوضه‌های آبی جامعه ما دچار خسارت هنگفتی خواهد شد.

خوشروان تاکید کرد: امیدوارم در روز جهانی تالاب‌ها تمام اندیشمندان، متخصصان، دانشمندان و مدیران اجرایی کشور با همت و تجمیع توان تخصصی خود باعث هم افزایی فعالیت‌هایی شوند که سبب حفاظت از تالاب‌های کشور شود، باید یک شناسنامه و اطلس دقیقی از تالاب‌های کشور داشته باشیم تا معرف تالاب‌های مختلف کشور به لحاظ ساختار زمین شناسی، کارکرد زیست محیطی، خدمات زیست محیطی و اقتصاد محیط زیست باشد و این اطلس در اختیار تمام مردم ایران قرار گیرد تا بفهمند که چه ثروت ارزشمندی را خداوند در اختیار آن‌ها قرار داده است تا با حفاظت از این میراث با ارزش گام‌های ارزشمندی برای حفاظت از تالاب‌ها بردارند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از ایرنا، تاریخ انتشار: ۶ فروردین ۱۴۰۰، کد خبر: ۸۴۲۶۸۱۵۴، www.irna.ir