شعار سال: در میان علت های مختلفی که برای این مرگومیر اعلام شده، از جمله وبای پرندگان، یا آنفوانزای فوق حاد یا سمریزی عامدانه، به نظر میرسد در باره یک دلیل اجماع بیشتری وجود دارد: بروز سم بوتولیسم در مناطقی از میانکاله، به خصوص بخش جنوبی آن. نهادهای رسمی مثل سازمان دامپزشکی نیز مکرر بوتولیسم را عامل اصلی معرفی کردهاند. به طور خلاصه داستان بوتولیسم این است که رسوبگذاری بیش از حد معمول (عمدتا به دلیل سیل آبان 98 و همچنین در روندی کلی به دلیل فرسایش خاک در بالادست حوزه آبخیز تالاب) باعث حبس نرمتنان در زیر رسوبات و تجزیه آنها و فعال شدن باکتری کلستریدیوم بوتولیوم شده است. آنچه که در نهایت انتشار سم بوتولیسم را به دنبال داشته است.
معمای میانکاله هم از همین جا میآید: آیا برای ممانعت از تکرار مرگ پرندگان در میانکاله باید کف این تالاب را لایروبی کرد؟ اما این هم خود نوعی دخالت در اکوسیستم است که میتواند پیامدهای ناخواسته دیگری به دنبال داشته باشد. افزایش آب ورودی از طریق دخالت در نظام هیدروشناختی بالادست نیز از سویی نوعی دستکاری اکولوژیک است و از سوی دیگر میتواند باز هم باعث افزایش رسوبات وردی شود. یک فرض در باره علت افزایش رسوبات به هم خوردن توازن تالاب به واسطه ایجاد جزایر رسوبی در شمالشرق (عمدتا محدوده کانال چپعقلی) است. اما شاید بشود تصور کرد خود آن رسوبگذاریها و همچنین نوسان سطح دریای خزر و عقب نشینی آن در این سالها نیز خود روندی طبیعی است و دستکاری در این روند هم از سویی غیر منطقی و از سوی دیگر ناممکن است.
پس چه باید کرد؟ یک فرض این است که تالابها اساسا پدیدههای جغرافیایی در حال گذاری هستند و طبیعی است که در یک اکوسیستم رو به تغییر زیستمندانی حذف و برعکس زیستمندانی تازه وارد شوند. فرض دیگری میگوید با آبخیزداری در بالادست (مرحله اول) و افزایش حقابه ورودی (مرحله دوم) شاید بتوان تالاب را احیا کرده و نگذاریم باتلاق شود. اما این فرض بر بنیاد انبوهی گزارههای غیرقطعی قرار دارد و مضاف بر آن چنین کنترل مولفههای چندلایه شکل دهنده چشم انداز طبیعی دست کم در شرایط ایران کنونی ناممکن است. پس باید دست روی دست گذاشت و شاهد بود که میانکاله همچنان قتلگاه پرندگان باشد؟ سوال سختی است. انسان قبلا دخالت کرده، الان نمیتواند دخالت نکند. اما هر دخالتی که بکند عطف به ماسبق کار را خرابتر می کند. و نمی شود هم در جایی مثل میانکاله خیلی دقیق تفکیک کرد روندهای قهقرایی را که ناشی از دخالت انسان است از روندهای معمول قهقرای محیطی تالابها به واسطه انباشت طبیعی رسوبات. میانکاله معمای پیچیدهای است.
(اشاره: این یادداشت پیش از این در اکسیژن منتشر شده است).
پایگاه تحلیلی -خبری شعار سال، برگرفته از وبلاگ ناصر کرمی