شعار سال: انتشار مقاله‌ای که سه متخصص ایرانی آن را تهیه کرده‌اند و وبسایت مجله «نیچر» آن را منتشر کرده است بار دیگر وخامت وضعیت منابع آب و به طور خاص منابع آب زیرزمینی ایران را برجسته کرده است.
 
گرچه در فاصله یک دهه اخیر بارها کارشناسان بر استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی که منابع استراتژیک و تجدیدناپذیر شناخته می‌شوند تأکید کرده بودند اما آنچه در این گزارش علمی آمده وصف ملموسی است از بلایی که ما ایرانیان با شیوه برداشت و مدیریتمان بر سر آب‌های زیرزمینی اقلیم خود آورده‌ایم.
 
به ویژه آنجا که در گزارش آمده است «۱.۶برابر حجم آب دریاچه ارومیه در فاصله سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۴ از آب‌های زیرزمینی برداشت شده‌است».
 
این گزارش مفصل است و جزییات متعددی دارد اما همین دوره زمانی یعنی سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۴ یادآور دوره هشتم مجلس شورای اسلامی است که نمایندگان یک شبه به چاه‌های غیرمجاز مجوز دادند.
 

 
تشکیل شرکت‌های آب و فاضلاب استانی که اینک بعد از تلاشی شبانه‌روزی در دولت دوازدهم اصلاح شد یکی دیگر از اتفاقاتی است که در این دوره افتاده است. در حال حاضر با اصلاح‌ساختار مدیریت منابع آب کشور شرکت مدیریت منابع آب و معاونت آب و آبفای وزارت نیرو ادغام و براساس حوضه‌های آبریز تقسیم‌کار شده‌است.
 
گزارشی که «نیچر» آن را منتشر کرده است توسط سه متخصص/پژوهشگر نوشته است. «سمانه اشرف» و «علی ناظمی» دو تن از نویسندگان این مقاله  در کانادا و در دانشگاه کنکوردیا مونترال مستقر هستند.
 
«امیرآقاکوچک» دیگر نویسنده این مقاله نیز در آمریکا و در دانشگاه کالیفرنیا و هر سه در گروه مهندسی عمران و محیط زیست.
 
در مقدمه این مقاله که با عنوان اصلی «خشکسالی انسان‌زای آبهای زیرزمینی ایران» منتشر شده است آمده است : «مقاله نوشته شده برپایه بررسی متوسط سطح آب زیرزمینه در ۳۷۸ حوضه فرعی و ۳۰ حوضه اصلی میزان تخلیه آب زیرزمینی به صورت کمی محاسبه شده است» و سپس تصریح کرده است که خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی متأثر از عناصر انسانی و طبیعی بوده است.
 
در بخش دیگری از مقدمه این مقاله تأکید شده است : در حالی که خشکسالی های هواشناسی / هیدرولوژیکی به عنوان محرک عمل می کنند و میزان تخلیه ذخیره آب زیرزمینی در سطح کشور را تشدید می کنند ، اما کاهش آبهای زیرزمینی در مقیاس حوضه عمدتا به دلیل برداشت گسترده آب توسط انسان‌ها ایجاد می‌شود.
 
گرچه در سال‌های اخیر از فرونشست‌ زمین گفته شده بود و به ویژه در کبودرآهنگ مصداق‌هایش ملموس شده بود اما در این مقاله تصریح شده است : تأثیر تخلیه ذخایر آب زیرزمینی ایران در حال حاضر با اضافه برداشت بیش از حد در ۷۰درصد از مساحت ایران ، افزایش شوری خاک در کل کشور و افزایش فرکانس و میزان فرونشست زمین را موجب شده است.
 
این سه پژوهشگر در این مقاله همچنین براین موضوع پای فشرده‌اند که « ما هشدار می دهیم که ادامه مدیریت ناپایدار آبهای زیرزمینی در ایران می تواند به اثرات بالقوه برگشت ناپذیری روی زمین و محیط زیست منجر شود ، امنیت آب ، غذا ، امنیت اقتصادی اجتماعی کشور را تهدید کند.
 
نویسندگان این مقاله در مقایسه آنچه از سفره‌های آب زیرزمینی در فاصله سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۴ برداشت شده آن را به ۱.۶ برابر آب دریاچه ارومیه تشبیه کرده‌اند.
 
پزوهشگران نویسنده این مقاله دروصف اوضاع حوضه‌های آبریز ایران آورده‌اند : کاهش منابع آب زیرزمینی در برخی از نقاط ایران بین ۲۰٪ تا ۲۶۰۰٪ گزارش شده و بیشترین میزان حجمی کسری مربوط به حوضه «دریاچه نمک» است که ۲۶٪ جمعیت ایران، شامل شهرهایی نظیر تهران در آن قرار گرفته است.
 
میزان کاهش منابع آب زیرزمینی در حوضه دریاچه بختگان به ۲۶۰۰٪ می‌رسد. بر اساس این گزارش، کمترین میزان کسری مربوط به حوضه آبریز هراز-قره‌سو است.
 
نویسندگان در تحلیل موضوع خشکسالی در ایران نوشته‌اند : ایران از اوایل قرن بیست و یکم تحت شرایط خشک شدن طولانی مدت بوده است و خود را با از بین رفتن دریاچه ها و تالاب ها همراه با تنش آبی بیش از حد در سراسر کشور نشان می‌دهد

اما در نهایت نتیجه گرفته‌اند: ایران با 84 میلیون نفر جمعیت از نظر برداشت کل آب انسان در خاورمیانه رتبه اول را به خود اختصاص داده و 34 درصد  کل برداشت آب در منطقه را به خود اختصاص داده است.
این در حالی است که براساس این نتیجه‌گیری : آبهای زیرزمینی منبع اصلی مصرف آب در ایران است که تقریباً 60٪ از آبهای شیرین ایران را تشکیل می دهد و بنابراین نقشی اساسی در حفظ امنیت ملی آب دارد.
 
در این گزارش همچنین تصریح شده است : نتایج نشان می دهد که یک خشکسالی شدید انسان‌زا ، ناشی از برداشت های گسترده آب های زیرزمینی ، پایداری آب های زیرزمینی  ایران را تهدید می کند. این امر به ویژه در مناطق با آبیاری و پرجمعیت در شمال غربی ، غرب و شمال شرق کشور ، جایی که تقاضای آب به شدت از منابع طبیعی تجدید پذیر طبیعی بیشتر است نمود دارد.
 
براساس تحلیل نویسندگان این مقاله «یافته ها نشان می دهد که ۷۷٪ از سرزمین ایران (یعنی  حوضه23 از 30 حوضه) تحت اضافه برداشت شدید آب زیرزمینی قرار دارد.  جایی که میزان تراکم جمعیت بیش از سه برابر میزان پذیرش طبیعت شده است. .
 
نویسندگان مقاله «نیچر» در ترسیم چشم‌انداز این وضعیت برای ایران نوشته‌اند : این امر منجر به کاهش قابل توجه آب زیرزمینی شده است که با چاه های خشک شده در سراسر کشور آشکار می شود. کمبود آب می تواند یک محدودیت مخرب برای امنیت غذایی در ایران باشد ، به ویژه با توجه به کالری مورد نیاز برای کشوری که در حال حاضر تحت تحریم های شدید بین المللی است و با تنش های مختلف اقتصادی اجتماعی ، زیست محیطی و ژئوپلیتیکی سر و کار دارد.
 
در بخشی از ترسیم چشم‌اندازهای این مقاله آمده است : به دلیل کاهش چشمگیر روانابهای سطحی ، حفاظت از منابع آب زیرزمینی موجود در ایران برای مقابله با تقاضای آب روزافزون مهم تلقی می شود. این امر مستلزم استراتژی های مدیریت یکپارچه برای متعادل سازی عرضه و تقاضای آب در مقیاس های حوزه و زیر حوضه است
 
یکی از راهکارهایی که نویسندگان این مقاله برای کاهش آسیب و برون‌رفت از این بحران تأکید کرده‌اد بحث بهبود راندمان آبیاری در کشاورزی است و نوشته‌اند : برای کشوری مانند ایران با راندمان آبیاری بسیار ناچیز 45 ، اقدامات فوری برای بهبود استفاده از آب لازم است. ما بر این باوریم که این کلید امنیت زیست محیطی ایران است که به دلیل خشکسالی های طولانی مدت طبیعی و انسانی ، همراه با افزایش تنوع و تغییر آب و هوا ، احتمالاً تحت تنش بیشتری قرار خواهد گرفت.
 

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت خبری اسکان  ، تاریخ انتشار:  10اردیبهشت1400، کدخبر: 34877 ،www.eskannews.com