شعارسال: شیر و سایر محصولات لبنی جزو محصولات فراسودمند بوده و نقش مهمی در امنیت غذایی کشور و سلامت جامعه دارند. متاسفانه آمار‌های موجود نشان دهنده آن است که سرانه مصرف شیر و محصولات لبنی در ایران حدود ۷۰ کیلوگرم است که با متوسط جهانی و سطح مطلوب آن که توسط انجمن تغذیه ایران توصیه شده است، فاصله‌ای در حدود ۵۰ کیلوگرم دارد.

 

سرانه مصرف شیر و محصولات لبنی در کشور‌های در حال توسعه در حدود ۲۰۰ کیلوگرم و میانگین جهانی آن حدود ۱۲۰ کیلوگرم است که نشان می‌دهد سطح مصرف شیر در کشور مطلوب نمی­باشد و عمدتا خود را به صورت مخاطرات سلامتی- بهداشتی هم، چون افزایش بروز پوکی استخوان، افزایش تعداد دندان‌های پوسیده در کودکان و کاهش مقاومت بدن در برابر انواع بیماری‌ها و… نشان می­دهد.

 

بر اساس اسناد بالا دستی از جمله برنامه پنج ساله ششم توسعه (۱۳۹۶-۱۴۰۰) می‌بایست در پایان برنامه ۱۱۸۹۰ هزار تن تولید شیر محقق شود. با بررسی آمار‌های پایان سال ۱۳۹۹ مشخص می‌شود تا رسیدن به این اهداف فاصله زیادی وجود دارد. به عنوان مثال بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۹ میزان تولید شیر حدود ۷۴۰۰ هزار تن بوده که با هدف نهایی برنامه ششم فاصله فاحشی دارد. ابرچالش کم آبی و تغییرات اقلیمیایران در قرن بیست و یکم و نیز بحران‌های اقتصادی کشور از جمله اقتصاد نامولد و رانتی، دامپروری کشور و به خصوص صنعت گاو شیری را دچار مشکلات جدی کرده است.

 

بر اساس برآورد‌های فائو تا سال ۲۰۵۰ میزان نیاز به مواد غذایی دو برابر مقدار فعلی خواهد بود که می‌بایست با نیمی از مصرف آب کنونی تولید شود، لذا با رشد روزافزون جمعیت دنیا و نیز تقاضای روزافزون نهاده‌های دامی توسط قدرت‌های بزرگی همچون چین، ادامه روند مناسبات فعلی مقدور نخواهد بود. از طرفی تنها حدود ده درصد تولید مازاد شیر برای صادرات در سطح جهانی وجود دارد که اهمیت خودکفایی کشور را در این بخش دو چندان می‌نماید. صنعت گاو شیری که تولید کننده بالغ بر ۹۰ درصد شیر تولیدی کشور است در بطن و پیرامون خود دارای چالش‌ها و معضلات بزرگی به ویژه در چند وقت اخیر است که سبب ناپایداری آن شده است و ادامه آن نه تنها موجب ورشکستگی کلیت صنعت بزرگ دامپروری به عنوان دومین صنعت مولد کشور می‌شود، بلکه تامین شیر و گوشت و در نتیجه امنیت غذایی ایران را با خطر جدی مواجه خواهد کرد. از جمله مهمترین معضلاتی که در چند سال اخیر گریبان صنعت پرورش گاو شیری را گرفته است تعیین قیمت دستوری شیر و محصولات لبنی بوده که نه تنها موجبات زیان این بخش تولیدی شده بلکه گا‌ها اعتراضات شدید صنفی را نیز در این خصوص به دنبال داشته است.

 

 

 

 

در چند هفته اخیر شاهد کشمکش میان فعالان صنعت گاو شیری و نهاد‌های دولتی در خصوص افزایش قیمت خرید شیر بوده ایم. در حالی که قیمت پیشنهادی توسط جناب آاقای مقدسی رئیس انجمن صنفی گاودارن با ۲/۳ درصد چربی درب گاوداری ۶۴۰۰ اعلام شده بررسی‌ها انجام شده با اعمال نظر کارشناسان وفعالان صنعت گاو شیری حاکی از نوسان قابل توجه قیمت تمام شده شیر در گاوداری‌های متعدد می‌باشد که عمدتا ریشه در تفاوت در هزینه‌های سربار این واحد‌ها دارد.

 

در این خصوص ذکر این نکته حائز اهمیت است که قیمت تمام شده شیر بر اساس مطالعات کارشناسی و میدانی انجام شده، در محدوده ۵۶۰۰۰ ریال برای واحد‌های بزرگ دولتی با میانگین تولید ۳۹ کیلوگرم شیر در روز، تا ۷۰۱۳۱ ریال در واحد‌های با تولید ۲۵ کیلوگرم شیر در روز با احتساب دریافت نهاده­های دامی به نرخ دولتی (به میزان ۸۰ درصد نهاده­‌های مصرفی) متغیر بوده و بنابراین اعمال دستوری قیمت خرید شیر ۶۴۰۰۰ ریال می­تواند منجر به زیان دهی اغلب واحد‌های کوچک با هزینه بالاسری زیاد شود.

 

نکته قابل تامل در خصوص قیمت تمام شده شیر آن است که بنابر اظهار نظر مدیر عامل محترم واحد گلدشت نمونه با حذف نهاده‌های دولتی امکان افزایش آن به دو برابرقیمت اعلام شده نیز وجود دارد. در این بین محاسبات جناب آقای مهندس حسن جعفری از کارشناسان خبره مالی و آشنا به صنعت دامپروری نیز قابل تامل است که در جدول زیر به آن اشاره شده است. محاسبه بهای تمام شده هر کیلوگرم شیر خام تولیدی گاوداری‌های صنعتی به تاریخ ۱۴۰۰/۴/۲۲مفروضات محاسبات:۱- معادل ۵۰ درصد جو و ذرت مصرفی به نرخ مصوب دولتی و ۵۰ درصد به نرخ جو و ذرت داخلی منظور گردیده است۲- سبوس گندم به نرخ بازار منظور گردیده استبنابراین به نظر می­رسد متاسفانه کمبود دانش فنی و پایین بودن استاندارد‌های تولید و بهره وری در اغلب مزارع غیر صنعتی و کوچک گاوشیری نه تنها سبب گران شدن قیمت تمام شده شیر در این واحد‌ها شده است بلکه باعث هدر رفتن بخش قابل توجهی از نهاده­های دامی که اغلب با ارز دولتی در اختیار این واحد‌ها قرار گرفته شده نیز شده است. متناسب سازی قیمت شیر خام با قیمت نهاده‌های تولیدی و در ادامه حذف قیمت گذاری دستوری و تعیین قیمت‌های تمام محصولات کشاورزی و دامپروری بر اساس نظام عرضه و تقاضا از جمله راهکاره‌های برون رفت از چالش قیمت شیر است که هر از چند گاهی متاسفانه اعتراضات صنفی را به دنبال داشته و همواره ذهن فعالان صنعت پرورش گاو شیری را به خود معطوف کرده است. حذف ارز ترجیحی از مبنای مبادلات اقتصادی کشور از جمله نهاده‌های دامی و اختصاص یارانه به زنجیره ارزش (مثلا به طور مستقیم به تولیدکنندگان شیر) با نظارت کافی و لحاظ کردن شاخص‌های کلیدی بهره وری (KPI) نیز از دیگر راهکاره‌های است که می­توان به آن اشاره کرد. شایان ذکر است پرداخت یارانه مستقیم به فعالان صنعت پرورش گاو شیری در تمامی دنیا امری رایج است و تنها در سال میلادی گذشته ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا با لحاظ کردن پیش شرط‌هایی به ترتیب مبادرت به پرداخت ۱۱/۲۸ میلیارد دلار و ۶۵ میلیارد یورو یارانه مستقیم به این بخش نموده اند.

 

۱) استاد گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

 

۲) استاد گروه علوم دامی، پردیش کشاورزی و منابع طبعی دانشگاه تهران، کرج، ایران

 

۳) دانشیار گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی همدان

 

۴) دانش آموخته دکترای مدیریت خط مشی گذاری و تصمیم گیری در زمینه دامپروری پایدار روستایی

شعارسال، بااندکی تلخیص واضافات برگرفته ازپایگاه خبری اگنا، تاریخ انتشار:۲۹ مرداد ۱۴۰۰، کدخبر:۶۷۸۶۲، agna.ir