شعارسال: هرچند هدف از احداث سد گتوند تامین چهار هزار و ۵۰۰ گیگاوات ساعت برق در سال و مهار سیلاب‌های فصلی بود، اما اتفاقی که پس از احداث این سد افتاد، تمام اهداف اولیه را زیر سئوال برد.


همزمان با اجرای این پروژه بزرگ ملی، کارشناسان نسبت به احداث این سد هشدار دادند. کارشناسان معتقد بودند به دلیل وجود گنبد‌ها و رگه‌های نمکی در ۵ کیلومتری سد، ایجاد این مانع بزرگ برای رودخانه باعث حل شدن نمک‌ها در آب و شور شدن اراضی پایین دست سد می‌شود.

اما همان زمان مسئولان نظر‌های کارشناسان را نگرانی بی مورد اعلام کردند و بر ادامه اجرای طرح اصرار ورزیدند. در سازند‌های نمکی که در ۵ کیلومتری سد قرار دارد، مخازن نمک تا صد‌ها میلیون تن برآورد می‌شود که حل شدن این مخازن در آب، فاجعه‌ای زیست محیطی به بار خواهد آورد.


رضازاده، مدیرعامل وقت شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در واکنش به نگرانی کارشناسان گفته بود: ما با یک ضریب اطمینان بالاتر از حد لازم فعالیت‌های کنترلی را با ایجاد پوششی روی این سازه و نیز با پر کردن حفره‌هایی که حتی فاصله زیادی هم از مخزن دارند، انجام می‌دهیم.

اما با آبگیری سد، مشخص شد کاری از دست این ضریب اطمینان ساخته نیست. چرا که آب به سرعت به سازند‌های نمکی رسید و شروع به حل کردن این مخازن در آب کرد.

پیش از انقلاب محل سد را ۱۵ کیلومتر بالاتر انتخاب کرده بودند، اما در زمان اجرای طرح مسئولان گفتند پیش از انقلاب مخزن سد را می‌خواستند کوچک در نظر بگیرند که این محل را انتخاب کردند؛ بنابراین جای سد را تغییر دادند و ۱۵ کیلومتر پایین‌تر آوردند. یعنی درست در جایی که در ۵ کیلومتری اطراف سازند‌های نمک موجود بود.

این سد امروز در فاصله ۳۸۰ کیلومتری از ریزشگاه رودخانه کارون، در فاصله ۲۵ کیلومتری شوشتر و در ۱۰ کیلومتری گتوند در استان خوزستان قرار دارد.

 

کامبیز بازرگان رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در گفتگو با اقتصادآنلاین با اشاره به اینکه در احداث سد‌ها با اقدامات غیرکارشناسی زیادی روبرو هستیم گفت: به طور نمونه سد گتوند یک اشتباه قطعی تاریخی از نظر محل و شرایط تاسیس است. من به عنوان مسئول بزرگ‌ترین سازمان پژوهشی کشور در حوزه منابع طبیعی عرض می‌کنم که بسیاری از تصمیماتی که می‌گیریم بر مبنای اطلاعات و مستندات پژوهشی نیست. این یکی از سرمنشا‌های مهم بروز بحران‌های آبی در کشور است.

او با اشاره به اینکه یک روز با افتخار سد گتوند را افتتاح کردند بیان کرد: همه افرادی که در این پروژه مشارکت کردند نیز با هدف خدمت، مطالعه و مشارکت کردند. پس چرا یک خدمت عالیه تبدیل به یک بحران می‌شود؟

بازرگان با بیان اینکه نمی‌توان گفت مدیران ما با هدف شور کردن آب‌های خوزستان پروژه سد گتوند را آغاز کردند اظهار کرد: در واقع اشکال کار در عقبه طرح است. عقبه کارشناسی طرح به درستی عمل نکرده است. اطلاعاتی که برای مدیران تهیه شده دارای ضعف بوده؛ بنابراین به دلیل ضعف پژوهشی در طرح، خروجی کار، آب‌های شور برای منطقه خوزستان شد.

رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی خاطرنشان کرد: برای انجام یک پروژه لازم است ورودی و خروجی آب ها، بیلان آبی را ببینیم و به طور مرتب وضعیت دشت‌ها را پایش کنیم چرا که کشور ما به طور تاریخی با وضعیت شکننده آبی روبرو بوده است.

 

 

بازرگان با ابراز تاسف از اینکه با این شرایط احداث در سد گتوند نمی‌توان کار زیادی در خود سد برای عدم شوری آب کرد افزود: تنها راه حل صرف هزینه‌های زیادی است برای منحرف کردن آب روزدخانه پشت سد. یعنی با ایجاد یک کانال انحرافی رودخانه را از محل سازند‌های نمکی منحرف کنند و از مسیری غیرنمکی، رود را عبور دهند.

او معتقد است: با توجه به تبعاتی که ورود نمک به اراضی و دشت‌های خوزستان دارد، به نظر من انحراف رودخانه هرچقدر هم بودجه نیاز داشته باشد؛ باید پرداخت شود تا از شوری بیشتر اراضی جلوگیری شود.

بازرگان با بیان اینکه راه حل کوتاه مدت و کم هزینه نخواهد بود تاکید کرد: هزینه انحراف آب ممکن است به اندازه هزینه چند سد باشد، اما باید این موضوع را در نظر بگیریم که اگر رودخانه در همین مسیر فعلی بماند هر سال مقدار متنابهی از نمک‌های این سازند را وارد اراضی خوزستان می‌کنیم و به تدریج تمام اراضی را از حیض انتفاع خارج خواهیم کرد.

 

 

رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی اضافه کرد: در زمان‌هایی که سیلاب اتفاق می‌افتد می‌توانیم دریچه سد را باز کنیم تا آب با میزان شوری کمتر وارد زمین‌ها شود، اما در مواقع خشکسالی میزان شوری آب بسیار بالاست و اگر این آب پشت سد رها شود؛ زمین‌ها را از بین خواهیم برد.

بازرگان با اشاره به اینکه این تنها اشتباه ما در مدیریت کلان کشور نبوده است متذکر شد: هم در بخش‌های صنعتی و در چیدمان صنایع بدون توجه به آمایش سرزمین عمل کرده ایم و هم در بخش کشاورزی و نحوه استفاده از آب در بالاست رودخانه ها، توسعه کشت نیشکر و مجموعه تصمیماتی که طی سال‌های گذشته اتخاذ کرده ایم بدون توجه به آمایش سرزمین و بدون توجه به وضعیت بلندمدت منابع آب کشور سیاستگذاری داشته ایم.

او ادامه داد: امروز کشت نیشکر به عنوان یک مشکل بدون راه حل روی دست دولت باقی است. توسعه کشت نیشکر در اراضی خوزستان اتفاق درستی نبود، اما در عین حال افراد زیادی در مزارع نیشکر و کارخانجات این صنعت مشغول به کار هستند لذا نمی‌توان به راحتی برای این بخش تصمیم گیری کرد.

بازرگان توضیح داد: در حال حضر خشکسالی به بحران‌های موجود دامن زده و اثر آن را چند برابر کرده است. اما این به معنی آن نیست که خشکسالی را فقط مقصر بدانیم. ما همواره در کشور خشکسالی داشته ایم، اما در تصمیم گیری هایمان به این خشکسالی‌ها و این شرایط حدی توجهی نکرده ایم. البته همه موارد سدسازی اشتباه نبوده است. ما پروه‌هایی در بخش سدسازی داشته ایم که توانسته علاوه بر تامین آب منطقه، برق قابل توجهی تولید کرده و علاوه بر آن اراضی کشاورزی وسیعی را تامین آب کند. مانند کارون یک تا سه و سد شهید عباسپور. اما واقعیت این است که سدی مانند گتوند حاصل تلاش‌های مثبت را تحت تاثیر قرار داده و اثرات مثبت این طرح‌ها را از بین برده است.

 

رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی با بیان اینکه مساله آب در خوزستان نمونه‌ای از مشکلات کل کشور است عنوان کرد: کشور ما در منطقه خشک واقع شده و یکی از عوامل محدودکننده برای تصمیمات کشور مساله آب است.

بازرگان افزود: میانگین بارندگی ما در طول سال‌های گذشته کاهش پیدا کرده و به ۲۴۰ میلیمتر رسیده است. این میانگین شکننده‌ای برای تصمیم گیری هاست؛ بنابراین در مباحث مختلف آمایش سرزمین باید از آب موجود در کشور حفاظت کنیم.

۴۰۰ هزار از ۷۰۰ هزار حلقه چاه موجود در کشور غیرمجاز است

 

به گفته او شواهد نشان می‌دهد در سال‌های گذشته به این موضوع کم توجه بودیم و متناسب با شان و جایگاه آب به آن توجه نکرده ایم. ما بیش از ۷۰۰ هزار حلقه چاه در کشور داریم که نزدیک به ۴۰۰ هزار حلقه از این تعداد غیرمجاز است. با چه پروتکل و به چه طریقی مراقبت از حوزه‌های آبی کشور داشته ایم که بیش از ۵۰ درصد چاه‌های کشور به صورت غیرمجاز شروع به بهره برداری از آب‌های زیرزمینی می‌کنند.

بازرگان تاکید کرد: این مسائلی است که باید به عنوان یک اولویت در دستور بررسی دولت قرار گیرد. امروز خوزستان شرایط خاصی پیدا کرده است. این بحران آبی می‌تواند یک روز در اصفهان، در یزد و سایر مناطق کشور نیز بوجود آید.


شعارسال، بااندکی تلخیص و اضافات برگرفته از اقتصادآنلاین، تاریخ انتشار: ۱۰ شهریور ۱۴۰۰، کدخبر: ۵۵۸۳۹۰، eghtesadonline.com