شعار سال: چالش‌های صنایع در اقتصاد ایران تمامی ندارد و حالا با قرار گرفتن در آستانه فصل سرما، صنعت پتروشیمی با ریسک‌های جدیدی مواجه شده است، از یک سو طی هفته‌های گذشته نرخ دلار نیمایی که مبنای قیمت‌گذاری محصولات پتروشیمی‌هاست فاصله معناداری با نرخ بازار آزاد پیدا کرده و از سوی دیگر خبر‌های وزیر نفت مبنی بر کمبود گاز در زمستان، نگرانی‌ها از کاهش یا قطعی سهمیه سوخت گاز پتروشیمی‌ها را به دنبال داشته است. در همین حال اعلام نرخ خوراک صنایع پتروشیمی نیز همچنان با تاخیر صورت می‌گیرد و بر همین اساس برای سرمایه‌گذاران به روشنی مشخص نیست که افزایش نرخ‌های جهانی با توجه به تاثیر مستقیم در فرمول محاسبه نرخ خوراک پتروشیمی‌ها، تا چه میزان بر عملکرد نهایی و سودسازی این شرکت‌ها اثرگذار خواهد بود. با این حال، اما مهران کاویانی تحلیلگر بازار سهام و بورس کالا در گفتگو با «جهان‌صنعت» تاکید می‌کند که از میان ریسک‌های تهدیدکننده صنایع پتروشیمی، تاخیر در اعلام نرخ خوراک و کمبود سوخت گاز در فصل زمستان موضوع تازه‌ای نیست و از همین رو نگرانی زیادی برای سهامداران این گروه وجود نخواهد داشت. با این حال، اما افزایش فاصله نرخ ارز نیمایی و بازار آزاد همچنان به عنوان یکی از ریسک‌های مهم نه تنها برای پتروشیمی‌ها که برای تمامی صنایع صادرات‌محور مطرح است.
صنایع پتروشیمی از اهمیت بالایی در اقتصاد ایران برخوردار هستند. حجم و ارزش بالای صادرات محصولات گروه پتروشیمی همواره نقش بزرگی در تامین درآمد‌های ارزی کشور ایفا کرده است. به گفته حسن عباس‌زاده مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران صنعت پتروشیمی پس از تامین نیاز صنایع داخلی حدود ۷۰ درصد از محصولات خود را صادر می‌کند؛ بر این اساس سهم ایران در تجارت محصولات عمده پتروشیمی جهان در سال ۹۸ حدود ۳/۵ درصد بوده و در پایان سال ۹۹ با توجه به افزایش صادرات، ۹/۵ درصد از صادرات جهان را به خود اختصاص داده است. سهم ایران در تجارت محصولات عمده پتروشیمی خاورمیانه نیز ۲/۲۰ درصد در سال ۹۸ بوده که با رشدی حدود دو درصدی به ۱/۲۲ درصد در پایان سال ۹۹ رسیده است. در همین حال ارزش کل فروش محصولات پتروشیمیایی و شیمیایی ایران در سال گذشته معادل ۱۷ میلیارد دلار بوده و گفته می‌شود کشور در پایان سال جاری به ظرفیت تولید ۹۵ میلیون تن محصول پتروشیمی دست خواهد یافت.

 

در همین حال مدیران این صنعت وعده داده‌اند که در نیمه ابتدایی سال ۱۴۰۱ به ظرفیت تولید ۱۰۰ میلیون تنی محصولات پتروشیمی دست خواهند یافت. به گفته عباس‌زاده، در پایان سال ۱۴۰۴ ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی به ۱۳۶ میلیون تن افزایش پیدا می‌کند و درآمد‌های کل صنعت پتروشیمی به ۳۷ میلیارد دلار می‌رسد. این گروه به دلیل سودسازی بالا در نظر فعالان بازار سرمایه نیز همواره جذاب بوده است. حضور شرکت‌های صنعتی گروه پتروشیمی در بازار سرمایه البته یک بازی برد- برد برای سرمایه‌گذاران و شرکت‌هاست. طرح‌های توسعه‌ای بلندپروازانه شرکت‌ها و تامین مالی گسترده از نقدینگی سهامداران حضور در بازار سرمایه را برای صنعت پتروشیمی جذاب کرده است. به گفته مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی، ایران اکنون با ظرفیت تولید ۳۰ میلیون تن محصولات پایه پتروشیمی مانند متانول، الفین‌ها، آمونیاک، آروماتیک‌ها و… رتبه دوم را پس از عربستان در خاورمیانه داراست، اما با اجرای طرح‌های در دست اقدام پتروشیمی تا پایان سال ۱۴۰۵، این ظرفیت به ۵۷ میلیون تن در سال برای ایران می‌رسد و در آن مقطع رتبه اول محصولات پایه پتروشیمی در خاورمیانه برای ایران خواهد بود و عربستان با ظرفیت تولید ۴۸ میلیون تن در رتبه دوم قرار خواهد داشت. ۱۵ شرکت بزرگ پتروشیمی کشور در حال حاضر عضوی از بازار بزرگ سرمایه هستند و از این محل به تامین مالی پروژه‌های توسعه‌ای خود در راستای دستیابی به اهداف تعیین شده می‌پردازند.

 

در همین حال درآمد‌های بالای ارزی و ریالی این شرکت‌ها، آن‌ها را در مرکز توجه سرمایه‌گذاران میان‌مدت و بلندمدت بازار سهام قرار داده است. با این حال نگاهی به معاملات سهام پتروشیمی‌ها در هفته گذشته نشان می‌دهد که وضعیت این سهام طی این هفته چندان مطلوب نبوده است. اگرچه می‌توان شرایط معاملاتی این گروه را به کلیت نوسانی بازار سرمایه نیز نسبت داد. به ویژه آنکه در مردادماه سهام مرتبط با پتروشیمی سودی بالاتر از میانگین بازار را ثبت کرده بود و این صنایع جزو پربازده‌ترین گروه‌های بازار بوده‌اند. از همین رو نمی‌توان اهمیت این گروه را در بازار سرمایه انکار کرد. با این حال پتروشیمی‌ها دست‌کم با دو چالش مهم روبه‌رو شده‌اند. دفتر توسعه صنایع تکمیلی در جدیدترین اطلاعیه خود، نرخ پایه محصولات پتروشیمیایی را بر اساس دلار ۲۲ هزار تومانی تعیین کرده است. این در حالی است که نرخ دلار آزاد در مرز ۲۷ هزار تومان نوسان می‌کند. این فاصله قیمتی میان ارز‌های نیمایی و آزاد به عنوان چالشی مهم در مسیر صنایع صادراتی ایران قرار گرفته است. در همین حال جواد اوجی وزیر نفت به تازگی پیش‌بینی کرده است که با روند کنونی مصرف گاز طبیعی، کشور در فصل سرما با ۲۰۰ میلیون مترمکعب کسری گاز مواجه شود. این پیش‌بینی به معنای هشداری مهم به صنایع پتروشیمی درباره کاهش سهمیه گازی آن‌ها و در نهایت کاهش تولید خواهد بود.

 

بهزاد محمدی معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی نیز دوازدهم شهریورماه سال جاری اعلام کرده بود که هر روز قطعی گاز در صنعت پتروشیمی، ۲۰ میلیون دلار کاهش درآمد برای کشور به همراه خواهد داشت. طی سال‌های گذشته کمبود گاز خانگی در ماه‌های سرد سال از محل کاهش سوخت گاز پتروشیمی‌ها تامین شده و از همین رو بیم آن می‌رود امسال نیز این حوزه با اهمیت با چالش کمبود سوخت مواجه شود؛ روندی که در تابستان امسال با قطع برق سیمانی‌ها و فولادی‌ها طی شده و این صنایع را با مشکلات فراوان و کاهش تولید و درآمد مواجه کرد. حال سهامداران و سرمایه‌گذاران صنعت پتروشیمی با سردرگمی در رابطه با عملکرد شش ماهه دوم سال جاری در این گروه مهم بازار سرمایه مواجه شده‌اند. در این میان به عادت مالوف دولت، این صنایع همچنان با تاخیر در اعلام نرخ خوراک مواجه هستند و تمامی محاسبات آن‌ها بر اساس تخمین و گمانه‌زنی انجام می‌شود.

 

شرایط متفاوت شرکت‌ها
مهران کاویانی تحلیلگر بازار سرمایه به بررسی وضعیت صنایع پتروشیمی حاضر در بازار سرمایه پرداخته است. او با بیان اینکه در حال حاضر دولت سوبسید قابل‌توجهی به صنایع پتروشیمی خصوصا تولیدکنندگان متانول و الفین می‌دهد، می‌گوید: «اگر بخواهیم یک تقسیم‌بندی در شرکت‌های پتروشیمی انجام دهیم می‌توانیم حوزه تولیدکنندگان اوره را از دیگر پتروشیمی‌ها جدا کنیم. بحث تولیدکنندگان اوره در این میان تا حدی متفاوت است؛ زیرا ماده اولیه و محصولات صادراتی این تولیدکنندگان، هر دو با دلار نیمایی محاسبه می‌شود. همچنین در بخش فروش اوره کشاورزی مشکلاتی وجود دارد؛ درست است که در دفاتر شرکت‌ها و سند‌های حسابداری ثبت می‌شود که به قیمت کف شش ماه اخیر بورس کالا، محصول را فروخته‌اند، اما تا جایی که من اطلاع دارم همواره در تقسیم سود و عمل دولت به تعهدات خود معمولا با مشکلاتی مواجه می‌شوند.»

 

کاویانی در ادامه می‌افزاید: «در مقابل، اما شرکت‌هایی که در حوزه تولید اوره قرار ندارند وضعیت بسیار مطلوبی دارند. زیرا معیار قیمت‌گذاری آن‌ها ۵۰ درصد چهار‌هاب بین‌المللی و ۵۰ درصد نرخ داخلی است؛ نرخ داخلی هم که معمولا باثبات بوده است و از همین محل سوبسید خوبی از سمت دولت دریافت می‌کنند. در همین حال محصولات آن‌ها روی تابلو بر اساس نرخ جهانی معامله می‌شود که مزیت بزرگی برای آنهاست. بر همین اساس این حوزه صنعتی با تهدید زیادی مواجه نیست. اما اوره‌ای‌ها از این شرایط برخوردار نیستند و حتی گاه روی محصولات تخفیف هم اعمال می‌شود.»

 

او تصریح می‌کند: «با این حال، اما می‌توان گفت اوره‌ای‌ها هم در نمای کلی و با توجه به خرید شرکت بازرگانی دولتی از این شرکت‌ها برای تامین اوره کشاورزی، از سوبسید دولتی برخوردارند؛ از همین رو می‌توان گفت تا این لحظه دولت با این صنایع مناسبات خوبی داشته است.»

زمستان سخت صنایع
این تحلیلگر بازار سرمایه همچنین با اشاره به اخبار مربوط به کمبود گاز در زمستان و احتمال قطعی سوخت گاز پتروشیمی‌ها توضیح می‌دهد: «ما هر ساله در فصل زمستان با کمبود گاز مواجه هستیم و به نظر می‌رسد امسال شرایط بدتری نیز خواهیم داشت که به صنایع فشار خواهد آورد. در این میان علاوه بر مصرف پتروشیمی‌ها، ذخایر خوراک موجود برای صنایع فلزی مانند فولاد و فملی که از مصرف‌کنندگان بزرگ و همزمان تولیدکنندگان موثر هستند، مقداری کاهش یافته است و ذخیره لازم برای زنجیره تولید را در اختیار ندارند.»

او تصریح می‌کند: «فکر می‌کنم از این لحاظ می‌توان زمستان سختی را برای صنایع از جمله فولاد و پتروشیمی پیش‌بینی کرد.»

ابهام همیشگی نرخ خوراک
کاویانی در ادامه برشمردن چالش‌های صنایع پتروشیمی اظهار می‌کند: «در همین حال پتروشیمی‌ها همواره با ابهام در حوزه نرخ‌گذاری سوخت مصرفی مواجه بوده‌اند. این نرخ‌ها همواره با تاخیر به شرکت‌ها اعلام می‌شود و ما نیز با همین تاخیر می‌توانیم عملکرد شرکت‌ها را محاسبه کنیم. معمولا یا باید منتظر بمانیم تا صنایع بالادستی پتروشیمی نرخ‌ها را روی سایت منتشر کنند و از آن طریق به نرخ‌های محاسباتی دست یابیم یا اینکه روی گزارش‌های سه ماهه شرکت‌ها متمرکز شویم.» این کارشناس بازار سرمایه تصریح می‌کند: «اما تا آنجا که اطلاع دارم آخرین نرخ‌ها بر اساس مصوبه منطقی محاسبه شده است و رشد اخیری هم که تجربه شده است در ماه‌های بعد در بخش‌هاب‌های جهانی خود را نشان می‌دهد. در حال حاضر این نرخ بر اساس‌هاب‌های جهانی و نرخ داخلی حدود ۱۸ تا ۲۰ سنت است که در ماه‌های بعد در صورت‌حساب‌های پتروشیمی‌ها قابل رویت خواهد بود.»
وضعیت مطلوب گروه در بازار سهام
کاویانی در بررسی وضعیت سهام شرکت‌های گروه پتروشیمی بیان می‌کند: «بر اساس گزارش‌های سه‌ماهه شرکت‌های تولیدکننده متانول، رشد متانول از نرخ گاز مصرفی برای تولید آن، جلوتر بود. از همین‌رو گزارش‌های آن‌ها مثبت ارزیابی می‌شد. اما احتمالا اگر نرخ‌ها برای این تولیدکنندگان درست محاسبه شود، این بار مارجین آن‌ها با اندکی چالش مواجه باشد. در اوره‌ای‌ها این حرکت همراستا بوده است. به همین علت فکر می‌کنم شرکت‌های اوره‌ای تا حدی از رشد قیمت‌های جهانی محصولات خود منتفع شوند و این مورد در گزارش‌های پیش‌رو قابل رویت خواهد بود.» او می‌افزاید: «صنعت پتروشیمی روی تابلوی سهام در سطح ارزانی قرار ندارد، اما قیمت آن بر اساس P/E متنوع شرکت‌ها از پنج تا هفت در سطح معقولی است.» این کارشناس بازار سرمایه تاکید می‌کند: «از سوی دیگر ریسک کاهش خوراک و قطعی سوخت گاز بازار در واقع یک سنت هر ساله بازار است. معمولا شرکت‌های پتروشیمی در زمستان یک اورهال و تعطیلی داشته‌اند. اما اینکه امسال شدت و حدت آن بیشتر باشد و مانند وضعیت فولادی‌ها در تابستان باشد را باید در آینده دید. اما فکر نمی‌کنم تولید زمستان این شرکت‌ها تفاوت معناداری با سال‌های گذشته داشته باشد.»

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه جهان صنعت، تاریخ انتشار:۲۳ شهریور ۱۴۰۰، کدخبر: ۲۰۲۹۴۴، jahanesanat.ir