شعارسال: نمایندگان آب منطقه‌ای استان و مجلس فریاد می‌زنند: «دولت فکری نکند، ۲ تا ۳‌ماه آینده سیستان و بلوچستان آب نخواهد داشت.» و متولیان آب در محیط‌زیست انسانی و طبیعی به‌دنبال جدی‌تر کردن مذاکرات هستند. در شرق کشور آب که نباشد، خاک جایش را می‌گیرد.

باد‌های ۱۲۰ روزه سال‌هاست به ۲۰۰ روز افزایش یافته‌اند و خبر از خشکیدگی بستر زمین در اراضی ایران را می‌دهند. ۱۰ روز باد مداوم در منطقه می‌تواند ۴.۵ متر خاک روی سر مردم منطقه بریزد. سال‌هاست که مسئولان ایرانی در حال مذاکره‌اند، ولی نه در دوره اشرف‌غنی به جایی رسیدند و نه در دوره دوم طالبان که ماه‌هاست وعده همکاری می‌دهد. مسئولان افغانستانی با وجود اینکه در مذاکرات برای پرداخت حقابه اعلام آمادگی می‌کنند، مدعی‌اند که خودشان هم درگیر خشکسالی‌اند، اما نادرستی ادعای خشکسالی در افغانستان را ماهواره‌های هواشناسی نشان می‌دهد. آبی که پشت سد کمال‌خان و کجکی ذخیره می‌شود، پیش‌تر به‌طور طبیعی ابتدا وارد هامون‌های ایران و سپس راهی گودزره در افغانستان می‌شد، اما حالا این سازه آب را یک راست راهی گودزره می‌کند.

از مسئولان وزارت نیرو، خارجه و سازمان حفاظت محیط‌زیست جز جملاتی در مورد قاطعیت ایران برای دریافت حقابه، آن هم از جریان دائمی رودخانه هیرمند، شنیده نمی‌شود، ولی آنچه رخ داده، وقت‌کشی در مذاکرات و امید واهی برای ساکنان سیستان و بلوچستان است. ماه‌های طلایی دریافت حقابه گذشته و با نزدیک شدن به تابستان، سهم آسمان از آب، بیشتر از زمین تفتیده سیستان و بلوچستان خواهد بود. تولید گردوغبار در شرق ایران و غرب افغانستان و آلوده شدن و کاهش شدید کیفیت هوای صد‌ها شهر و روستا در ایران و افغانستان تنها بخشی از پیامد‌های زیست‌محیطی بستن آب هیرمند است. از سوی دیگر ۳۸ درصد از آب موردنیاز شهروندان استان سیستان و بلوچستان وابسته به آب‌های سطحی ناشی از رود هیرمند است. به‌زودی هیأتی دیگر برای مذاکره راهی افغانستان خواهند شد و معلوم نیست نتیجه این مذاکرات چه خواهد بود.

*شکایت به مراجع بین‌المللی

سیدحسین موسوی‌فر، رئیس مرکز اموربین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست: از وزارت امور خارجه خواستیم که به وسیله یکی از آژانس‌های تخصصی سازمان ملل متحد که UNEP است، موضوع را به‌صورت سه‌جانبه به نمایندگی از سازمان ملل متحد بررسی کند و طی جلساتی طرف افغانی را مجاب کنیم که به تعهدات تاریخی عمل کند. به لحاظ قانونی متولی حقابه رودخانه‌های مرزی ازجمله هیرمند وزارت نیروست که باید با همکاری وزارت امور خارجه پیگیری کند، اما این دلیل نمی‌شود در موضوعاتی که به سازمان حفاظت محیط‌زیست مربوط می‌شود، ما منفعل باشیم. ازجمله اقداماتی که ما انجام دادیم، پیگیری موضوع از طرف افغانی است و ما بار‌ها از طریق نماینده ویژه رئیس‌جمهور، آقای کاظمی‌قمی که الان سفیر ایران در افغانستان هستند با طرف افغانی مذاکرات واسطه‌ای داشتیم و ایشان تقاضا‌های ما را بیان کردند و این موارد را به سندی که بین ۲ کشور وجود دارد و واقعیت‌هایی که در منطقه نسبت به حقابه جمهوری اسلامی ایران است، رجوع دادیم. به‌طور قطع هم باید درمورد سند سال ۱۳۵۲ مذاکره کنیم و هم درباره بحث‌های تاریخی که واقعی است صحبت شود؛ مسئله حقابه تاریخی فراتر از این سند دارد و ما در حوزه حقوق تاریخی حقابه‌ای داریم که محیط‌زیست را هم تأمین می‎‌کرده و اگر این تأمین نشود به آن حق تاریخی ضرر وارد شده است. ما اساساً پیگیر ۲ محور هستیم و اگر این دو محور پیگیری شود و طرف افغانی هم سازنده مذاکره کند به‌نظر می‌آید که بتوانیم به این حقابه دست پیدا کنیم و منطقه از این وضعیت بحرانی خارج شود.

*حقابه هامون از فراه‌رود را دریابید

داوود میرشکار، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان: ۲ سد ارغنداب و کجکی در بالادست رودخانه هیرمند قرار دارند و در ادامه به بند کمال‌خان می‌رسند. بند کمال‌خان یک خروجی دارد که باید آب را به سمت غرب جاری کرده و پس از پر کردن تالاب‌های هامون در ایران، راهی گودزره درون خاک افغانستان شود. این مسیر تاریخی-طبیعی است، ولی متأسفانه افغانستان با دور زدن ایران و بدون درنظر گرفتن موضوعات زیست‌محیطی و حقابه تالاب، آب بند کمال خان را مستقیم به گودزره هدایت کرده است. گودزره ۳۰ سال آبگیری نشده است و هر آبی در آنجا به تلخاب تبدیل شده و از بین می‌رود. متأسفانه نبود ثبات سیاسی مناسب در افغانستان منجر به این تصمیمات شده است. بعد از بند کمال‌خان هم بند‌های بزرگ و کوچک زیادی احداث شده و آب به زمین‌های کشاورزی در افغانستان هدایت شده است. تامین حقابه ایران نیاز به دیپلماسی قوی آب دارد. سد بخش‌آباد روی «فراه رود» (با حجم ذخیره ۱.۳ میلیارد مترمکعب) در شمال افغانستان در حال احداث است و با احداث آن در بخش صابری تالاب هامون ایران هم سهم آبی نخواهیم داشت.

*انتظار برای پایبندی افغانستان

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه: پیگیری حقابه در مناسبات دوجانبه با همسایگان ازجمله افغانستان جزو اولویت‌ها و برنامه‌های اصلی وزارت امور خارجه است. ایران در تحقق حقابه ملت ایران از هیرمند جدی است و این مسئله جزو موضوعات اصلی گفتگو‌های اینجانب، نماینده جمهوری اسلامی ایران در امور افغانستان و وزارت نیرو با افغانستان در نشست‌های دوجانبه و چندجانبه ازجمله نشست اخیر کشور‌های همسایه افغانستان در سمرقند بوده است. مقامات هیأت حاکمه کنونی افغانستان پایبندی خود را به حقابه ایران به ما اعلام کرده‌اند و انتظار جدی داریم که به نشانه التزام به قرارداد‌های بین‌المللی و پایبندی به حسن نیت در این زمینه کوتاهی نکنند و شاهد ورود آب به استان باشیم.

*حقابه هامون باید از جریان دائمی رودخانه هیرمند باشد

اسماعیل حسین‌زهی، نماینده مردم خاش: سال‌هاست افغانستان درگیر جنگ داخلی و خارجی است. ۲ دهه خشکسالی در استان سیستان و بلوچستان و قهر طبیعت با مردم اوضاع آب در استان را وخیم‌تر کرده است. پیش‌تر اگر بارندگی می‌شد، رواناب‌های منطقه به‌دلیل شکل جغرافیایی منطقه راهی هامون‌ها می‌شدند. در این بین انتظار می‌رفت وزارت خارجه با پویایی بیشتری شرایط را مدیریت کند. انفعال وزارت امور خارجه بر سر دیپلماسی آب، توافق بین‌المللی ایران و افغانستان در مورد حقابه را کم‌رنگ کرده است. حقابه باید از جریان دائمی رود تامین شود. دشمنی آمریکا با ایران سابقه دیرینه دارد، ولی آمریکایی‌ها با احداث سد کمال‌خان و هدایت آب به سمت گودزره این دشمنی را بیشتر کرده‌اند. در دولت اشرف‌غنی که دست‌نشانده آمریکایی‌ها بود، اظهارات بی‌اساسی مثل آب در مقابل سوخت مطرح شد؛ درحالی‌که ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب حق مصوب ایران است. دولت‌ها نمی‌توانند معاهدات بین‌المللی را یکطرفه اجرا نکنند. اگر تا ۳، ۲ ماه آینده حقابه گرفته نشود، دوسوم جمعیت استان گرفتار می‌شوند. هیچ کشوری هنوز طالبان را به رسمیت نشناخته است، ولی ما مجبوریم حقابه‌مان را از طالبان تا زمان به رسمیت شناخته شدن آن‌ها در سازمان ملل بگیریم و با آن‌ها مذاکره کنیم. سفرای ایران و افغانستان مذاکره می‌کنند، ولی هنوز منجر به حقابه نشده است. مراودات سیاسی و اقتصادی ایران با افغانستان همچنان وجود دارد و به‌نظرم تعامل افغانستان با ما به‌دلیل موقعیت سوق‌الجیشی ایران ضروری است. هم‌اکنون تنها بندری که معاف از تحریم‌هاست، چابهار است. این بندر برای ترانزیت کالا به افغانستان مهم است و ایران سال‌هاست به دلایل انسان‌دوستانه این مسیر را مسدود نکرده است.

*چه جوابی به تاریخ می‌دهیم؟

حبیب‌الله دهمرده، نماینده مردم زابل در مجلس: احتمال بروز یک فاجعه انسانی در استان سیستان و بلوچستان به‌خاطر بحران آب وجود دارد. دشمنان قسم خورده ما و در رأس آن‌ها انگلستان، آمریکا و اسرائیل بند کمال‌خان را بسته و آب را روی مردم قطع کرده‌اند. مجلس برای مقابله با این موضوع انتقال آب از دریای عمان، آب ژرف، حقابه از افغانستان و مطالب دیگری را به قانون تبدیل کرد؛ در این‌باره تهدید‌ها و فرصت‌ها توسط تعدادی از مسئولان و وزرا به روسای ۳ قوه اعلام شده است. یک فاجعه انسانی درباره وضعیت آب در استان سیستان و بلوچستان در حال رخ دادن است؛ اگر به‌صورت فوری و اضطراری در اسرع وقت پیشگیری نشود، مجبور هستیم برای رفع آن دور یکدیگر جمع شویم. ظاهرا برای پیشگیری از بحران بودجه‌ای وجود ندارد، اما در زمان وقوع بحران همه لشکرکشی می‌کنند که دیگر فرصتی باقی نمانده است. مردم سیستان و بلوچستان کوچ می‌کنند، چه جوابی به تاریخ می‌دهیم؟

سایت تحلیلی خبری شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت سلامت نیوز، تاریخ انتشار: 18اردیبهشت1402، کدخبر: 354913، www.salamatnews.com