شعارسال: روایات بسیاری ناظر به مقام علمی اهل‌بیت (ع) در باب قرآن کریم است، از جمله روایاتی که خبر می‌دهند از اینکه اهل‌بیت (ع) عالم به تفسیر و تأویل قرآن هستند، علم آسمان‌ها و زمین را از آن استخراج می‌کنند، اهل قرآن هستند و اگر بخواهند درباره فاتحه‌الکتاب تفسیر بنویسند، باید آن‌را بار هفتاد شتر کنند. همانگونه که در ینابیع الموده آمده است که ابن عباس می‌فرماید: «من نزد امیر مؤمنان تفسیر می‌آموختم. حضرت به من فرمود:‌ای پسر عباس! اگر من آنچه را که در هفت آیه سوره «حمد» است، از «ب» بسم الله تا «و لا الضالین»، برای شما بگویم و شما هم گفته‌های من‌را بنویسید و بعد از اینکه من پایان آن‌را اعلام کنم، هفتاد شتر جوان را باید بیاورند تا این نوشته‌ها را بار کنید.»

اینکه اهل‌بیت (ع) عالم به قرآن، از آغاز تا به انجام هستند، نشان آن است که آنان راسخون در علم‌اند، بنابراین تربیت در محیط وحیانی و رشدیافتن در محضر پیامبر (ص) و معصومین (ع)، که جامع‌ترین افراد در تفسیر و تأویل‌اند، حضرت زینب (س) را مفسری بی‌بدیل ساخت. خداوند مقام علمی آنان را در آیه ۷ سوره آل‌عمران اینگونه بیان فرموده است: «وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ ۗ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ؛ تفسیر و تأویل آن‌را جز خدا و راسخون در علم نمی‌دانند. راسخون، اهل‌بیت پیغمبرند.

زینب کبری فرزند و دانش آموخته مکتب چنین مفسری بود؛ بنابراین با این اوصاف می‌توان دریافت که از قرآن کریم و تفسیر آن، چه میزان علم نزد زینب کبری (س) بود: «بَلْ هُوَ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ... بلکه این آیات روشنی است که در سینه دانشوران جای دارد...» (العنکبوت/٤٩)؛ بنابراین تأمل در سخنان حضرت زینب (س)، همان مفسری که خاندانش به عدل قرآن تعبیر شده‌اند، پیوند عمیق کلام ایشان با آیات قرآنی را به خوبی می‌نمایاند. اقتباس مکرر از آیات الهی و تطبیق آن بر اوضاع کوفیان در خطبه‌ها و سخنان، خود قرینه‌ای دیگر در علم ایشان به تفسیر، تأویل و تطبیق آیات قرآنی است و تقریباً در تمام تفاسیر، مصداق آیه فوق، حضرت محمد (ص) و اهل‌بیت ایشان (ع) به طور خاص، و عالمانی که به ایشان اقتدا می‌کنند، به‌طور عام، معنا شده‌اند.

سیدنورالدین جزایری هم در خصائص الزینبیه، جایگاه علمی و فعالیت‌های آموزشی ایشان در جامعه را اینگونه توصیف می‌کند: «روزگاری که امیرالمؤمنین (ع) در کوفه بود، زینب (س) در خانه‌اش مجلسی داشت که برای زنان قرآن را تفسیر و معنا می‌کرد. روزی «کهیعص» را تفسیر می‌نمود که امیرالمؤمنین (ع) به خانه او آمد و فرمود:‌ای نور و روشنی دو چشمان! شنیدم برای زنان «کهیعص» را تفسیر می‌نمایی. زینب (س) گفت: آری. امیرالمؤمنین (ع) فرمود: این رمز و نشانه‌ای است، برای مصیبت و اندوهی که به شما عترت و فرزندان رسول خدا (ص) روی می‌آورد. پس از آن مصایب و اندوه‌ها را شرح داد؛ بنابراین هرکس بنا به ظرفیت خود از اسرار و تأویل آیات قرآن آگاه می‌شود و آنان‌که علم ایشان از علم بی‌پایان پروردگار سرچشمه می‌گیرد، طبعاً به همه اسرار و تأویل‌های قرآن آشنا هستند.

امیرالمؤمنین علی (ع) فرمود: «من فهم القرآن فسر جمل العلم؛ هرکس قرآن را بفهمد، همه علوم را جملگی تفسیر می‌کند»، بنابراین با توجه به این سخن، تسلط حضرت زینب (س) بر علوم دیگر، علاوه بر علم به فهم و تفسیر قرآن اثبات می‌شود.

در روایتی دیگر آمده است: «حضرت زینب (س) در محضر دو برادر خود، حسنین (ع)، نشسته بود و آن‌ها درباره گفتار رسول خدا (ص) با هم گفتگو می‌کردند. زینب (س) عرض کرد: شنیدم می‌گفتید رسول خدا (ص) فرمود: بعضی از امور حلال آشکار است و بعضی حرام آشکار، ولی بعضی شبهه‌ناک است که بسیاری از مردم حکم آن را تشخیص نمی‌دهند.

آنگاه زینب (س) چنین شرح داد: هرکس از امور مشتبه پرهیز کند، دین و آبرویش را از انحراف حفظ می‌کند و هرکس که مرتکب امور شبهه‌ناک شد، پایش به سوی حرام می‌لغزد، مانند چوپانی که گوسفندانش را در نزدیک پرتگاهی عبور می‌دهد، قطعاً احتمال سقوط آن گوسفندان از آن پرتگاه بسیار است. بدان که هر چیزی پرتگاهی دارد. اموری را که خداوند حرام کرده، همان پرتگاه هستند. ارتکاب امور شبهه ناک، نزدیک به آن پرتگاه خواهد بود که موجب سقوط خواهند شد.

در هر انسانی عضوی وجود دارد که اگر صالح شود، موجب صالح‌شدن سایر اعضاست و اگر فاسد شود، باعث فاسدشدن سایر اعضا می‌شود. آن عضو، قلب است.‌ای برادرانم! (حسن و حسین) آیا از پیامبر (ص) که به تأدیب الهی ادب شده، شنیده‌اید که فرمود: خداوند مرا تأدیب نمود و نیکو ادب کرد؟!» حلال آن است که خداوند آن را حلال نموده، قرآن آن را بیان کرده است و پیامبر (ص) آن را توضیح داده است، مانند: حلال بودن خرید و فروش، اقامه نماز در وقت خود، ادای زکات، انجام روزه ماه رمضان و حج برای مستطیع، ترک دروغ، نفاق و خیانت و نیز مانند امر به معروف و نهی از منکر. به این ترتیب، عبارتی را که از جد بزرگوار خود شنیده بود، به خوبی برای برادران خود تفسیر و تحلیل کرد.

در مقام تفسیری حضرت زینب (س) شاهد ما خطبه‌های ایشان است که آکنده از آیات الهی است و به خوبی بر شرایط و افراد تطبیق داده شده‌اند. این همان فرقانی است که خداوند آن را به بندگان خود وعده داده، همان بصیرتی که به کنه حوادث راه می‌یابد. تفقه در این آیات برداشت صحیح از کلام الهی را به‌دنبال دارد.

پیوندی که میان کلام حضرت زینب (س) و کلام الهی است شاهد مثالی برای سخن امام صادق (ع) است که فرمودند: کسی که قرآن را در جوانی قرائت کند، قرآن با گوشت و خون او آمیخته می‌شود.

بدون شک در قرآن نیروی معنوی عظیمی هست که در نفس انسان تأثیر شگرف بر جای می‌گذارد و این نیرو باعث تیزی احساس و صیقل روح انسان می‌شود و ادراک، تفکر و بصیرت او را جلا می‌بخشد. نمونه بارز این تأثیرپذیری را در واکاوی زندگی سلاله مفسران قرآن حضرت زینب (س) در مقام مفسر آیات الهی می‌توان دریافت.

منابع: القندروزی، فیض کاشانی، مجلسی، طبرسی، مغنیه، مدرسی، عروسی حویزی، بحرانی، حسینی شاه عبدالعظیمی، جزایری و صدوق

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از ایکنا، تاریخ انتشار: 16مرداد1403، کدخبر:4230307، khorasan.iqna.ir