شعارسال: رئیس‌جمهور «مسعود پزشکیان»، روز هفدهم شهریور ۱۴۰۳ گفت: «تهران به‌عنوان پایتخت کشور، با مشکلاتی دست به گریبان است که هیچ راه‌حلی جز انتقال مرکزیت نداریم… توسعۀ کشور با ادامۀ روند فعلی امکان‌پذیر نیست. اینکه بخواهیم همچنان منابع اولیه را از جنوب کشور و دریا به مرکز بیاوریم و تبدیل به محصول کنیم و دوباره برای صادرات به جنوب بفرستیم، به‌شدت توان رقابت ما را مستهلک کرده و کاهش داده... چاره‌ای نداریم جز اینکه مرکزیت اقتصادی و سیاسی کشور را به جنوب و نزدیک دریا منتقل کنیم... کمبود آب، نشست زمین، آلودگی هوا و امثال آن، با تداوم سیاست‌ها و اقداماتی که تابه‌حال اجرا شده‌اند، فقط تشدید شده….

اما انتقال مرکزیت سیاسی و اقتصادی هم به این شکل که ما خودمان در تهران بنشینیم و به مردم بگوییم جابه‌جا شوند، ممکن نیست؛ باید ابتدا خودمان برویم تا مردم هم دنبال ما بیایند.»

موضوع انتقال پایتخت که نگارنده بر اساس بررسی‌های خود طرفدار آن است، در دهه‌های گذشته چند بار مطرح شده؛ چرا که موضوع بسیار مهمی است و طبعاً موافقان و مخالفان بسیار دارد. بعد از انقلاب در سال ۶۸، انتقال پایتخت در دولت مرحوم «هاشمی رفسنجانی» مطرح شد، ولی «کرباسچی» شهردار وقت تهران که به‌تازگی کار خود را آغاز کرده بود، خواستار شد که به‌جای هزینه‌کردن برای انتقال پایتخت، بر روی ساماندهی تهران سرمایه‌گذاری شود. کرباسچی پس از اظهارنظر پزشکیان در ۱۷ شهریور ۱۴۰۳ نیز گفت: «بر اساس مطالعاتی که در زمان دولت هاشمی انجام شد، ۱۶۰ سازمان و مؤسسۀ دولتی بزرگ را می‌توان از تهران خارج کرد که منجر به کاهش یک‌سوم جمعیت تهران شود، ولی انتقال پایتخت نه در این دولت، بلکه حتی سه دولت دیگر هم بیایند، امکان‌پذیر نیست… تغییر پایتخت از زمان جنگ مطرح بود تا زمان هاشمی و قبل از انقلاب هم بحث‌هایی دراین‌باره مطرح شده بود، اما اصولاً تجربۀ انتقال پایتخت مخصوصاً برای کشور‌های جهان سوم، برای ازسربازکردن مشکلات است.» بعد از زلزلۀ ۵ دی‌ماه ۱۳۸۲، مجدداً در دوران «روحانی» رئیس وقت شورای امنیت ملی و رئیس‌جمهور فعلی، مسئلۀ انتقال پایتخت از تهران را مطرح کرد. در سوم دی‌ماه ۹۲، مجلس شورای اسلامی کلیات طرحی را با ۱۱۰ رأی موافق برای ساماندهی و انتقال پایتخت به تصویب رساند. سپس در ۹ خرداد ۹۴، رئیس‌جمهور روحانی، قانون انتقال پایتخت تحت عنوان قانون امکان‌سنجی انتقال مرکز سیاسی‌اداری کشور، ساماندهی و تمرکززدایی از تهران را در ۴ بند به وزارت راه و شهرسازی برای اجرا ابلاغ کرد.

از دیدگاه خطر و ریسک زلزله در تهران، مسئلۀ رخداد زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۷ ریشتر یا بیشتر، در گسترۀ شهری تهران مسئله‌ای جدی است. از سال ۳۲۰ قبل از میلاد مسیح که اولین زمین‌لرزۀ تاریخی گزارش‌شده در تاریخ ایران در شهرری رخ داده و آن را ویران کرده است، تاکنون ۱۱ زمین‌لرزه در گسترۀ پیرامون تهران با بزرگای بیش از ۷ ریشتر گزارش شده است. ریتم رخداد زلزله‌ها از زمان تاریخی تا امروز، تغییر خاصی نکرده و وقوع هر ۲۰۰ سال یک زمین‌لرزه با بزرگای ۷ ریشتر یا بیشتر، در پیرامون تهران منطقی به نظر می‌آید؛ زمین‌لرزه‌های مخرب تاریخی در ناحیۀ شهرری در زمان ۳۲۰ قبل از میلاد مسیح و همچنین زلزله‌های تاریخی ۷۴۳، ۸۵۵، ۹۵۸ شهرری و ۱۸۳۰ میلادی دماوند-شمیرانات و از سوی دیگر رخداد زلزله‌های مهم ۱۱۷۷ و ۱۹۶۲ میلادی بوئین‌زهرا در جنوب دشت قزوین در غرب تهران که برآورد می‌شود همگی بزرگایی بیش از ۷ داشته‌اند. جمعیت گسترۀ تهران و پیرامون نیز از سال ۱۳۳۵ از حدود ۱.۵ میلیون نفر، به حدود ۱۵ میلیون نفر (بیش از ۱۰ برابر) افزایش پیدا کرده است. یکی از راه‌های مناسب‌سازی شهر تهران به‌عنوان شهری با ریسک کمتر زلزله، انتخاب محل و ساخت پایتخت جدیدی برای ایران است. جا‌های گوناگونی به‌ویژه در پهنۀ نوار سنندج – سیرجان، در ایران وجود دارد که کمتر در معرض خطر‌های طبیعی نظیر زلزله و سیل قرار دارند و امکان استفادۀ صحیح از منابع طبیعیشان بیشتر است. مثلاً در نزدیکی گلپایگان یا ملایر، می‌توان ناحیه‌ای را که از نظر دسترسی، آب‌وهوا، آب زیرزمینی، امنیت و آسایش برای نسل‌های بعدی مناسب باشد، انتخاب کرد و شهر جدیدی بنا ساخت که مرکزی اداری و حکومتی ایران و همچنین مرکز علم و فناوری‌های پیشرفته و شایستۀ مرکزیت برای غرب آسیا در آینده باشد. باید با ایجاد این پایتخت جدید، کاهش جمعیت و سپس ایجاد ثبات در جمعیت کلان‌شهر تهران را به‌عنوان یک راهبرد کاهش ریسک، موردتوجه قرار داد.

جمعیت ساکن در پهنۀ گسله در مناطق ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۲۱ و ۲۲ در شمال تهران، حدود ۲.۲ میلیون نفر و در مناطق ۱۸ و ۱۹ و ۲۰ در جنوب تهران، حدود ۲ میلیون نفر است؛ بنابراین در شمال و جنوب تهران، جمعاً ۴.۲ میلیون نفر در پهنۀ گسل‌های فعال زندگی می‌کنند؛ البته این تنها ریسک مرتبط با زلزله برای شهر تهران نیست و فقط برآوردی از جمعیت ساکن در «پهنه‌های گسله در شمال و جنوب شهر» در سال ۱۴۰۳ است. موضوع تراکم بالای جمعیت و بافت فرسوده به‌ویژه در مناطق ۷ تا ۲۰ تهران، مسئله‌ای حساس است. حدود ۵.۵ میلیون نفر جمعیت ثابت – در شب – این مناطق برآورد می‌شود. طی روز، حدود چهار و نیم میلیون جمعیت برای کار به داخل شهر تهران می‌آیند و فقط در پهنۀ بازار تهران، جمعیتی که برای کار و خرید طی ساعات روز تردد می‌کنند، بین ۱.۵ تا ۳.۵ میلیون نفر از سوی شهرداری تهران برآورد شده است. در هر نوع سانحه در طول روز، باید این جمعیت اضافه، به‌عنوان افزایش آسیب‌پذیری شهر تهران در نظر گرفته شود.

مخالفان انتقال پایتخت، دلایل بسیاری را برای مخالفت خود عنوان می‌کنند که در این مجال نمی‌توان به همۀ آن‌ها پرداخت. ۱۶ مهر ۱۳۹۸، «محسن هاشمی» رئیس وقت شورای شهر تهران گفت: «انتقال پایتخت به جای دیگر، صد‌ها میلیارد تومان هزینه دارد و با صرف مبالغ بسیار کمتر از این، می‌توان مشکلات تهران را حل کرد. مدت‌هاست که طرح انتقال پایتخت مبتنی‌بر احداث شهر کوچکی برای پایتخت سیاسی کشور با جمعیتی حدود ۵۰۰ هزار نفر مطرح است که هزینه‌ای صد‌ها هزار میلیارد تومانی برای کشور دارد؛ درحالی‌که حل مسائل اصلی تهران، با کسری از این هزینه ممکن است. حتی اگر پایتخت نیز منتقل شود، دولت نمی‌تواند خود را در برابر مسائل تهران بی‌تفاوت احساس کند.» نگارنده همان زمان نوشت که موضوع انتقال پایتخت به درستی طرح نمی‌شود؛ آنچه در طرح‌های کارشناسی در مورد انتقال پایتخت مطرح شده، برای «به‌حال‌خودرهاکردن» مردمی نیست که در تهران زندگی می‌کنند؛ واقعیت این است که استدلال‌های مخالفان با اجرا نکردن انتقال پایتخت هم برای برجاماندن مشکلات تهران و افزوده‌شدن مشکلات شهر، تا حد غیرقابل‌تحمل، قابل کاربرد است. مسئله آن است که اگر «اجازه» مطالعه و بررسی به‌روز در این زمینه داده شود، آن وقت مشخص خواهد شد، هزینه‌ها را از کجا و چگونه می‌توان تأمین کرد و چگونه انتقال پایتخت به کم‌کردن بار مشکلات تهران منجر می‌شود و ایجاد یک پایتخت جدید در ناحیه‌ای کم‌خطرتر، چگونه فرصتی برای ایران فراهم خواهد کرد تا بتواند مخاطرات مختلف پیش‌رو را مدیریت کرده و هر نوع ریسک را برای کشور کاهش دهد؟ برآورد واقع‌بینانۀ هزینه‌ها، نشان خواهد داد که سرمایه‌گذاری منطقی و صرف هزینه در این راستا، عملاً ایجاد فرصت برای آیندۀ ایران است و می‌تواند از ضرر‌های اقتصادی ناشی از یک زمین‌لرزه که خطر آن کاملاً جدی است، بکاهد.

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از پیام ما، تاریخ انتشار: 25شهریور1403، کدخبر:115640، payamema.ir