شعارسال: ایران با تولید سالانه ۳۱ میلیون تن فولاد در سال، بین برزیل و ایتالیا قرار داشته و نکته قابل‌توجه اینجاست که فاصله ما با آلمان که در رتبه هفتم قرار دارد تنها ۴میلیون تن است که این میزان معادل تولید یک‌ماه صنعت فولاد کشور می‌باشد. در واقع، زمانی که این عدد را با سه ماه توقف تولید به دلیل قطعی گاز و برق مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که با تأمین زیرساخت‌های لازم، ارتقای جایگاه به رتبه هفتم کاملاً دست‌یافتنی است. در دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰، فولاد در زمره بزرگ‌ترین اقلام وارداتی کشور بود. در سال ۱۳۹۰ دومین واردکننده بزرگ فولاد جهان بودیم و همواره در کنار آمریکا و تایلند در صدر فهرست واردکنندگان قرار داشتیم. اما افزایش ظرفیت تولید از ۱۵ به ۳۰ میلیون تن از سال ۱۳۹۰ به بعد، نه‌تنها ما را از واردات بی‌نیاز کرد، بلکه به یکی از ۱۰ صادرکننده خالص فولاد جهان تبدیل شدیم. این تحول بزرگ، تراز تجاری کشور را ۱۵ میلیارد دلار بهبود بخشیده است. امروزه دیگر تأمین نیاز داخلی فولاد دغدغه جدی نیست. در بحث اشتغال، صنایع فولادی به‌طور مستقیم ۱۴۰ هزار نفر را مشغول به کار کرده‌اند که در میان صنایع معدنی یکی از بالاترین نرخ‌های اشتغال‌زایی است. با احتساب مشاغل پایین‌دستی، این صنعت حدود ۸‌درصد اشتغال کشور را تأمین می‌کند.

تولید فولاد در ایران که به احیای مستقیم معروف است، نسبت به روش متداول جهانی مزیت‌های قابل‌توجهی دارد. در روش احیای مستقیم به ازای تولید هر تن فولاد، ۲/۱ تن دی‌اکسید کربن تولید می‌شود، در حالی که در روش کوره‌بلند که در اکثر کشور‌ها استفاده می‌شود، این میزان به بیش از ۵/۲ تن می‌رسد. ادعا می‌شود که براساس آمار رسمی وزارت جهاد کشاورزی، میزان برداشت سالانه از کل منابع آبی کشور حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب است. صنعت فولاد با تولید ۳۱ میلیون تن، سالانه ۱۵۴ میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کند که معادل ۱۵/۰ درصد کل مصرف آب کشور است. صنعت فولاد سالانه حدود ۵‌هزار مگاوات برق مصرف می‌کند، ولی نکته قابل‌توجه این است که ۷۰ درصد این میزان را خود صنعت تولید می‌کند. با این حال، در فصل تابستان با تشدید ناترازی‌ها و کمبود برق، برق تولیدی صنایع فولادی توسط اداره برق به مصارف خانگی اختصاص داده می‌شود و خود صنایع فولادی خاموش می‌شوند. در بخش گاز نیز وضعیت مشابهی حاکم است. در پیک سال گذشته، مصرف گاز کشور به حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب در روز رسید. مصرف گاز صنعت فولاد در تابستان و زمستان تفاوت چندانی ندارد و حدود ۴۰ میلیون مترمکعب در روز یا ۵‌درصد مصرف کل کشور است (بهادر احرامیان-عضو هیأت نمایندگان اتاق ایران).

مقایسه برخی از شاخص‌های مطرح در تولید فولاد بین ایران و ایتالیا:

بنا به گزارش‌های سازمان تجارت جهانی (WTO)، آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، انجمن جهانی فولاد (WSA)، وضعیت مصرف آب، تولید آلاینده‌ها، تعداد افراد شاغل در صنعت و میزان هزینه تولید یک تن فولاد، در مقایسه بین دو کشور ایران و ایتالیا، بصورت زیر است.

* مصرف آب:

ایران: مصرف آب بسیار بالا، حدود ۲۰-۳۰ متر مکعب به ازای هر تن.

ایتالیا: تنها حدود ۱۰تا ۱۵ متر مکعب به ازای هر تن، ۹۰٪آب بازچرخانی شده.

* تولید آلاینده:

ایران: بالا، حدود ۲.۰-۲.۵ تن CO۲ به ازای هر تن فولاد، به علاوه انتشار SOx/NOx و ذرات معلق (PM۲.۵) حدود ۵۰-۱۰۰ کیلوگرم به ازای هر تن. وابستگی به زغال‌سنگ و گاز طبیعی محلی، با آلودگی هوا که ۱۰-۱۵ ٪ از انتشارات صنعتی ملی را تشکیل می‌دهد. مشکلات کیفیت هوا در مناطقی مانند اصفهان.

ایتالیا: کمتر، حدود ۰.۵-۱.۰ تن CO۲ به ازای هر تن (به لطف بازیافت ضایعات در کوره‌های الکتریکی که ۶۰ ٪ تولید را تشکیل می‌دهند). انتشار ذرات معلق: ۱۰-۳۰ کیلوگرم به ازای هر تن. مقررات اتحادیه اروپا (سیستم تجارت انتشارات ETS) کاهش‌ها را الزامی کرده و هدف صفر خالص تا سال ۲۰۵۰ را دنبال می‌کند.

برخلاف برخی ادعا‌ها درباره عدم آلایندگی صنعت فولاد کشور، ایران سه برابر میانگین جهانی برای تولید یک تن فولاد آلاینده تولید می‌کند.

* تعداد افراد شاغل در این صنعت:

ایران: حدود ۱۵۰,۰۰۰-۲۰۰,۰۰۰ کارمند مستقیم در صنعت فولاد (شامل معادن و لجستیک). نرخ اشتغال متوسط: ۸۰-۹۰ ٪ (با شیفت‌های سنگین)، اما با چالش‌هایی مانند بی‌ثباتی اقتصادی و ایمنی با حوادث بسیار پرشمار ثبت شده.

ایتالیا: حدود ۳۰,۰۰۰-۳۵,۰۰۰ کارمند مستقیم (مثلاً در کارخانه‌هایی مانند تارانتو یا پیومبینو).

نرخ اشتغال: بیش از ۹۵ ٪، با تمرکز بر آموزش و ایمنی (مقررات اتحادیه اروپا حوادث را ۵۰ ٪ نسبت به استاندارد‌های جهانی کاهش داده است). بخش‌های زیادی خودکار شده، بنابراین نیروی کار کمتری به ازای هر تن مشغول هستند. حقوق متوسط کارگر معمولی در این صنعت از ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ یورو و در ایران ۲۰۰ تا ۳۰۰ یورو اعلام شده است.

* هزینه تولید یک تن فولاد:

ایران: پایین، حدود ۴۰۰-۵۰۰ دلار به ازای هر تن. با داشتن انرژی یارانه‌ای (گاز طبیعی ارزان) و نیروی کار کم‌هزینه و سوبسید‌های دولتی و کم بودن مالیات.

ایتالیا: بالاتر، حدود ۶۰۰-۸۰۰ دلار به ازای هر تن. هزینه‌های بالا برای تامین انرژی (گاز و برق اتحادیه اروپا) و مقررات زیست‌محیطی، اما با بهره‌وری و ارزش افزوده (فولاد ویژه) و محصولات متفاوت جبران می‌شود (کانال تلگرامی اعظم بهرامی).

به این ترتیب حتی در مورد به روز‌ترین صنعت کشوز، ایران ما با شرایطی غیر قابل رقابت و مقایسه با تولید جهانی مواجهیم و نیازمندی به تحولات فناورانه، ارتقا توانمندی‌های نیروی کار، بهره گیری از مدیران قویتر، چاره اندیشی درخصوص تامین سنگ آهن مورد نیاز و ..، از موارد قابل توجه است.

با توجه به فعال شدن مکانیزم ماشه، خبر می‌رسد که اتحادیه اروپا رسماً تحریم‌ها علیه ایران را بازگردانده و محدودیت‌های سختگیرانه‌ای را بر تجارت فولاد و دیگر فلزات وضع کرده است. این تصمیم در روزنامه رسمی اتحادیه اروپا منتشر شده و از ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۵ به اجرا درآمده است. اقدامات جدید شامل ممنوعیت کامل فروش، تأمین، انتقال یا صادرات گرافیت، همچنین فلزات خام و محصولات نیمه‌ساخته، به ویژه آلومینیوم و محصولات فولادی، به شرکت‌های ایرانی یا برای استفاده در ایران است. واردات این مواد از ایران به اتحادیه اروپا نیز ممنوع شده است. همزمان، این مقررات یک دوره انتقالی را پیش‌بینی می‌کند: قرارداد‌هایی که قبل از ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۵ امضا شده‌اند ممکن است اجرا شوند، اما فقط تا ۱ ژانویه ۲۰۲۶. پس از این تاریخ، تمامی تحویل‌ها متوقف خواهد شد.

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال، برگرفته از منابع گوناگون