شعارسال: سعید معیدفر، جامعه شناس درباره اینکه چرا خبر اختلاس مردم را مثل قبل متعجب نمی‌کند، اظهار داشت: وقتی امری به دلیل رواج بیش از حد قبح خود را از دست می‌دهد، کم‌کم افکار عمومی آن موضوع را عادی می‌دانند. در واقع از وجدان جمعی برخوردار است، بنابراین وقتی که وجدان قوی باشد، برابر کوچک‌ترین امر خطایی واکنش نشان می‌دهد. اما وقتی ناهنجاری به طور متعددی اتفاق می‌افتد، وجدان جمعی به طور کاملا طبیعی تاثیر خود را کمکم از دست داده و عملا با امر ناهنجار کنار می‌آید. در این باره جامعه شناسان توضیح داده‌اند بین وجدان جمعی و جرم رابطه‌ای وجود دارد.

عضو سابق هیأت علمی دانشگاه تهران در ادامه گفت: وقتی در جوامع حساسیت‌ها نسبت به فساد کم‌رنگ می‌شود و افکار عمومی نسبت به جرم یا مشکل واکنش جدی‌یی نشان نمی‌دهد، به خودیِ خود زمینه جرم یا فساد برای سوءاستفاده گران فراهم می‌شود.

به این معنی که اگر مجرمین به خاطر وجدان جمعی که در جامعه وجود داشت، با سختی و مشقت سراغ جرم می‌رفتند، به این تشخیص می‌رسند که راحت‌تر می‌توانند هر کاری که برای منفعت شخصی می‌خواهند انجام بدهند، انجام بدهند؛ بنابراین تعداد افرادی که در مسیر سوءاستفاده قدم بر می‌دارند، بیشتر خواهد شد. به هرحال وقتی جامعه به یک امری حساسیت زیادی داشته باشد، وقوع جرم کم و بالعکس زیاد می‌شود؛ بنابراین تکثیر فساد در جامعه ما به بی تفاوتی افکار عمومی به پدیده نامأنوس جرم ربط پیدا می‌کند.

او افزود: فساد طبعا ناشی از ساختار ناکارآمد اقتصادی است. دشواری زمینه‌های کسب درآمد و زیست اقتصادی برای آحاد مردم مسیر‌های ناسالم فعالیت‌های اقتصادی را افزایش داده و دست مفسدین را باز می‌گذارد.

در واقع ویژگی رانتی نظام تصمیم گیری و اجرایی، فضا را برای سوءاستفادهِ سوءاستفاده گران فراهم می‌کند و دست کسانی که تلاش می‌کنند و برای اقتصاد کشور قدم‌های مثبتی بر می‌دارند، از مناسبات اقتصادی کوتاه می‌شود.

این صاحب نظر تصریح کرد: درباره اینکه فساد امری فردی یا ساختاری است، باید اینطور توضیح داد که وقتی فساد بیش از حد اتفاق بیفتد، ریشه در ساختار ناسالم اقتصادی و سیاسی دارد. همچنین از یک طرف قدرت و مولفه‌های فاسد آن و از طرفی دیگر، قواعد ناسالم اقتصادی فساد را بیش از حد سهل و راحت می‌کند. آنهم در شرایطی که وجدان جمعی جامعه هم از کار افتاده یا مختل شده است.

وی توضیح داد: در پاسخ به این پرسش که توجه به چه الزام‌هایی برای کنترل فساد باید در دستور کار قرار بگیرد، لازم به توضیح است، طبعا یک جامعه ناسالم زمینه‌ساز فساد است که این جامعه در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هم مشکلات زیادی دارد. به عبارت دیگر، چنین جامعه‌ای تعادل‌های طبیعی خودش را از دست داده است.

وقتی جوامع در چنین موقعیتی قرار می‌گیرند، با میزان زیادی از جرائم مختلف مواجه می‌شوند. طبعا برای کاهش جرم و در نتیجه بهبود، تصمیم گیران و دست اندرکاران باید شرایط را برای زیست اجتماعی سالم فراهم کنند. در واقع اگر جامعه به طور دستکاری نشده بتواند بقا و حیات داشته باشد، تا حد زیادی می‌تواند مساله هایش را حل و مشکلاتش را رفع کند. اما اگر یکسری عناصر مزاحم که عمدتا از طریق اعمال قدرت ناسالم فعالیت می‌کنند و روند‌های عادی را به هم می‌ریزند و زیست اجتماعی را از کار می‌اندازد، بتوانند خودنمایی کنند، به قول قدیمی ما می‌شود از آب گل آلود ماهی گرفت.

این چهره خاطرنشان کرد: همچنین باید به سهم و نقش تحریم‌ها در افزایشی شدن میزان فساد اشاره کرد. در واقع از آنجا که تحریم عملا رابطه اقتصادی کشور با کشور‌های دیگر را به هم می‌ریزد و نمی‌گذارد، کشور تجارت لازم را داشته باشد، طبعا یک حیات غیرطبیعی آزمایشگاهی شکل می‌گیرد تا زمینه برای بروز و ظهور انواع و اقسام فساد فراهم شود. خب! بار‌ها شنیده‌ایم، افرادی به شکل محرمانه‌ای برای دور زدن تحریم‌ها به کار گرفته می‌شوند که نباید شناخته شوند.

چنین موقعیتی به طور طبیعی و غیرقابل اجتنابی «شفافیت» را از جامعه می‌گیرد. چرا که در جامعه‌ای که با محیط خودش ارتباط به دور از محرومیت‌ها و محدودیت‌ها داشته باشد، قاعدتا در نظام اقتصادی و نظام بین الملل شفافیت وجود دارد که کشوری که تحریم است، نمی‌تواند از این موهبت بهره ببرد؛ بنابراین ناچار است برای بقا، از شیوه‌هایی غیرشفاف استفاده کند که خودِ همین شیوه‌های غیرشفاف افرادی را به وجود می‌آورد که در جامعه ما سلطانِ سکه و... شناخته می‌شوند. البته کسانی که دستگیر می‌شوند، اکثرشان خرده پا هستند. یعنی جریان‌های اصلی فساد در جوامعی که به خاطر تحریم رویکردی غیرشفاف دارند، به دام نمی‌افتند.

معیدفر در پایان تاکید کرد: تا زمانی که با نظام بین الملل تعامل نکنیم و همچنین در مدیریت داخلی اصرار به نادیده گرفتن واقعیت‌های پیرامون داشته باشیم، سوءاستفاده گران همچنان سوءاستفاده و موجبات رونق فساد را فراهم خواهند کرد.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از عصرایران، 28آبان1404، 1115603، www.asriran.com