شعار سال: روز یک‌شنبه در آخرین روز از نشست اجلاس جهانی متعاهدین کنوانسیون تنوع زیستی در مکزیک، کشورهای عضو، پس از دو هفته بحث درباره حقوق جوامع محلی و بومی، به یک توافق کلی رسیدند که آن را به زبان محلی مایاهای مکزیکی «موتز کوشتال» نامیدند.

جامعه جهانی در چند سال گذشته شاهد ظهور موثر بازیگران غیردولتی ازجمله جوامع محلی بوده و مشکلات ناشی از توسعه بدون مشارکت آنان به یک چالش‌ جدی تبدیل شده است. از طرفی نمادهای فرهنگ عامه که محصول خلاقیت و آفرینش تاریخی جوامع محلی هستند، ذخائر معنوی کشورها به‌شمار می‌روند. این عناصر میراث ملی و جهانی تلقی می‌شوند و در رابطه با حمایت از آن‌ها همواره این پرسش مطرح است که آیا سازکارهای حقوقی و اداری جاری می‌توانند این حمایت را به نحو کامل و همه‌جانبه تامین کنند؟

نمایندگان 167 کشور جهان در آخرین روز از نشست اجلاس جهانی متعاهدین کنوانسیون تنوع زیستی در مکزیک، پس از ساعت‌ها مذاکره درباره توسعه سازکار مناسب برای اطمینان از دخالت مردم بومی و جوامع محلی و برای دسترسی عادلانه و منصفانه به دانش و نوآوری و مشارکت در منافع حاصل از حفاظت از تنوع زیستی و جلوگیری از تصاحب غیرقانونی دانش سنتی به یک توافق نسبی دست یافتند، با این تاکید که این توافق محدودیتی برای سایر شیوه‌های حمایتی پیش‌بینی شده از حقوق جوامع محلی که به موجب دیگر قوانین ملی و بین‌المللی فراهم شده ایجاد نمی‌کند.

این دستورالعمل که پس از یک دوره اجرای آزمایشی الزام‌آور خواهد شد، برای توسعه قوانین، سیاست‌ها و ترتیبات اداری که در آن مردم بومی و جوامع محلی مطابق با قوانین ملی، سهمی عادلانه و منصفانه از مزایای ناشی از دانش سنتی خود را به دست خواهند آورد. توافق مکزیک که در قالب یک دستورالعمل به تصویب رسید، در واقع تفسیر مواد 11، 16 و 18 از اهداف آیچی (Aichi) است که در سال 2010 در ناگویای ژاپن تعیین شده بود. در توافق آیچی، کشورهای عضو کنوانسیون تنوع زیستی افزایش توجه به حقوق جوامع محلی و مشارکت آنان در منافع ناشی از کاربرد دانش سنتی را پذیرفته بودند.

در همان اجلاس همچنین پروتکل الحاقی موسوم به «ناگویا» به تصویب رسید که بر دسترسی به منابع ژنتیکی و به اشتراک‌گذاری عادلانه و منصفانه مزایای ناشی از استفاده از آن‌ها و نیز دانش سنتی در ارتباط با تنوع زیستی و مزایای ناشی از استفاده از آن تاکید داشت. از سوی دیگر توصیه‌های 1989 یونسکو درباره «حفاظت از فرهنگ سنتی و فولکلور» و کنوانسیون 2003 یونسکو راجع به «حفاظت از میراث فرهنگی غیرملموس» نیز چنین راهبردی را ارائه می‌دهند.

نکته کلیدی در این دستورالعمل، ضرورت ایجاد سازکارهای اخذ رضایت از جوامع محلی برای اجرای برنامه‌های توسعه بدون اجبار، تهدید، ارعاب یا اعمال نفوذ افراد و گروه‌های مرجع است. در واقع هر اقدام توسعه‌ای باید در چارچوب قوانین ملی و با توجه به قوانین عرفی، هنجارهای جامعه و فرآیندهای تصمیم‌گیری محلی، با ارائه طرح روشن، انتظارات و جدول زمانی قابل درک برای افراد غیرمتخصص آگهی شود و هرگونه رضایت باید آگاهانه و آزادانه داده شود. در این مسیر درک متقابل نیازها، ایجاد اعتماد، تقویت روابط سازنده، احترام به چارچوب‌های فرهنگی، تبادل منصفانه دانش، مشارکت موثر و خودداری از ارائه یک الگوی واحد برای همه کشور توصیه شده است.

تردیدی نیست که حکمرانی خوب یکی از حلقه‌های توسعه پایدار محسوب می‌شود که هم به سود جوامع محلی است و هم تامین منافع ملی و جهانی را در بردارد که علاوه‌بر ارتقای سطح مشارکت مردم بومی و جوامع محلی و رضایت آگاهانه به توسعه منطقه‌ای، اجازه داده خواهد شد تا مالکیت مردم محلی حفظ و منافع توسعه عادلانه و منصفانه و براساس شرایط مورد توافق طرفین توزیع شود. اگر چه این توافق براساس یک سنت مرسوم سیاسی و به احترام کشور میزبان، موتز کوشتال (Mo'otz Kuxta، به معنای ریشه حیات در زبان بومیان مایا) نام‌گذاری شده؛ ولی در تمامی کشورهای عضو کنوانسیون ازجمله ایران لازم‌الاجراست و باید مورد توجه قرار گیرد.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی زیست بوم ، تاریخ 29 آذر 95، کد مطلب: 33446: www.zistboom.com