پایگاه تحلیلی خبری شعار سال

سرویس ویژه نمایندگی لنز و عدسی های عینک ایتالیا در ایران با نام تجاری LTL فعال شد اینجا را ببینید  /  سرویس ویژه بانک پاسارگارد فعال شد / سرویس ویژه شورای انجمنهای علمی ایران را از اینجا ببینید       
کد خبر: ۵۷۱۳۸
تاریخ انتشار : ۱۵ فروردين ۱۳۹۶ - ۰۹:۲۶
نگاهی اجمالی به وضعیت محیط های شهری تجربیات تلخی را بر ذهن آدمی به خصوص در شهرهای جهان متبادر می سازد و هر روز که می گذرد بر تعداد عرصـه های عمومی بی کیفیت شهری افزوده می شود.

شعار سال: نگاهی اجمالی به وضعیت محیط های شهری تجربیات تلخی را بر ذهن آدمی به خصوص در شهرهای جهان متبادر می سازد و هر روز که می گذرد بر تعداد عرصـه های عمومی بی کیفیت شهری افزوده می شود. شـهرها و فضاهای شـهری هویت خود را از دست می دهند و به مکان هایی با خیابان های شلوغ و ساختمان های بلند مرتبه و یک شکل تبدیل می شوند. نگاه دلال مآبانه و به دور از هرگونه ملاحظات ارزشی و تاریخی استانداردهای ساده و یکنواخت طراحی را به نمایش می گذارند.
اگر بتوانیم شهری را به صورت یک کل و نه مجموعه ای از اجزاء جداگانه غیر مرتبط و یا حتی متضاد ببینیم آن گاه می توانیم به پویایی شهری و در نتیجه خلق قدرت اقتصادی، جذب گردشگران مشتاق، افزایش قابلیت های اسکان، توسعه پایدار، زیبایی ها و مناظر دل انگیز شهری و در یک کلام شهری برای زندگی بیندیشیم.
در اصل طراحی شهری نباید برای تحقق اصولش خود را صرفاً در قالب توصیه ها و چارچوب های مشخص محدود و مقید سازد بلکه باید به محیط های شهری مختلط و چندگونه توجه کند. طراحی شهری لایه و پوسته ای جادویی نیست که با افزودن آن به شهر به وضعیت مطلوب تری رسید بلکه بخشی جدایی ناپذیر از برنامه ریزی و مدیریت شهری به حساب می آید. طراحی، رنگ و لعاب نیست که پس از اتمام همه کارها و پایان یافتن سایر مـــوارد به ساختــمان افزود. به عبارت دیگر الگوها و اشکال مصالح بنایی .. چنـد پنجره ایستاده و یک بام شیب دار….. چند درخت و بوته . و کف سازی بین دیوارها با آجرهای قرمز رنگ نیست. طراحی فراتر از همه این هاست و در واقع با کل کالبد فیزیکی عرصه ی عمومی و روش های تعمیر و مرمت آن قبل و پس از ساخت سرو کار دارد.
از آن چه گذشت درمی یابیم که برای داشتن یک فضای شهری هویت بخش باید به طرحی پیچیده پیوسته و یکپارچه با درون مایه ای بر مستندات تاریخی و عینی اندیشید و آن را به کار بست. شاید این آرزو در کرج روزی تحقق پذیرد اگر به آن چه داریم با چشمی بینا بنگریم و به آن چه می خواهیم برسیم بیندیشیم و پس از آن طراحی و عمل کنیم. قبل از ورود به مباحث و تحلیل اساسی موضوع از دید شهرسازی، بهتر است دریابیم که واژه فضای شهری و معنای آن در درون سازه شهری چیست و مفهوم فضای شهری در برنامه ریزی شهری تا چه اندازه از اعتبار لازم برخوردار است و در گذشته شهرسازی جهان و کشور ما چه جایگاهی برای آن تعریف شده و از چه مبنایی برخوردار است.

مفهوم فضای شهری:
یکی از تعاریف فضای شهری را این گونه بیان می دارد: «فضای بین ساختمان ها در شهرها و سایر فضاها، فضاهای شهری قلمداد می شوند
این فضاها از نظر هندسی با نماهای گوناگون محصور می شوند. وضوح ویژگی های هندسی و کیفیت زیبایی شناختی آن است که به ما اجازه می دهد آگاهانه فضای باز بیرونی را فضای شهری تلقی کنیم.
دوگانگی فضای بیرونی و درونی آشکار است هر چند که هر دو فضا نه تنها در کارکرد بلکه در شکل ظاهر نیز از برخی منظر از قوانین مشابهی و از برخی منظر از قوانین متضادی پیروی می کنند. فضای درونی ما را از تغییرات جوی و محیط اطراف محفوظ می دارد و نمادی شاخص از خلوت مأنوس ماست. فضای باز بیرونی به منظور ارتباط و تحرک در هوای آزاد و با تقسیمات عمومی، نیمه عمومی و خصوصی تعریف می شود.
«هر دورانی در تاریخ هنر با شبیه سازی عناصر کارکردی و شکل های دوره های پیش به تدریج تکامل مـی یابد و هر قدر جامعه ای به تاریخ خود آشنایی داشته باشد همان قدر عناصر تاریخی سبک های خود را به نحوی کامل و آسان به کار می گیرد
اما میادین در شهر تنها ۵۰۰ سال ق.م. به صورتی آگاهانه در یونان به وجود آمد. انگیزه ی استفاده از یک فضای خالی شهری و تبدیل آن به یک فضای سه بعدی که بتوان آن را میدان نامید صرفاً با دیدی جامعه شناختی قابل توضیح است. در جامعه ای که هر موجود انسانی یک شهروند محسوب شده و دموکراسی تا حدودی عملی و اجرا شود نیاز به یک محل تجمع عمومی تا آن حد اهمیت می یابد که فرمی خاص به خود می گیرد. زمانی که یک آگاهی کامل فضایی به وجود می آید تصوری خاص از توسعه فضایی نیز شکل می گیرد.

خصوصیات کارکردی میدان نقش جهان اصفهان:
میدان نقش جهان پس از گذشت چهارصد سال یکی از بی نظیرترین و بدیع ترین فضاهای عمومی نه تنها در ایران بلکه در جهان به شمار می رود. این میدان یکی از میدان های حکومتی بود که دستور ساخت آن توسط شاه عباس صفوی صادر می شود. در این میدان فعالیت ها و فضاهای حکومتی اداری و گاه نظامی، همه یا بیشترین بخش از فضاهای بسته پیرامون میدان های حکومتی را به خود اختصاص می دادند.
این میدان یکی از میدان هایی است که در هنگام ساختن به گونه ای طراحی شده که در کنار فضاهای نظامی، حکومتی، سلطنتی، مسجد، بازار، برخی دیگر از فضاها و بناهای شهری را نیز در کنار خود جای داده است. در واقع این میدان حکومتی، کارکرد چند وجهی داشته و در طراحی از ابتدا عملکردهای مختلفی برای آن پیش بینی شده بود.
در این میدان که ابتدا طراحی و سپس ساخته شده است جایگاه و محل استقرار فضاهای اصلی و مهم در محورهای متقارن یا روبه روی راه های منتهی به میدان به گونه ای که از موقعیت ممتازی برخوردار باشند ایجاد شده اند. به ویژه مقر فضاهای حکومتی و سلطنتی اغلب در محلی ساخته شده است که مشرف بر همه یا بخش وسیعی از فضای باز میدان باشند.
در میدان نقش جهان، مسجد جامع عباسی و فضای ورودی بازار در دو سوی محور متقارن عرضی میدان و عالی قاپو و مسجد شیخ لطف اله در میانه ی روبه روی محور متقارن طولی ساخته شده اند. عناصر مزبور هرکدام به گونه ای طراحی و ساخته شده اند که کمابیش از زوایای گوناگون میدان به خوبی قابل مشاهده هستند. فضای باز میدان های حکومتی دارای کارکردهای مهم شهری هستند. از این فضاها، گاه برای انجام مراسم سان و رژه و سایر مراسم تشریفاتی حکومتی و گاه برای فعالیت های تجاری بهره برداری می شد. با این تفاوت که فضای باز میدان در زمان مراسم خاص تشریفاتی و حکومتی و یا رژه، از هرگونه فعالیتی خالی و تعطیل می شد. به غیر از بخشی از فضای باز که همواره در مقابل کاخ یا بنای حکومتی قرار داشت، مخصوص رفت و آمد و تجمع نیروهای نظامی و حکومتی بود و فعالیت دیگری در آنجا استقرار نمی یافت. قریب به اتفاق میدان ها به عنوان یک مفصل ارتباطی و شهری مطرح هستند. اگر در طراحی اندیشیده امکان سازمان دادن محل ورود همه ی راه ها به میدان وجود نداشت، سعی می شد که محل ورود حداقل یک یا چند راه مهم را در مکان های هندسی خاص و نقاط عطف میدان قرار دهند. در میدان نقش جهان دهانه ی بازار روی محور عرضی و در وسط ضلع شمالی میدان و روبه روی مسجد جــامع طراحی و احداث شده در حالی که بقیه ی راه ها در مکان های فرعی تر، به میدان متصل شده اند.
البته همه انواع میدان ها از خصوصیات کارکردی و کالبدی یکسانی برخوردار نبودند، اما برخی از آنها چون میدان های عمومی، میدان های حکومتی و تجاری به عنوان یک فضای مهم شهری، بسیاری از فعالیت ها و فضاهای مهم را در خود جای می دادند. در بیشتر آنها در کنار کارکرد و نقش ارتباطی، فضایی برای انجام برخی فعالیت های مهم اجتماعی و شهری طراحی شده بود و همواره نوعی همجواری و پیوند ارگانیک بین فضاها و عناصر مهم شهری و این گونه میدان ها که بر اساس الگوهایی کمابیش معین استوار می شد وجود داشت.
میدان نقش جهان در اصفهان یک میدان عمومی و حکومتی بود که ضمن دارا بودن نقش ارتباطی در شبکه ی راه های ارتباطی شهری، برخی از فضاهای مهم شهری مانند مسجد جامع، مسجد شیخ لطف-اله، مقر حکومتی عالی قاپو و بازار در پیوند با آن ساخته شده بودند. در حالی که میدان هایی چون میدان عمومی سبزه میدان در تهران و یا میدان حکومتی ارک، هیچکدام از نظر فضایی، کارکردی و عناصر همجوارشان نظیر میدان نقش جهان نبودند.
میدان نقش جهان از دید کارکردی- مکانی جزو میدان های شهری به شمار می رود. یعنی فعالیت ها و فضاهای شهری در پیرامون و درون آن ها وجود داشت و بین فعالیت های همنوع و هماهنگ در استقرار فعالیت ها در مراکز تجاری همگرایی وجود داشت. برای مثال در این میدان مغازه های فروش صنایع دستی در کنار یکدیگر قرار گرفته و برخی از راسته های پشت میدان به دکان های مسگری اختصاص یافته اند.
آن دسته از میدان هایی که در یک زمان طراحی و سپس ساخته می شدند، محل استقرار فعالیت ها از ترکیب فضایی موزون برخوردار بوده و تابع سلسله مراتب کارکردی-فضایی مشخصی بودند. به این معنی که فعالیت های مهم در محل هایی که از لحاظ فضایی و منظر دارای موقعیت مناسبی بودند مانند مکان های که در امتداد محورهای متقارن فضای باز میدان، یا رو به روی راه های اصلی منتهی به میدان قرار داشتند.
در چنین طرح هایی می توان جای پای اندیشه های فلسفی حس وحدت وجود را به عین دید، زیرا آن چه را که این فضاها در ارتباط پیچیده درونی و برونی می بایست به نیازهای انسانی پاسخ گوید و به احساس و درک می آمد، در طراحی استخوان بندی فضایی- کالبدی با ظرایف و دقایق آن ملاحظه و در عمل و اجرا به کار بسته اند. در این فضا هر بیننده متفکر هیچ اجزایی را نمی تواند جدا از هم تصور کند. چرا که تمامی آن به گونه ای در هم تنیده شده که تصور جدای آن به تکه پاره شدن جسم فیزیکی و کالبدی آدمی می ماند که در آن وجه، دیگر زندگی برآن جاری نبوده و حیاتی متصور نخواهد بود.

توده و فضا و حوزه نفوذ بصری میدان نقش جهان :
توده میدان نقش جهان که با تمامی مجموعه های در هم تنیده فضــای میدان را دربرگرفته حجم های دور میدان است، به صورت بازار و راسته های آن، مسجد جامع عباسی در جنوب، مدرسه شیخ لطف اله در شرق، کاخ عالی قاپو در غرب، و سر در بازار قیصریه در شمال. این عناصر و احجام هر کدام به نسبت حجم اثر و ارتفاعی که آن را در برگرفته حوزه نفوذ بصری متفاوتی را به عنوان نشانه های شهری با قدمت تاریخی به وجود آورده اند. آن چه تفاوت بین این احجام را نشان می دهد علاوه بر کارکردهای متفاوت، موقعیت استقرار آن ها و کیفیت ارتباطی این فضاها را با هم به نمایش می گذارد.

بلوار نبوت کرج:
در این مقال قصد بر آن نیست که بلوار نبوت را با میدان نقش جهان مقایسه کنیم چنین قیاسی از برخی جهات قیاسی مع الفارق است. لکن قصد آن است که مشابهت های آن را از نظر تناسبات ابعادی و فضایی بررسی و اینکه اگر می توانستیم با توجه به مشابهت های مذکور توده و فضای این میدان را نظیر میدان نقش جهان مطابق نیازهای روز طراحی کرده و می ساختیم آیا اکنون میدانی همچون میدان نقش جهان در کرج نداشتیم؟ این عرصه و فضای باز شهری همچون میدان نقش جهان اصفهان و میدان گنجعلی خان کرمان می توانست با طراحی اندیشیده به یکی از میدان های جدید شهری بـرای پاسخ گویی به برخی از نیازهای روز و با لحاظ بناهای ارزشمند و شاخص برخی از نشانه های شهری را در خود جای داده و به یک فضای ویژه شهری و هویت بخش در کرج تبدیل شود که متأسفانه با نادیده انگاشتن پتانسیل های آن فرصت طراحی و استفاده ارزشمند از این عرصه عمومی و فضای باز شهری به سبب اختصاص برخی ازعرصه داخلی به کاربری های ناسازگار و عدم پیش بینی فعالیت های سازگار در فضای داخلی آسیب دیده و به سبب فقدان طراحی موضعی یکپارچه برای کل این فضا چه در عرصه داخلی آن و چه در کاربری های اطراف میدان با نگاهی به معماری درونگرا و برونگرا در شرف اضمحلال کامل قرار دارد.
در این بلوار فضاهای ساخته شده ی پیرامون میدان با این عرصه همخوانی ندارد و عدم استفاده ی بهینه از این فضاها و آشفتگی های بصری و ناخوانایی کارکردی ایجاب می کند متولیان شهری با نگرشی باز به این عرصه نگریسته و پتانسیل های باقی مانده ی آن را با زدودن کاربری های ناسازگار برای استفاده بهینه و مطلوب از آن به طراحی یکپارچه با افقی بلند بسپارند. فضاهای باقیمانده را به صورت بناهایی که از نظر کالبدی و کارکردی می تواند بلوار را معنادار سازد دیده و این فضاها را مستقل از میدان و بلوار نگاه نکنند. در این بلوار با توجه به مسکونی و مختلط بودن کاربری های ضلع جنوبی و عدم توجه به نما و سیمای کالبدی هماهنگ با میدان سطوح جانبی فاقد طراحی یکپارچه و از آشفتگی شدید طراحی در نما و سیما و بدنه سازی نیز وضعیتی همانند نما و سیما حکایت دارد. ضلع شمالی با اختلاف ارتفاع ۴۰ متری و با طول ۷۵۵ متری در اضلاع شرقی و غربی تا میدان نبوت امتداد داشته که خود از نگاهِ منظر شهری از قابلیت های منحصر به فــرد طبیعی و بی نظیر آن به شمار می رود، با کاربری های مسکونی و تجاری بـر کـل بلوار اشراف دارد. لیکن فاقد بهره گیری از پتانسیل های مذکور در طــراحی و فضا سازی میانی است. در این ضلع همچنین ناخوانایی سیمای بصری کاربری های مسکونی و مرکز تجاری پارسیان قابل مشاهده است. ضلع غربی بلوار مشرف به میدان نبوت است و در منتهی الیه ضلع غربی مرکز خرید مهستان واقع شده که با رجعتی بر گذشته تاریخی و نقبی بر درون مایه ها و ریشه های تاریخی معماری این مرزو بوم رنگ و لعابی دیگر بر بلوار بخشیده است. امتداد کاربری های بالادست مهستان نامشخص است. معماری دو بنای عمده تجاری با تفاوت های ماهوی در طراحی و ساخت همراه بوده است بخشی از فضای میانی طراحی و به صورت پارک در آمده قسمتی نیز به حال خود رها شده و بخش هایی از فضای آن به کاربری های ناسازگار اداری و مذهبی اختصاص یافته که ضمن گسست فضای یکپارچه میانی، توسعه یکپارچه عرصه میانی را سبب شده است. محوطه کف پیاده روها به درستی طراحی و اجرا نشده و ناهمگونی و ناخوانی مصالح مورد استفاده و رنگ آن ها با هم بر تضاد محیطی و محاطی افزوده است. سطح میدان قابل تفکیک به یک بخش ارتباطی در پیرامون میدان و یک بخش میانی در وسط آن به عنوان فضای باز و سبز به صورت دو فضای جداگانه با دو عملکرد متفاوت در نظر گرفته شده و هیچ عنصر میانی و هویت بخش سمبلیک یادمانی یا مفرح در آن طـراحی و نصب نشده است. در کــل کارکردهای پیش-بینی شده در آن با قابلیت ها و پتانسیل های محیطی و محـاطی نازل بــوده و بــر کیفیت بهره برداری مطلوب اثر گذاشته است. عظمت و توانایی های آن با دید و طراحی حقیرانه زیر سوال رفته و شهر را در نبود فضاهای کیفی شهری با فضاهای خالی از هر عنصر هویت بخش شهری روبرو ساخته است.
تحلیل و نتیجه گیری :
نگاهی گذرا بر دوره های تاریخی ما را با این نتیجه ی ملموس مواجه می سازد که بسیاری از فضاهای شهری همچون میدان نقش جهان در دوره هایی از تاریخ شکل گرفته اند که حکومت های مقتدر در راس امـور بـودند. در این فضـاها کـاخ های سلطنتی و حکومتی اغلب در نقاطی ساخته می شدند که مشرف بر همه یا بخش عظیمی از فضای میدان باشند. در برخی از این فضاها که به منظور مشروع جلوه دادن قدرت و تسلط بر فضاهای شهری ایجاد می شدند، برخی از فضاهای مذهبی نیز در پیرامون آن ها شکل می گرفتند. با پیشرفت های حاصله در تجهیزات نظامی میدان های حکومتی به میدان های نظامی در دوره های بعد تبدیل می شوند. آن چه از فضاهای شهری به فعلیت درآمده نتیجه می شود ما را متاسفانه با این واقعیت تلخ روبرو مـی سازد کـه چنین فضـاهایی در دوره های بعد کمتر اتفاق افتاده و از لحاظ داشتن این فضاها که عین نیاز با کارکردهای تعریف شده برای طراحی و اجرای محیط های کیفی شهری برای پاسخگویی به نیازهای روز است در مضیقه شدید شهرسازی و معماری بوده ایم. اکنون سوال این است که آیـا در نبود چنان حکـومت هایی شهرها نمی توانند چنین فضاهای شهری کیفی که نشان از خلاقیت و هنرآفرینی در شهرسازی، معماری، سازه و ترکیب بی نظیر و مکمل کارکردهای شهری در یک فضای شهری دارد طراحی و اجراء کرده و با مراجعه بر ریشه های تاریخی و تکیه بر هویت و ارزش های موجه آن خود را به اوج شکوه و عظمت برسانند.
آیا ارزش های سازه های شهری ما نمی توانند از فلسفه ی ((کثرت در عین وحدت و وحدت در عین کثرت)) و یا ((حس وحدت وجود))ریشه گیرند؟ به نظر می رسد این اساس فلسفی فکری در شهرسازی ما بیشتر می توانست نمود واقعی خود را به نمایش گذارد. ما در دوره مصادف با این اندیشه ی فلسفی است که فقط با این نوع از فضاهای شهری و معماری مواجه می شویم. بازبینی موارد ذیل در این مجموعه می تواند بر افزایش کیفیت مطلوب فضای شهری موثر واقع شود:
باید بنــای توده ها و احجام ساخته شده در قالب ساختمان هایی که الگو، بافت، مصالح و فن-آوری ها و تکنولوژی های روز را به شکلی انسان مدار، شهروندگرا و هویت ساز و مبتنی بر ریشه های تاریخی ترکیب می کند، رواج یابد.
در جهت غنا بخشیدن به شهرسازی و معماری منظر از آثار و کارهای هنری مرکب استفاده بهینه و مطلوب به عمل آید.
باید سازندگان و معماران محدوده ای فراتر از محدوده ی سایت خود را دیده، خط آسمان، هندسه ی طرح کلی و عناصر سه بعدی مجموعه های فضای شهری را به شکل توده و فضا در نظر گرفته و با پیوند عناصر کارکردی با ریشه های تاریخی و اندیشه های نو و نیازهای روز بر غنای آن بیافزایند.

پیشنهادات کلان:
اصل پیوستگی فضایی در مقیاس مجموعه های شهری، کارکردهای فضاهای شهری را بامعنی تر می نمایند. لذا با توجه به فراموش شدن این مهم ضرورت دارد پیش از این شهرداری برای آخرین بار فرصت یا فرصت های باقیمانده برای استثنایی ترین فضای شهری کرج (یعنی بلوار نبوت) را از دست نداده، برای این فضا و کاربری های اطراف آن فکری اساسی کنند.
شورای شهر به عنوان سیاست گزار اصلی طرح های آتی شهری و شهرسازی، بودجه خاصی برای این منظور در ردیف بودجه پیش بینی کند.
شهرداری مطالعات ساماندهی و طراحی جزئیات شهرسازی و معماری این بلوار را به مهندس مشاور صلاحیت دار واگذار کند.

احد رسولی فوق لیسانس شهرسازی و دانشجوی دکترای معماری

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبسایت خبری تحلیلی توسکانیوز، تاریخ 5 فروردین 96، کد مطلب: 17642: www.tuskanews.ir

اخبار مرتبط
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار
پربازدیدترین
پربحث ترین