دولت متولی و مجری اصلی احقاق حقوق کودکان است و نقش انکارناپذیری در این موضوع دارد. توجه به آموزش کودکان، ترویج حقوق و حمایت همه جانبه از آن‌ها از مهم‌ترین مطالباتی است که می‌توان از دولت آینده برای کودکان متصور شد. در حال حاضر مهم‌ترین معضلی که در حمایت از کودکان با آن سر و کار داریم آسیب‌های اجتماعی است که کودکان در جامعه با آن مواجه هستند و این موضوع آن‌ها را در وضعیت مخاطره‌آمیزی قرار داده است؛ حتی کودکانی که بالفعل دچار یکی از عارضه‌ها نیستند در این شرایط اجتماعی، پتانسیل تبدیل شدن به یک کودک آسیب پذیر را دارند و به دلیل آسیب‌های اجتماعی موجود در معرض خطر هستند. وظیفه اساسی دولت، اجرای قوانین موجود و ارائه لوایح مناسب است، در حال حاضر در اجرای قوانین دارای مشکلاتی هستیم و می‌بینیم که برخی از آسیب‌های حوزه‌ی کودک به درستی مدیریت و اداره نمی‌شوند. به طور مثال دولت از طریق وزارت رفاه و سازمان بهزیستی متولی حل و فصل کار کودک و یا زباله‌گردی کودک است، اما می‌بینیم که نمی‌تواند قوانین موجود را به درستی اجرا کند و عملکرد مناسبی ندارد. از این رو هنوز در این حوزه مشکلات اجرایی متعددی داریم؛ و به دلیل مسائل اقتصادی و اجتماعی پیچیده روز به روز وضعیت برای این گروه از کودکان بدتر می‌شود، به طور مثال دولت از طریق مرجع ملی حقوق کودک در وزارت دادگستری باید هماهنگی‌های میان سازمانی را میان سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی در خصوص مسائل کودک ایجاد کند.

در هفته‌ای که گذشت، روز بهزیستی و تأمین اجتماعی را داشتیم. مطابق قوانینی، چون آیین‌نامۀ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان و آیین‌نامۀ ساماندهی کودکان خیابانی، متولی اصلی در زمینۀ کودکان کار و خیابان، سازمان بهزیستی کشور است. همچنین سازمان بهزیستی مسئولیت اصلی برای حمایت از کودکان با نیاز‌های ویژه (کودکان دارای معلولیت، اوتیستیک و …) را برعهده دارد. برای بازآرایی نقش بهزیستی در چارچوبِ اصولِ حمایت، جذب و توانمندسازی، لازم است که این نقش با برنامۀ «شهر دوست‌دار کودک» پیوند بخورد؛ برنامه‌ای که بر اهمیت بهبود شرایط محیطی، نقش شهر در ارائۀ خدمات، ارتقاء اجتماعات محلی و توانمندسازی آن‌ها و عاملیتِ کودکان برای تغییرِ شرایطشان تأکید دارد. برای این مقصود می‌بایست سازمان بهزیستی نقش جدی در همکاری برای تحقق سند الزامات و ضوابط عام شهر دوست‌دار کودک و سایر شیوه‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مرتبط ایفا کند، در سیاست‌ها و برنامه‌های بازآفرینی شهری مشارکت فعال داشته باشد، رویکرد خـود را از نقـش صرفاً مددکاری به مشارکت‌طلبی تغییر دهد

یکی از سنت‌های نادرست در حوره آسیب‌های اجتماعی کشور انکار آسیب و ویترین چینی مدیریتی برای گل و بلبل نشان دادن شرایط است. موضوعی که نه تنها از حجم و شدت آسیب‌ها کم نمی‌کند، بلکه بدلیل کاهش حساسیت‌ها و عدم تمرکز اراده ها، باعث تاخیر در مداخلات موثر در بحران شده و فرست‌های طلایی را نابود نموده و تشدید آسیب و عوارض را به دنبال خواهد داشت. کودکان کار، یکی از این حوزه‌ها بوده که با برچسب کودکان اتباع، لایه گذاری و انکار می‌گردد. بدلیل ماهیت چندبخشی و فرابخش بودن اقدامات و برنامه‌های سامان دهی، اراده‌ای برای جمع اوری و سامان دهی وجود نداشته و موضوع به حال خود رها شده است. حال خبر می‌رسد که دکتر محمد عباسی از نبود آمار دقیق در این حوزه می‌گوید. دقیقا ده سال پیش، سرپرست سازمان بهزیستی استان تهران برای حل قطعی این مشکل با همکاری سیزده نهاد و دستگاه دیگر، آستین همت بالا زد و گفتند موقع انتخابات است و پیامد سیاسی دارد؟ دوره مدیریتی فردی بنام همایون هاشمی بود بر بهزیستی کل کشور. همانیکه راهنمای راست با احمدی نژاد می‌زد و به سمت چپ با روحانی و فریدون می‌پیچید. شنیده‌ها حکایت از روئت ایشان در چند روز پیش در ستاد فاطمی دکتر پزشکیان در خیابان فاطمی حکایت دارد.

احمد وحیدی وزیر کشور گفت: آمار رسمی و دقیق راجع به کودکان کار نیست، یک برآورد‌هایی هست، ولی دقیق نیست. البته بخش زیادی از کودکان کار خیابانی مربوط به اتباع هستند و بعد از اینکه این کودکان جمع آوری می‌شوند، دستگاه‌ها را با مشکلاتی مواجه می‌کنند.

حجت الاسلام‌والمسلمین موحدی دادستان کل کشور در راستای احیای حقوق عامه و رعایت کرامت و صیانت از حقوق کودکان بخشنامه‌ای خطاب به دادستان‌های عمومی و انقلاب مراکز استان‌ها صادر نمود و بر اتخاذ تدابیر پیشگیرانه و اعمال نظارت بر عملکرد دستگاه‌های اجرایی و ضابطان قضایی و تعقیب ترک فعل‌های ارتکابی تاکید کرد.به‌منظور مطالبه‌گری و پیگیری تکالیف قانونی دستگاه‌های مسئول، این بخشنامه به رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، وزیر کشور، وزیر دادگستری، رئیس سازمان صداوسیما، معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه، معاون اموربین الملل و دبیر ستادحقوق بشر قوه قضاییه، فرماندهی انتظامی، رئیس کمیته امداد امام خمینی (ره)، رئیس سازمان امور اجتماعی کشور و رئیس سازمان بهزیستی کشور ابلاغ گردیده و معاونت حقوق عامه دادستانی کل مکلف به پیگیری و ارزیابی عملکرد‌ها و ارائه گزارش‌های دوره‌ای می‌باشد.

سال‌هاست طرح‌های ساماندهی کودکان کار اجرا و هربار هم با شکست روبه‌رو می‌شود. در هر بار ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر از کودکان کار در خیابان دستگیر و به مراکزی منتقل می‌شوند، درنهایت هم با تعهد یا بدون آن به خانواده‌ها تحویل داده می‌شوند. خانواده هم مجبور است فرزندش را دوباره به خیابان برگرداند. درحقیقت به‌جای اینکه استراتژی بقای این خانواده‌ها را تغییر دهند، این طرح را دوباره اجرا می‌کنند.». فعالان حقوق کودک درباره جزئیات فعالیت باند‌ها و طرح‌های ساماندهی کودکان کار می‌گویند تاکنون مصداقی از سازمان‌یافته بودن حضور این گروه‌ها در خیابان به دست نیامده است. حسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاری ایران هم حرف‌هایی دراین‌زمینه دارد. به گفته او، طرح مسئله فعالیت باند‌های کودکان کار نوعی فرافکنی از سوی دستگاه‌های مسئول حوزه کار کودک است. چلک می‌گوید: اگر این باند‌ها فعالیت می‌کنند، بنابراین نهاد‌های انتظامی و امنیتی کجا هستند؟

مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی به آسیب‌شناسی نظارت مؤثر بر عدم استفاده از کار کودکان پرداخت و نوشت: براساس آمارها کار کودک گریبان‌گیر حدود ۸درصد و با احتساب کودکان خانه‌دار حدود ۱۵درصد از کودکان کشور است؛ حدود ۱۰درصد از کودکان کار به مدرسه نمی‌روند.

لایحه برنامه هفتم توسعه به کاهش کار کودکان بی‌توجه بوده است. در هیچ بند و ماده‌ای از این لایحه خبری از برنامه‌های کاهش کار کودک نیست. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به تفصیل درباره نگاه دولت به آسیب‌های اجتماعی در برنامه هفتم توسعه صحبت کرده است.

نظام استخدام دولتی ما سرتا به پا الوده به اهمال و قصور و تقصیر و ترک فعل است. اگر شنیدید کسی غیر از این می گوید شک نکنید که با نادان متعصب طرف هستید. در این نظام ناکارامد ، وقوع و شیوع فساد امری طبیعی است. بر زمین ماندن کارها امری طبیعی است. کسری بودجه دولت از دادن حقوق همین جماعت نشات می گیرد. انتصابات محفلی و خاله بازی های مدیریتی ریشه در همین حوزه کثیف و سرتا به پا آسیب زده دارد و کسی هم نمی خواهد به روی مبارک خودش بیاورد تا مبادا به تریج قبای کت و شلوار پوش های 7 صبحی تا 2 بعد ازظهری بربخورد. داستان کودکان کار هم همین طور است. سال های دور دکتر قلی نیا(رئیس سازمان بهزیستی استان تهران 1392-1393)، طرحی ضربتی با همکاری 13 دستگاه برای حل این معرل تدارک دید و آستین همت بالا زد. گفتند وقت انتخابات ریاست جمهوری است حاشیه امنیتی ایجاد می کند؟! می دانید رئیس وقت سازمان بهزیستی آقای همایون هاشمی الان کجا تشریف دارند؟ سلام همایون. وقتی این قدر شرایط شیر تو شیر باشه، تو هم می شی رئیس سازمان و نماینده مجلس دیگه اخوی. از ماست که بر ماست . منافع ملی سیخی چند؟ گام دوم انقلاب کشک چی؟ تمدن سازی به درد کی می خوره؟ ..... ، آیا زمان جمع کردن کاسه و کوزه مدیران اجرایی بی خاصیت و کم خاصیت فرا نرسیده است؟ کودکان کار ، مشکل امروز و بمب ساعتی فردا.

وقتی از فساد در انتصابات و برنامه و رویه های راهبردی دستگاه های دولتی حرف می زنیم ، دوستان خرده به سیاه نمایی می گیرند و توصیه به صحبت درباره خواص شربت سکنجبین در روزهای گرم در باغ های گل کاشان ؟ مرتضوی در پاسخ به این پرسش که وزارت کار چه اقداماتی برای ساماندهی کودکان کار انجام داده است؟ بیان کرد: «این سوال را باید از کسانی بپرسید که متولی این بخش هستند. سازمان بهزیستی متولی ساماندهی کودکان کار نیست!» اگر این شق القانون و ابوتفسیر نیست، چه نامی را می توان برای ان برگزید؟

اینکه کودکان کار اکثرا از اتباع بیگانه هستند یا داخلی می باشند. اینکه مهاجر هستند یا ساکن تهرانند. اینکه ...، مهم نیست. مهم این است که چرا عرضه کم رنگ سازی و بی رنگ سازی مشکل را ندارید؟ بشکل زشتی آلوده به شعار درمانی و تکرار صورت مسئله ها شده ایم. اگر این طور قرار است باشد، رانندگان خط سیدخندان- هفت تیر، از توی وزیر جامع تر و بهتر تحلیل می کنند. بارها و بارها از قوه محترم قضائیه ، نهاد ریاست جمهوری ، مجلس شورای اسلامی و سایر بزرگان کشور، درخواست کرده ایم که دست رسانه ها را اندکی بیشتر باز گذاشته و قدری حمایت کنند تا به مدیران اجرایی بفهمانیم قیمه با قاف است یا غین. آن موقع ملاحظه خواهید کرد که چطور برای تامین منافع ملی مجبور می شوند شبانه روز زحمت بکشند و تلاش کنند.

علیرضا زاکانی شهردار تهران در پاسخ به این پرسش که آیا شهرداری قرار است به عنوان تنها متولی کودکان کار معرفی شود، گفت: موضوع ما این بود تا بتوانیم پیگیری موضوع را به عنوان نماینده رییس جمهور داشته باشیم تا این موضوع پرونده‌اش بسته شود. همه دستگاه‌ها کار خودشان را می‌کنند و شهرداری هم بار زمین مانده را بر می‌دارد.

مدعی هستیم که بخشی از وضعیت سازمان بهزیستی را بعضا از مدیرانش بهتر می شناسیم و از آن اطلاع داریم. گفتیم که زبان نقد بعضی ها کوتاه شود. اما حقیقت این است که این سازمان موظف به فعالیت در حوزه آسیب، در بسیاری از موارد آسیب دیده بوده و توان انجام وظایف بشکل موثر را ندارد. ضعف مشهود مدیریت ارشد این سازمان در ادوار انتصابات ( حداقل از دوره احمدی نژاد تاکنون) و تغییرات چندین دوره ریاست سازمان، مشهود بوده است. انتظار می رفت که با حضور قادری، شاهد تحولاتی مثبت باشیم که نه تنها اتفاق نیفتاد، با نوعی پس رفت هم همراه گردید. مدیریتی از مدیران ارشد سابق سازمان روایت می کند که در ابتدای دوره ریاست قادری ، درخواست ملاقاتی به دفتر ایشان ارسال شد. دو ماه تمام آقای رئیس دفتر گربه رقصانی کرد و طرف بدلیل حفظ شان خود ، از ادامه درخواست منصرف شد.سوال اینجاست که با وجود وظیفه قانونی سازمان بهزیستی در قبال کودکان کار و خیابانی، چرا فقط های سوختن ،های سوختن سر می دهد و عمل و طرح خاصی را جز مشتی وعده زشت ادواری ، از آن شاهد نیستیم؟ آقای قادری عزیز ، حساب کشی از عملکردتان شروع شده، آماده پاسخگویی باش برادر.

علیرضا زاکانی، شهردار تهران درباره اقدامات قرارگاه اجتماعی برای ریشه کن کردن زباله گردی کودکان اعلام کرد که شهرداری تمهیداتی اندیشیده تا پایان سال این عارضه از سطح شهر از بین برود. عارضه‌ای که او از آن صحبت می‌کند متوجه کودکانی است که اتفاقا توسط پیمانکاران شهرداری ( زباله گردی، فضای سبز، نظافت شهری) و خانواده های خودشان( دست فروشی ، تکدی گری و حضور در سر چهار راه ها و پشت چراغ قرمز) استثمار می‌شوند. تقریبا مطمئن هستیم که این صحبت های زاکانی هم باد هواست و موفق نمی شود. شهرداری که پول می خواهد و برون سپاری های ارزان تر ، پیمانکاری که کاهش هزینه را مطرح می کند، کودکی که مجبور است کار کند و دیوار حاشایی که بالاست . فوقش در پایان سال می گویند کدام کودک زباله گرد؟ آنهایی که می بیند خودشان سرخود و مستقل و برای خودشان کار می کنند و شهروندانی که بدلیل شدت درگیری های روزانه ، بی تفاوت از کنار توجیهات مدیران شهری می گذرند و زندگی پستی که بدون اراده یا توان و تمایل به ایجاد تغییر و حفظ کرامات انسانی و احترام به حقوق کودکان، جریان خواهد داشت تا بهشت زهرا. بدرود تا مواجه بزرگ در روز حساب .

«کودکان کار به‌استثمار گرفته شده اند.» این شاید معروف‌ترین و پرکاربردترین عبارت از زبان فعالان حقوق کودک و متولیان قانونی و رسمی کنترل این آسیب اجتماعی است اما، چگونه است که با وجود آگاهی از این موضوع، همچنان شاهد افزایش روزافزون کودکان کار و خیابانی در تقاطع‌ها و چهارراه‌های پایتخت و کلانشهر‌های کشورمان هستیم

بهره کشی از نیروی کار کودکان ریشه در سیستم سرمایه داری دارد که وحشی‌ترین شکلش در ایران حاکم است. در این جامعه مردم زیر بار فقر و فلاکت و بی تامینی کمرشان خم شده و همانطور که اشاره کردم هر روز کودکان بیشتری از چرخه تحصیل بیرون مانده و راهی کار خیابان میشوند. از همین رو فقر اقتصادی خانواده و بیکاری والدین، اعتیاد که خود زائده این سیستم نکبت بار است، از هم پاشیدگی خانواده‌ها بدلیل فقر خانواده و در این میان قربانی شدن کودکان و بالاخره شکاف عظیم طبقاتی در جامعه که هر روز عمیق‌تر میشود، منجر به افزایش هر روزه شمار کودکان کار شده است.

معاون وزیر دادگستری با بیان اینکه کودک کار مجرم نیست بلکه قربانی یک وضعیت است، گفت: جمع کردن کودکان کار، کارِ سختی نیست، اما برای بعدش برنامه و متولی نداریم!

آمار و شواهد می‌گویند که کودکان در شرایط اقتصادی، قربانیان فقر هستند این موضوع در میان دختران خود را به شکل «کودک» همسری و در میان پسران «کاسبان» و «کارگران» با کمترین دستمزد نشان می‌دهد.

بار‌ها و بار‌ها گفتیم که در بهترین حالت، ساماندهی کودکان کار و خیابان نیازمند اقدام توسط ۱۳ نهاد و دستگاه با محوریت سازمان بهزیستی است. اما کم توجهی و اهمال‌های مکرر باعث شده که با ارتباط بخشی بین این موضوع و بحث اتباع و فرابخشی بودن موضوع مورد بحث، هیچ کار موثری در این خصوص صورت نپذیرد.

باید از مدیران ادوار سازمان بهزیستی کشور در سطوح ملی و ستادی پرسید که خجالت نمی‌کشید که در این ۲۰ سال پشت عبارت مبهم اتباع خودتان را مخفی می‌کنید؟ شرم نمی‌کنید که کم عملی و بی عملی خودتان را به اسم اتباع تمام می‌کنید؟ چه اتباع و چه غیر اتباع، حدود ۱۳ نهاد و حوزه باید پای کار بیایند تا بتوان یکبار برای همیشه، بحث کودکان کار و خیابان را حل کرد. در این بیست سال چکار کرده اید؟ تک تک تان چقدر حقوق گرفته اید؟ ما که راضی به دادن تک ریال هم به امثال شما نیستیم. به زودی هم با ظرفیت‌های قانونی و حقوقی مقابل تان وارد می‌شویم. شما حرف حساب و حمایت را متوجه نمی‌شوید. وقتی رئیس سازمانی پنج ماه وقت ندارد که به همکاران سابق خود بدهد و رئیس دفتری که گویا قصد گربه رقصانی دارد، باید با زبان دیگری ورود کرد. یادتان باشد که ما مشفقانه دست همکاری دراز کرده بودیم و جهالت خودتان کار دست تان داد. اسناد در پایگاه تحلیلی خبری شعار سال موجود است. البته اگر گوشی و مغزی برای شنیدن و فهمیدن وجود داشته باشد.