شعار سال: بحران کم‌آبی کشاورزی به‌ویژه برای برنج‌کاری در مازندران و معضل غرقاب بودن بیش از 100 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی پایین‌دست این استان در شش ماهه دوم هر سال، همچنان لاینحل باقی مانده و استفاده از این اراضی برای کشت دوم را منتفی کرده است. موضوع هدررفت آب‌های سطحی در استان پر باران مازندران همواره مورد بحث مردم و دست‌اندرکاران پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است؛ اما هنوز آب پر آب‌ترین رودخانه استان بدون استفاده در طول سال به دریا می‌ریزد. هر چند در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب، هشت سد کوچک و بزرگ در مازندران از جمله سد شهید رجایی در ساری و البرز در سوادکوه احداث شد و مشکل آب زراعی بخشی از زمین‌های مازندران را رفع کرد؛ اما ساخت سد بر روی رودخانه پر آب هراز مورد غفلت قرار گرفت. آب به عنوان مهم‌ترین نیاز کشاورزی مازندران محسوب می‌شود؛ اما با وجود اهمیت کشاورزی این استان در تأمین امنیت غذایی کشور، اکنون فقط حدود 11 درصد آب سطحی استان ذخیره می‌شود. مازندران یکی از مناطق پرآب ایران به شمار می‌آید؛ اما به دلیل این‌که از آب‌های سطحی این استان استفاده مطلوبی نمی‌شود و حجم وسیعی از این منابع آبی بدون بهره‌برداری مفید به دریای خزر می‌ریزد، در مواقعی از سال کشاورزان این منطقه با مشکل کم‌آبی مواجه می‌شوند.

دوگانه غرقابی و خشک‌سالی

در حالی تنش آبی و خشک‌سالی در دشت 110 هزار هکتاری هراز که نیمی از زمین‌های برنج‌کاری مازندران را شامل می‌شود، به نخستین روز از فصل بهار رسید که غفلت و کم‌توجهی در ساخت سد هراز همچنان ادامه دارد. در طی 30 سال اخیر به دلیل مهار و کنترل نکردن این منبع و نیز یکپارچه نشدن این اراضی، بخش مهمی از اراضی کشاورزی مازندران در پاییز و زمستان در وضعیت غرقابی قرار می‌گیرد. کم‌آبی در مازندران در گذشته‌های دور بیش‌تر در مناطق شرقی و آن هم اواخر مرداد ماه رخ می‌داد؛ اما این‌که خشک‌سالی و کم‌آبی در دشت هراز با رودخانه پر آب روان در آن منطقه آن هم در فروردین ماه از فصل بهار نمود پیدا کند، تهدید جدی علیه کشاورزی استان است. گزارش یک ساله شرکت آب منطقه‌ای مازندران از رواناب رودخانه هراز به عنوان مهم‌ترین رودخانه استان که سالانه یک میلیارد متر مکعب رواناب را از خود عبور می‌دهد، با منفی دو درصد نسبت به شاخص 50 ساله مواجه شده است. اکنون درحالی شالیزارهای دشت هراز مازندران در تنش آبی قرار گرفته‌اند که تازه نشاکاری در کمتر از 10 درصد زمین‌های شالیزاری این دشت آغاز شده است. اغلب کشاورزان مناطق مرکزی مازندران در حالی که هنوز مشغول آماده‌سازی شالیزارهای خود برای نشا هستند، با کمبود شدید آب و خشک‌سالی رو‌به‌رو شده‌اند. کشاورزان شهرستان‌های آمل، بابل، محمودآباد و فریدون‌کنار که آب مورد نیاز را از دشت هراز تأمین می‌کردند، پمپ‌های چاه‌های آب کشاورزی را روشن کرده‌اند تا کارهای آماده‌سازی شالیزارها را انجام دهند. مشاهدات میدانی حاکی‌است که نوبت‌دهی آب رودخانه‌ها هم از سوی شرکت آب منطقه‌ای مازندران در حال انجام است؛ اما به دلیل کاهش رواناب رودخانه‌ها، این مقدار آب پاسخگوی نیاز شالیزارها نیست.

خشک‌سالی، واقعیت 30 ساله

در حالی که بر اساس آمار و ارقام هواشناسی، زنگ هشدار رخنه و پیشروی خشک‌سالی به عنوان یک واقعیت تلخ استان مازندران از یک دهه پیش به صدا در آمده؛ اما هنوز مسئولان نسبت به هدررفت آب‌های سطحی بی‌تفاوت هستند. کاهش بارندگی و تغییر الگوی بارش، کم‌شدن دبی آب رودخانه‌ها، پایین رفتن ایستایی آب‌های زیرزمینی و پیشروی آب شور به آب شیرین در سواحل نشانه‌های پیشروی خشک‌سالی در استان مازندران است. کارشناس ارشد مطالعات اقلیمی و اقلیم دریا و ساحل اداره کل هواشناسی مازندران، با تحلیل روند خشک‌سالی استان در سه دهه اخیر (از سال 1365 تا 1395) گفت: بر اساس داده‌های مرکز ملی خشک‌سالی و با توجه به نمودار و نقشه‌های تهیه شده، فراوانی و شدت وقوع خشک‌سالی در استان مازندران رو به افزایش است. رحیم یوسفی‌زاده افزود: تحلیل‏ها نشان می‌دهد طی 10 سال اخیر نسبت به دوره‌های آماری 30 سال گذشته، شدت و فراوانی خشک‌سالی افزایش پیدا کرده است، به‌طوری که طی یک دوره 30 ساله، 13 سال آن با انواع خشک‌سالی، 9 سال با شرایط نرمال و تنها هشت سال با شرایط ترسالی مواجه بوده است. وی گفت: در 10 سال اخیر، استان مازندران هفت بار انواع خشک‌سالی، یک سال ‌ترسالی و دو سال وضعیت نرمال را تجربه کرده و در این مدت تعداد دوره‌های نرمال رو به کاهش بوده است. این کارشناس ارشد هواشناسی مازندران گفت: گزارش مرکز ملی خشک‌سالی همچنین نشان می‌دهد روند خشک‌سالی هفت ساله که نمایه آب‌های زیرزمینی و چشمه‌هاست، نشان می‌دهد که در 30 سال اخیر تعداد سال‌های همراه با خشک‌سالی و نزدیک به آن در استان نسبت به سال‌های‌تر سالی و نزدیک به آن خیلی بیش‌تر بوده، به نحوی که پنج سال دارای شرایط نرمال، شش سال دارای ترسالی و 19 سال همراه با انواع خشک‌سالی مواجه بوده است. وی ادامه داد: از سال 1380 تا انتهای 1394 استان مازندران به‌طور مستمر درگیر خشک‌سالی‌های هیدرولوژیکی (آب‌های زیرزمینی) بوده و شدت آن از سال1390 تا 1394 بسیار بیش‌تر از کل دوره آماری است. وضعیت خشک‌سالی یک ساله 96 مازندران نشان نیز می‌دهد که 99 درصد از مساحت استان با انواع خشک‌سالی هواشناسی روبه‌رو شده و خشک‌سالی در 38درصد از ارتفاعات شهرستان ساری بسیار شدید بوده است.

سد هراز می‌تواند حدود 700 میلیون متر مکعب آب ذخیره کند

در حالی که ساخت سد هراز (منگول) در سال‌های 69 و 70 ردیف اعتباری در بودجه ملی کشور گرفت؛ اما به دلیل اختلافات سیاسی، زیست‌محیطی و اجتماعی، عملیات اجرایی آن حدود 18 سال بعد در سال 1388 آغاز شد. سد مخزنی هراز آمل از نوع خاکی با هسته رسی به ارتفاع 150 متر و 373 متر طول تاج سد به ظرفیت نهایی 650 میلیون مترمکعب بر روی رودخانه هراز در حال ساخت است و عملیات خاک‌ریزی این سد نیز در حال انجام است. ضرورت و اهمیت تکمیل هرچه سریع‌تر و به بهره‌برداری رساندن سد هراز به این است که این سد به تنهایی می‌تواند حدود 700 میلیون متر مکعب آب برابر با هشت سد بزرگ و کوچک و 800 قطعه آب‌بندان فعلی استان، ذخیره‌سازی را انجام بدهد. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران درباره اهمیت ساخت سد مخزنی هراز و روند پیشرفت این سد گفت: سد هراز بزرگ‌ترین سد مخزنی شمال کشور محسوب می‌شود؛ اما بر اساس برنامه عقب است و اکنون حدود 60 درصد پیشرفت فیزیکی دارد. ابراهیم یخکشی افزود: برای اجرا و ساخت سد و ایجاد جاده جایگزین هراز آمل به بیش از 200 میلیارد تومان اعتبار نیاز است. وی توضیح داد: کار ساخت سد هراز در سه سال گذشته با توجه جدی دولت تدبیر و امید با سرعت بیش‌تری همراه بوده و در این مدت با اختصاص بیش از 120 میلیارد تومان اعتبار ملی بیش از 30 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران، با اشاره به این‌که تولید 25 مگاوات برق از سد هراز آمل پیش‌بینی شده است، بیان داشت: با بهره‌برداری از سد هراز مشکلات کم‌آبی بیش از 100 هزار هکتار از اراضی پایین‌دست سد و شهرستان‌های آمل، بابل، محمودآباد، فریدون‌کنار و بابلسر رفع و آب شرب مورد نیاز بیش از یک میلیون نفر از ساکنان این مناطق نیز تأمین خواهد شد. یخکشی با بیان این‌که بخش زیادی از آب‌های استان در فصل غیر زراعی وارد دریا می‌شود، گفت: در حال حاضر فقط 11 درصد از آب‌های سطحی مازندران مهار می‌شود. براساس آمار، نزولات آسمانی در مازندران سالانه 15 میلیارد مترمکعب است که هشت میلیارد مترمکعب آن تبخیر شده و هدر می‌رود و شش میلیارد و 850 میلیون مترمکعب باقی می‌ماند که از این میزان چهار میلیارد و 900 میلیون مترمکعب آب‌های سطحی شامل رودخانه‌ها، چشمه‌ها و یک میلیارد و 950 میلیون مترمکعب آب‌های زیرزمینی است که از آب‌های سطحی فقط 750میلیون مترمکعب یعنی 11درصد آن مهار می‌شود.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه ، تاریخ انتشار 28 فروردین 97، کدمطلب: 43063 ، www.sabzineh.org