شعار سال: شما ممکن است که HIV در بدن خود داشته باشيد ولی از نظر سلامتی کاملاً سالم به نظر برسيد. تنها راه مطمئن تشخيص آلودگی و يا عدم آلودگی به ويروس ايدز (HIV) انجام آزمايش خون در آزمايشگاه می باشد. از زمان ورود ويروس به بدن انسان تا زمانی که شواهد آزمايشگاهی ظاهر شود، ممکن است فاصله زمانی بين دو هفته تا شش ماه طول بکشد که به آن "دوره پنجره" (window period) میگويند. در اين دوران شخص٬ آلوده بوده و میتواند ديگران را نيز آلوده کنند، ولی ممکن است هيچ يک ازعلايم بالينی و آزمايشگاهی متداول را در خود بروز ندهد.
افرادي كه رفتارهاي پرخطر داشته اند اما تست HIV منفي است لازم است سه ماه بعد و در صورت تداوم رفتار پرخطر هرشش ماه آزمايش HIV را تكرار نمايند.
به طور کلی سه نوع آزمايش (تست) تشخيصي HIV وجود دارد که عبارتند از:
1– تست آنتي بادي HIV يا (HIV antibody test): اين تست نشان ميدهد كه فرد با HIV آلوده شده است يا نه (كه اطلاعات اين قسمت بر روی اين تست٬ متمركز شده است)
2– تست آنتي ژن P24 يا (P24 antigen testing): اين تست بطور اوليه براي غربالگري نمونههاي خون استفاده ميشود ولي در برخي مناطق بعنوان تست تشخيصي HIV بكار ميبرند. آنتي ژن P24 يك پروتئين است كه جزئي از ساختمان HIV ميباشد و در مراحل اوليه عفونت، به مقدار زياد توليد ميشود و بوسيله تست هاي تشخيصي ميتوان آن را در خون آشكار كرد. تست P24 ميتواند آلودگي با HIV را قبل از "تست آنتي بادي" HIV آشكار كند بنابراين تست آنتيژن P24 در تشخيص HIV در مراحل اوليه بكار ميرود.
3– تست ميزان ويروس (HIV Load test): اين تست هنگامي استفاده ميشود كه شخص از آلوده بودن خود با HIV آگاه است و با اين تست ميزان ويروس در خون مشخص ميشود.
آزمايش تشخيصي HIV
آزمايش تشخيص HIV به جستجوي آنتي بادي هاي موجود در خون ميپردازد. وقتي HIV (كه يك ويروس است) وارد بدن شخصي شود يك ماده شيميايي خاصي در بدن فرد ساخته ميشود كه آنتيبادي ناميده ميشود. آنتي بادي ها، پاسخ بدن به عفونت هستند بنابراين اگر در خون شخصي٬ آنتيبادي بر عليه HIV وجود داشته باشد اين بدان معني است كه او با HIV آلوده است در اكثر موارد سه ماه طول ميكشد تا اين آنتي بادي ها بوجود آيند (در موارد نادر تا شش ماه در موارد بسيار نادرتر بيشتر از شش ماه طول ميكشد تا آنتي بادي ها بوجود آيند)
انجام تست قبل از سه ماه از زمان تماس با ويروس، نتايج نامشخص دارد و فرد آلوده ممكن است هنوز آنتي بادي بر عليه ويروس نساخته باشد.
فاصله زماني بين آلوده شدن تا ساخت آنتي بادي را دوره پنجره (window period) گويند در دوره پنجره، افراد آلوده با HIV در خونشان آنتي بادي ندارند و بوسيله تست HIV تشخيص داده نميشود٬ هر چند كه ممكن است سطح بالايي از HIV در خون، ترشحات جنسي يا شير پستانشان وجود داشته باشد.
در دوره پنجره، HIV ميتواند از فرد آلوده به فرد ديگر منتقل شود هر چند كه تست HIV، آلوده بودن وي را مشخص نميكند. بنابراين بهترين راه اين است كه تست HIV حداقل سه ماه بعد از در معرض خطر قرار گرفتن با HIV، انجام شود. برخي مراكز تشخيصي جهت اطمينان خاطر بيشتر، انجام آزمايش مجدد را در ماه شش توصيه ميكنند. همچنين، بسيار مهم است كه طي دوره زماني انجام تست HIV، فرد مجدد در معرض خطر HIV قرار نگيرد. اين تست هنگامي دقيق است كه بين زمان مواجهه با HIV و انجام تست٬ مواجهه مجددی رخ ندهد.
تنها راه مطمئن جهت تعيين آلودگي با HIV انجام تست آنتيبادي HIV ميباشد و از روي علائم باليني نميتوان آلودگي با HIV را تعيين كرد.
دلايل انجام دادن تست HIV چيست؟
بسياري از كساني كه تست HIV انجام دادهاند بيدليل نگرانند چرا كه:
اگر نتيجه تست منفي باشد (يعني اينكه با HIV آلوده نيستند) ميتواند باعث آرامش خيال شود. و اگر نتيجه تست مثبت شود كارهاي بسياري براي فائق آمدن با نتيجه مثبت تست HIV و مراقبت از سلامت ميتوان انجام داد.
اگر نتيجه تست HIV شما مثبت باشد پزشك ميتواند بدقت مراقب سلامت شما باشد. بسياري از كساني كه تست HIV مثبت دارند سال ها سالم باقي ميمانند ولي اگر به سمت بيماري پيش برويد داروهاي بسياري بنام antiretroviral وجود دارند كه ميتواند سرعت پيشرفت ويروس و بيماري را كم كنند و نگهدارنده سيستم ايمني باشند همچنين داروهايي براي پيشگيري و درمان برخي بيماري هايي كه افراد مبتلا به HIV به آن گرفتار ميشوند را دريافت كنيد. همچنين ممكن است تحت درمان با داروهاي جديد در روش هاي درماني خود قرار بگيريد.
- اگر پزشك بداند كه شما HIV مثبت هستيد هنگامي كه به بيمارئي مبتلا ميشويد با جديت و دقت بيشتري علائم را پيگيري ميكند.
- اگر بدانيد كه HIV مثبت هستيد بيشتر مراقب خواهيد بود تا ديگران آلوده نشوند بعنوان مثال رابطه جنسي ايمن داشتن (safe sex) و آگاه كردن شركاي جنسي قبلي خود.
- آگاه بودن به آلودگي با HIV، ممكن است بر روي برخي تصميمات آينده شما تأثير گذار باشد (مثلاً در مورد تشكيل خانواده).
چه کسی نياز به انجام آزمايش HIV دارد؟
در صورتی که شما سابقه انجام هر کدام از رفتارهای خطرناک زير را داشته ايد٬ نياز به انجام آزمايش HIV دارید:
* استفاده از سوزن و سرنگ مشترك در اعتياد تزريقی (حتی برای يك بار)
* ابتلاء به بيماری های آميزشی (مثل سوزاك، سيفليس، تبخال و زگيل تناسلی)
* با فرد آلوده به HIV تماس جنسی "حفاظت نشده" داشته ايد.
* با فرد تزريق كننده مواد مخدر (حتی همسر) تماس جنسی "حفاظت نشده" داشتها يد.
* با فرد دارای سابقه ابتلا به بيماري های آميزشی تماس جنسی "حفاظت نشده" داشته ايد.
* بدون اطلاع از سابقه ابتلا فردی به بيماري های آميزشی تماس جنسی "حفاظت نشده" داشته ايد.
* با فرد دارای سابقه روابط جنسی با مردان يا زنان ديگر تماس جنسی "حفاظت نشده" داشته ايد.
* با فرد دارای سابقه روابط جنسی با نوع همجنس تماس جنسی "حفاظت نشده" داشته ايد. (خصوصا اگر رابطه بين دو مرد بوده و در اين رابطه وی مفعول بوده باشد).
* با فردی كه در نواحی پر خطر زندگی می كند، تماس جنسی "حفاظت نشده" داشته ايد. (مناطقی كه در آن آمار ميزان افراد آلوده به HIV زياد میباشد. مثلا بعضی كشورهای آفريقايی، کشورهای تازه استقلال يافته روسيه، افغانستان و كشورهای ناحيه خليج فارس)
* استفاده از مشروبات الكلی و مواد مخدر قبل از تماس جنسی (ترياك، هروئين، قرص اكستاسی، حشيش، گرس و ....)
* سابقه تجاوز و سوء استفاده جنسی قرار گرفتن
چه زمانی بعد از رفتار خطرناک بايستی آزمايش HIV داد؟
اغلب تستهاي HIV، تست آنتي بادي هستند که ميزان آنتيبادي ساخته شده توسط بدن در برابر HIV را اندازه گيري مي کنند. براي اينکه آنتيبادي ساخته شده توسط سيستم ايمني بدن بر عليه HIV به حدي برسد که توسط تست هاي آزمايشگاهي قابل اندازه گيري باشد مدتي زمان مي برد که اين مدت زمان از فردي به فرد ديگر متفاوت است، به اين دوره زماني اصطلاحا دوره پنجره (Window period) مي گويند.
اغلب افراد در طي دو تا هشت هفته ميزان قابل ارزيابي آنتي بادي را توليد مي کنند (بطور متوسط ۲۵ روز) در عين حال احتمال اينکه توليد ميزان آنتي بادي قابل ارزيابي آزمايشگاهي براي فردي مدت زمان بيشتري طول بکشد وجود دارد بنابراين اگر تست اوليه منفي HIV در طي سه ماه پس از تماس احتمالي باشد تکرار تست HIV بعد از سه ماه از تماس احتمالي براي رد موارد منفي کاذب (false negative) بايستي انجام شود.
۹۷٪ افراد در طي سه ماه پس از آلودگي به HIV تستشان مثبت مي شود. در موارد بسيار نادر ممکن است مثبت شدن تست HIV تا شش ماه بطول انجامد.
در صورت تداوم رفتار پرخطر توسط فرد، هر شش ماه آزمايش تكرار شود.
انواع آزمايش هاي تشخيصي براي عفونت HIV عبارتند از:
الف) تست هاي سنجش آنتي بادي:
آزمون الايزا (Elisa)
Western blot test
نكته:
از آنجا كه آنتي بادي از طريق مادر آلوده وارد بدن جنين شده تا 18 ماهگي در بدن باقي مي ماند، اين تست ها براي تشخيص آلودگي در نوزاد مناسب نمي باشند.
ب) تست هاي سنجش آنتيژن
RT – PCR
P24 antigen
DNA-PCR & RNA-PCR
اغلب انواع تست هاي HIV از نمونه خون فرد جهت بررسي HIV استفاده مي شود اما تست هايي هم وجود دارند که از بزاق دهان و يا ادرار جهت نمونه استفاده ميشود.
حاضرشدن جواب تست معمولا چند روز طول مي کشد اما جواب Rapid HIV test در عرض ۲۰ دقيقه آماده مي شود.
تمامي تست هاي مثبت HIV بايستي توسط تست هاي تکميلي بررسي شوند (معمولا Western blot test) که حاضرشدن جواب آن از چند روز تا چند هفته طول مي کشد. براي انجام تست HIV نيازي به ناشتابودن نيست (البته ممکن است همراه با تست HIV، تست هاي ديگري مانند بررسي چربي خون يا قند خون ناشتا (FBS) درخواست شده باشد که در اين صورت بايستي ناشتا بود يعني از هشت تا ۱۲ ساعت قبل از آزمايش، چيزي خورده يا آشاميده نشود).
تست غربالگري (Screening) که براي HIV استفاده مي شود ELISA است.
در ايران:
اولين آزمايش هشت هفته بعد از رفتار خطرناک
تکرار آزمايش شش ماه بعد از رفتار خطرناک
در ايران معمولاً دسترسی به آزمايش استاندارد HIV سهل تر است. اين نوع آزمايش در ايران برای بار اول هشت هفته بعد از رفتار خطرناک به مراجعه کنندگان توصيه میشود. ولی به دليل اينکه سرعت و ميزان توليد پادتن خون در بدن افراد متفاوت است و برای انجام آزمايش دقيقی که بتوان به نتيجه آن استنتاج کرد و جواب قطعی را ارائه داد، شش ماه بعد از رفتار خطرناک بايستی که آزمايش تکرار شود.
آزمایش الایزا:
"تست الايزا" است. اين تست٬ استاندارد جهانی برای استفاده در بيمارستان ها، بانک های خون و يا سازمان های انتقال خون می باشد. اين آزمايش مستقيما خود ویروس را جستجو نمی کند. در اين روش، ميزان پادتن (آنتی بادی)هایی که بدن شخص آلوده برعلیه HIV توليد کرده، اندازه گرفته می شود. ELISA آزمایش نسبتا ارزان و خیلی دقیقی است (اگر چه ۱۰۰٪ نیست). در این آزمایش (اولین آزمایشی که عموما انجام می شود) یک نمونه خون گرفته میشود و با دور بالا سانتریفوژ میشود که باعث میشود سرم خون از اجزا جامد آن مثل سلول های خون جدا شود. هنگامیکه ماده معرف ELISA به سرم اضافه شود یک آزمایش شیمیایی که محلول را رنگی می کند وجود پادتن های HIV را مشخص میسازد.
(وقتی که HIV وارد بدن میشود، يک ماده شيميايی خاصی از سوی سيستم دفاعی توليد می شود که پادتن (آنتی بادی) ناميده می شود. پادتن ها واکنش بدن نسبت به عفونت می باشند. بنابراين اگر بدن شخصی پادتن عليه HIV توليد کرده باشد، به معنای آن است که شخص به HIV آلوده شده است. توليد پادتن در بدن به مدت زمان بين چند روز تا سه هفته نياز دارد.
آزمايشی را که بتوان به نتيجه آن اعتماد کرده و بر اساس آن شخص را نسبت به نوع سلامت خود با اطلاع کرد، در بعضی منابع بين شش هفته تا شش ماه و بعضی ديگر بين هشت هفته تا شش ماه بعد از ارتباط خطرناک توصيه شده است.
پس از 22 روز از آلودگي با HIV تست اليزا٬ در 50% موارد مثبت ميشود و پس از شش هفته در 95% موارد مثبت ميشود.
حساسيت (Sensitivity) اليزا بيش از 99.9% است.
براي جلوگيري از نتايج مثبت كاذب٬ نتايج تكرار شده بايد بوسيله تست westernblot تاييد گردد.
Western blot test
به عنوان يك آزمون تأييد كننده به كار ميرود. كه وجود IgG برعليه چند نوع پروتئين ويروسي را بررسي ميكند. اين تست نسبت به الايزا اختصاصيتر بوده از حساسيت كمتري برخوردار است. از آنجا که آزمایش Western blot نسبتا گران است و انجام آن نیز مشکل است. ندرتا به عنوان اولین آزمایش انجام می گیرد و بیشتر در تأیید نتایج مثبت یا مشابه آزمایش ELISA بکار می رود.
اختصاصي بودن (Specificity) تست وسترن بلات وقتي با اليزا همراه شود٬ بيش از 99.9% است.
نتايج نامشخص (indeterminate) در تست وسترن بلات در اين موارد است:
- مراحل اوليه عفونت با HIV
- آلودگي با HIV-2
- بيماري خودايمني (Autoimmune disease)
- حاملگي
- تجويز اخير توكسوئيد كزاز
آزمايش HIV-PCR
PCR= Polymerase Chain Reaction
تست HIV-PCR ژن ويروس (DNA) را در خون رديابی می کند. اگر شخصی آلوده شده باشد DNA ويروس ايدز در خون او وجود خواهد داشت. ميزان اطمينان به دقت اين تست 95% میباشد. بعضی منابع اين آزمايش را دو هفته بعد از داشتن ارتباط خطرناک (ارتباطی که به تماس مشکوک با خون منجر شود) و بعضی ديگر 4 هفته بعد، توصيه می کنند. معمولا بين پنج روز تا يک هفته طول میکشد تا نتيجه اين آزمايش دريافت شود.
از نظرهزينه اين تست به طور معمول بسيار گرانتر از تست HIV-ELISA مي باشد.
در طی این آزمایش اجزا مختلف ویروسی روی نوارهای خاص روی صفحه آزمایش که در سرم فرد مورد آزمایش قرار می گیرد قرار دارند. اگر سرم پادتن HIV داشته باشد، به نوارهای ویروسی متصل می شوند، که باعث تغییر رنگ آن ها میشود. گرچه آزمایش HIV در حال حاضر خیلی در دسترس است، غربالگری گسترده انجام نمیپذیرد. بـا توجه به اين كه در اين آزمون ژنوم ويروس مورد مطــالعه قرار مي گيرد لذا در تشخيص زودرس بيماري و يا نوزاد متولد شده از مادر آلوده مفيد است. بخاطر حساس بودن زياد، موارد مثبت كاذب اين آزمون بالا است. تشخيص مثبت با PCR در هر حال بايد با تست سرولوژيك اثبات شود.
مثبت کاذب: آزمایش درصد کمی از افراد چه با آزمایش الایزا یا وسترن بلات میتواند غلط باشد. امکان دارد تغییر رنگ اندکی در بعضی از افرادی که HIV ندارند مشاهده شود و بطور غلط به عنوان HIV مثبت شناخته شوند.
منفی کاذب: در بعضی موارد آزمایش میتواند علی رغم وجود پادتن ها نتواند تغییر رنگ نشان دهد. بنابراین کسی که آلوده به ویروس است اشتباها ممکن است منفی تلقی شود.
آنتي ژن P24
در اين روش آنتي ژن ويروس مورد بــررسي قرار مي گيرد. لذا ميتواند در تشخيص زود هنگام آلودگي كمك كننده باشد. البته در مراحل عفونت بدون علامت و يا درمان ضد ويروس، با توجه به اينكه تعداد ويروس موجود در خون كم است ممكن است منفي كاذب داشته باشيم.
RNA test
اين تست ماده ژنتيکي خود ويروس HIV را بررسي مي کند و جهت غربالگري منابع خون و نيز آشکارسازي ويروس در مراحل اوليه استفاده کرد (نه تا ۱۱ روز پس از در معرض HIV قرار گرفتن) و نيز در موارد بسيار نادر که تست هاي آنتي بادي قادر به آشکارسازي آنتي بادي عليه HIV نيستند.
آزمايش ميزان ويروس (HIV viral load test)
اين آزمايش٬ ميزان HIVهاي در حال تقسيم را نشان ميدهد٬ كه با پيشرفت بيماري و نيز پاسخ به درمان ضد ويروسي٬ مرتبط است. اين آزمايش٬ بهترين تست در دسترس براي تشخيص عفونت فعال HIV است. اگرچه نتايج مثبت كاذب٬ معمول است خصوصا وقتيكه ميزان ويروس (Viral load) پايين باشد.
CBC (آزمايش كامل خون)
در مراحل پيشرفته HIV اين موارد شايع است:
كم خوني (آنمي)٬ كمي نوتروفيل ها (نوتروپني)، كمي پلاكت ها (ترومبوسيتوپني)
تعداد لنفوسيت هاي CD4
بيشتر از همه به عنوان عامل پيشگويي كننده پيشرفت HIV بكار مي رود. خطر پيشرفت به سمت عفونت هاي فرصت طلب ايدز يا بدخيميها وقتي كه CD4ها كمتر از 200cell/µl باشد٬ بالاست.
درصد لنفوسيت هاي CD4
ممكن است درصد CD4ها قابل اطمينانتر از تعداد آن ها باشد. خطر پيشرفت به سمت عفونت هاي فرصت طلب ايدز يا بدخيمي ها وقتي كه درصد CD4ها كمتر از 20% باشد٬ بالاست.
تنها راه مطمئن جهت تعيين آلودگي با HIV انجام تست آنتي بادي HIV ميباشد و از روي علائم باليني نميتوان آلودگي با HIV را تعيين كرد. با توجه به در دسترس بودن روش الایزا و وسترن بلات در ایران و همچنین اختصاصی بودن بالا (موارد مثبت کاذب کمتر)، ملاک تشخیص قطعی آلودگی یک فرد، مثبت بودن دو آزمایش الایزا و یک آزمایش وسترن بلات است.
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت فاسکو، تاریخ انتشار 22 مهر 92، کد مطلب: -، www.phasco.com