شعار سال: اگر چه مردم ایران سال هاست با مشکلات اقتصادی اجتماعی و فرهنگی دست به گریبان هستند، تحریم ها از یک سو برخی ناکارامدی ها هم از سوی دیگر موجب شده است در این سال ها مردم کمتر نشاط جمعی را تجربه کنند اما همین بهانه های اندک هم می تواند با تخلیه هیجانات مردم و جهت دهی صحیح آن به سمت وسوی امید و آینده بهتر فرصت های مغتنمی را خلق کند.

شادی و نشاط اجتماعی از ملزومات اصلی در زیست مسلمانی

یک پژوهشگر دینی با بیان اینکه اسلام دینی شاد و بانشاط است و هیچ مخالفتی با شادی پیروان خود ندارد، گفت: متاسفانه گروهی از روی عمد یا بر اساس تفاسیر نادرست، اسلام را دینی غمگین و ناشاد معرفی می کنند. در حالی که اسلام نه تنها با شادی مخالف نیست بلکه انسان شوخ را که باعث شادی دل ها شود محبوب خدا می خواند به شرط آنکه در عالم شوخی پا از نزاکت فرا نگذارد.دکتر صدیقه مقدم شادی و نشاط اجتماعی را یکی از ملزومات اصلی در زیست مسلمانی دانست و اظهار کرد: اسلام دین طبیعت و فطرت انسان است تمام دستورات این دین نیز بر اساس طبیعت انسان ها و بر پایه سود و زیان آنها اعمال شده است. بنابراین از دیدگاه اسلام شادی و اندوه، در جای خود مورد نیاز انسان هستند و اسلام هر یک را در جای طبیعی خود برای انسان می پسندد. مثلا در آغاز زندگی مشترک و تشکیل خانواده شادی را توصیه می کند. حضرت علی(ع) می فرماید: «شادی انبساط خاطر و نشاط می آورد و غم و اندوه، دل را گرفته و نشاط را برمی چیند.» و در سخنی دیگر، اوقات شادی را، غنیمت معرفی می کند و می فرماید "شادی مؤمن در چهره اش و اندوهش در دلش است”.وی در ادامه تصریح کرد: انسان به طور فطری از غم گریزان و به سوی شادی در حرکت است. شادی و نشاط نه تنها بر روح و روان انسان، بلکه بر جسم او نیز تأثیر می گذارد. از نگاه اجتماعی نیز شادمانی قلب ها را به یکدیگر نزدیک و ترس، نگرانی، ناکامی و بدگمانی را بی اثر می کند. دین مقدس اسلام نیز که تأمین کننده صلاح دنیا و آخرت آدمی است، شادی های مناسب و حلال را تأیید می کند و پیروانش را از افسردگی و بی حالی برحذر می دارد.دکتر مقدم در پاسخ به این سوال که چه تفریحاتی از دیدگاه اسلام مجاز شمرده می شود اظهار کرد: اسلام تمامی تفریحات سالم را مجاز می شمارد و تفریحاتی را نمی پسندد که اثرات ویرانگر بر خود انسان و یا دیگران داشته باشد. مثلاً شوخی را تا جایی که تنها شادی را بر دل ها بنشاند توصیه می کند ولی اگر تخریب شخصیت خود انسان و یا دیگران را در پی داشته باشد آن را نکوهش می کند.

وی به حدیثی از پیامبر(ص) در این زمینه اشاره کرد و گفت: رسول اکرم (ص)‌می فرمود: من شوخی می کنم ولی جز حق نمی گویم. مفاد این حدیث این است که برای شاد کردن خود و یا دیگران نباید پا را از جاده حق بیرون نهاد. ولی شوخی شادی آفرین در چهارچوب ارزش ها، سنتی از سنن ایشان به شمار می رود. حضرت در سخنی دیگر می فرماید: مؤمن شوخ و خنده رو و منافق اخمو و عصبانی است.این پژوهشگر دین همچنین یادآور شد: بنابراین اسلام نه تنها با شادی مخالف نیست بلکه آن را توصیه نموده و انسان شوخ را که باعث شادی دل ها شود محبوب خدا می خواند به شرط آنکه در عالم شوخی پا از نزاکت فرا نگذارد. چنانچه امام باقر(ع)‌ می فرماید: خدای عزوجل دوست دارد کسی را در میان جمعی شوخی و بزله گویی کند به شرط آنکه ناسزا گویی نباشد.

این پژوهشگر قرآن، از ایمان به خداوند به عنوان مهم ترین ابزارهای دست یابی به شادی و نشاط اجتماعی یاد کرد و گفت: دین اسلام تاکید دارد مردم با امید و و با نشاط زندگی کنند که البته به عوامل دستیابی به این نشاط در زندگی باید اهمیت داد که از جمله این عوامل اول «ایمان به خداست» و قرآن در همین رابطه می فرماید” الا بذکر الله تطمئن القلوب”؛ ایمان به خدا به انسان آرامش خاطر و اطمینان قلب می دهد و همه دغدغه ها و نگرانی های روحی و افسردگی از بین می رود.وی با تأکید بر اینکه اسلام بی حوصلگی و کسالت را نکوهش کرده است، افزود: اگر امروز در زندگی ما نشاط از بین رفته و افسردگی گسترش پیدا کرده است، یک عامل مهم آن دوری از ایمان به خداست. دومین عامل نشاط آور مسئله «توکل» است. یکی از آموزه های دینی ما «توکل» است و در قرآن مکرر بر این مسئله تأکید دارد.به گفته این پژوهشگرعلوم قرآنی، اگر انسان با چهره گشاده و نیت نیک، غم و ناراحتی را از بندگان خدا دور کند، عبادت خدای را به جا آورده است و خود نیز از این شادمانی، خرسند خواهد بود. از امام باقر علیه السلام نقل شده است: ” نزد خدا، عبادتی محبوب تر از شاد کردن مؤمنان نیست”.وی در ادامه به مهم ترین علایم شادمانی و نشاط اشاره کرد و گفت: نیک اندیشی یکی از نشانه های سلامت روان و سبب ایجاد نشاط است. در واقع ما خود تصمیم می گیریم که دیگران را چگونه ببینیم. وقتی می خواهیم کسی را دوست داشته باشیم، می توانیم صبور و شکیبا باشیم و وقتی تصمیم می گیریم که از آدم ها برنجیم، در اشتباه های آنها دقیق می شویم. پس نوع احساس ما درباره دیگران، به رفتار آنها بستگی ندارد، بلکه به نگرش ما مربوط می شود. بسیاری از انسان ها این گونه هستند که بیشتر وقت خود را صرف جست وجوی عیب های دیگران می کنند و کمتر به خوبی های آنها می پردازند.

دکتر مقدم اضافه کرد: برای شاد بودن، باید یاد بگیریم که چگونه اندیشه های خود را کنترل کنیم؛ زیرا آنچه مایه خوش بختی و شادی انسان است، از درون او سرچشمه می گیرد، نه از بیرون.این پژوهشگر دین در پایان خاطر نشان کرد: مطمنا در جوامع شاد، افراد معمولا نگرش خوش بینانه نسبت به زندگی و امور پیرامون خود و جامعه دارند. در جامعه غم زده افراد مایوس و غمگین هستند و معمولانگرش بدبینانه نسبت به امور دارند. تحقیقات نشان داده است که در تمام جوامع، شاد بودن باعث افزایش کارایی می شودبه همین دلیل همه کشورها سعی می کنند همه عناصر لازم را برای بروز شادی فراهم کنند و اگر نتوانستند، سعی می کنند حداقل ابتکارهایی برای سوق دادن جامعه به سمت شادزیستن انجام دهند.

شادی آن شادی است کز جان رویدت

عالیه شکربیگی جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به کمبود شادی اجتماعی در بین ایرانیان زندگی می گوید: «شادی هر انسان باید از درون فرد و جامعه بجوشد و نمی توان شادی را به صوت دستوری به جامعه و فرد تزریق کرد و یا با ایجاد نمادهایی از آن ابزاری برای شادی جامعه ساخت.»وی جامعه را یک موجود زنده می داند که خود در به وجود آوردن و خلق شادی ها و غم هایش موثر است و ادامه می دهد: «نبود شادی در جامعه دلایل زیادی دارد که بخشی از آن به نحوه تعامل کارکردهای ساختار و عاملیت باز می گردد. به این معنا که عاملان و کنشگران و یا همان افراد جامعه تعامل درستی با ساختارهای جامعه ندارند و از آنجعا که شادی معلول تعامل ساختار و عاملیت است در نبود این تعامل شادی نیز پا نمی گیرد.»

این جامعه شناس با بیان اینکه معیشت اجتماعی یکی از مشکلات این روزهای جامعه و از عوامل کمبود شادی در میان مردم است، خاطرنشان می کند: «مردم برای تامین یک زندگی معمولی باید چندین جا مشغول کار باشند و انرژی زیادی برای گذران زندگی صرف کنند. همین صرف بیش از حد انرژی فرد را به افسردگی، پرخاشگری و خشونت می کشاند و هر روز شاهدیم که خشونت از عرصه خصوصی به عرصه عمومی کشیده می شود.»وی این بروز خشونت در عرصه اجتماعی را نشانه ای از نبود شادی در بین مردم می داند و می افزاید: «عملکرد ساختارها در جامعه دچار اشکال است و مشکلات معیشتی و رفاهی نیز آن را تشدید می کند. مشکلات زیادی که در تعاملات مردم وجود دارد و بی توجهی به تکریم شخصیت انسانی و همچنین نبود آزادی ها خاص برای مردم تا بتوانند شادی را خلق کند به این موضوع دامن زده است.» شکربیگی با بیان اینکه نمی توان تعریف دقیقی از شادی ارائه داد، اظهار می کند: «شادی یک مفهوم نسبی است و برای هر کسی متفاوت با افراد دیگر تعریف می شود. اما زمانی که در یک نظام اجتماعی ورودی ها و خروجی های انرژی در تعادل با یکدیگر باشند جامعه در یک حد متعادل از شادی و سایر رفتارهای اجتماعی قرار می گیرد.»به گفته این جامعه شناس، در چنین نظام اجتماعی تعاملات مردم و کنش های آنها با ساختارها تاثیرگذار است و در حدی از تعادل قرار دارد که باعث شادی فردی و در نتیجه شادی اجتماعی می شود. زیرا شادی اجتماعی را نمی توان با نمادسازی ایجاد کرد و باید درونی باشد و از درون جامعه بجوشد.

وی با بیان اینکه نگاهی به جامعه ایران نشان می دهد که مردم در فرورفتگی و گرفتاری درونی قرار دارند، می گوید: «اراده ای در جامعه ایران وجود دارد که با شادی مردم موافق نیست و این موضوع تبدیل به یک باور عمومی شده که در پی خنده زیاد غم می آید. این باور مصداق تجسم خلاق است و چنان قوی است که در زندگی روزمره نیز اتفاق می افتد.»شکربیگی معتقد است که این اراده به دنبال ایجاد روحیه حزن، غم، اندوه و تصوف در جامعه است و می افزاید»:ایرانیان باور ندارند که شادی حق انسان است و این حق در زندگی اجتماعی و فردی باید نمود یابد و این بی باوری تبدیل به یک فرهنگ عمومی شده است.» وی با بیان اینکه ساختارهای لجوج جامعه اجازه شادی به مردم نمی دهند، می گوید: «کانال های تلویزیونی با مخاطبان میلیونی چقدر در شادی جامعه می کوشند؟ در حالی که یکی از ابزارهای فرهنگ سازی رسانه ها هستند که می توانند رفتارهای مطلوب و یا نامطلوب را معنی کنند اما رسانه ملی در کشور ما در وزن دادن به غم و غصه می کوشد و این روند سال هاست که ادامه دارد.» این استاد دانشگاه با اشاره به توقف پخش سریال "در حاشیه” ادامه می دهد: این طنز که به نوعی واقعیت جامعه را نشان می داد و خنده را بر لیب مردم می نشاند توسط همان اراده ای که مردم را شاد نمی خواهد، سانسور و در نهایت متوقف شد. این همان اراده ای است که غم و اندوه و گریه را برای مردم طالب است.»وی با بیان اینکه حتی مولودی های ما در نهایت به گریه ختم می شود، می افزاید: «مردم برای ایجاد شادی با مقاومت ساختار مواجه می شوند که فقدان شادی را خواسته و یا ناخواسته جزئی از فرهنگ جامعه کرده است. این در حالی است که مذهب ما نیز خواهان شادی است و همه آیین های آن شادی افزاست.»

شکربیگی با اشاره به این باور عمومی که شادی و خندیدن را سبکسری می داند، خاطرنشان می کند: «جامعه شاد رفاه و آرامش بیشتری دارد اما متاسفانه ایرانیان به دلیل مشکلاتی که در زندگی روزمره دارند و مشکلات ساختاری که هر روز به آنها تحمیل می شود هر روز بیشتر از شادی فاصله می گیرند و مسوولان فرهنگی، رسانه ای و صاحبان ابزارهای قدرت در جامعه نیز در ایجاد محیط شادی افزا برای مردم کوتاهی کرده اند.»

برگزاری جشن های گروهی و اجتماعی باعث افزایش کیفیت زندگی

شاد زیستن یکی از مولفه های دیر زیستن است. دکتر حسین ابراهیمی مقدم روانشناس در این زمینه می گوید: «شادی نه تنها بر افزایش کیفیت زندگی موثر است بلکه نقشی مهم در افزایش کمیت زندگی و طول عمر افراد دارد و باعث افزایش بازده و بهروری افراد در جامعه می شود. به همین دلیل است که در بسیاری از جوامع علاوه بیر جشن های ملی و مذهبی هر شهر و حتی هر محله جشن ها و برنامه های شاد منحصر به خود دارد.»وی برگزاری جشن های گروهی و اجتماعی را باعث افزایش شوق و ذوق افراد و کیفیت زندگی جامعه از یک سود و افزایش تولید و امید به زندگی افراد از سوی دیگر می داند و می افزاید: «زمانی که یک فرد به لحاظ جسمی و روانی احساس شادی می کند رفتارهای نیکو و بهتری از خود نشان می دهد. یک فرد شاد بیشتر به دیگران کمک می کند و بهره وری بالاتری دارد. در حالی که زمانی که فرد اصلاحا دل و دماغ ندارد در کارکردهای عادی و روزمره خود نیز دچار مشکل می شود.» این استاد دانشگاه با بیان اینکه در جامعه ما آنطور که باید و شاید به اهمیت شادی پرداخته نشده است، خاطرنشان می کند: «افراد معمولا به رفتارهایی گرایش دارند که برای آن تقویتی از محیط و اطرافیان دریافت کرده اند. زمانی که شما شادید و حال خوبی دارید کمتر از سوی اطرافیان مورد توجه قرار می گیرد و کسی دلیل این را از شما جویا نمی شود. اما چنانچه ناراحتی و شمکلی داشته باشدی با همدردی و پیگیری دوستان و اطرافیان مواجه می شوید و این همان تقویتی است که در برابر غم و ناراحتی دریافت می کنید.»وی دیدگاه فرهنگی را نیز در زمینه فقدان شادی در جامعه موثر بر می شمارد و ادامه می دهد: در فرهنگ ایرانی مراسم عزاداری به صورت تمام و کمال و در بسیاری موارد افراط گرایانه برگزار می شود و این دیدگاه وجود دارد که اگر موردی از مراسم عزاداری حذف شود بستگان متوفی ناراحت نیستند و از نظر جامعه ناپسند است. این در حالی است که ما سالگرد بسیاری از روزهای شاد زندگی مان مانند تولد و یا ازدواج را فراموش می کنیم و یا توجه چندانی به آن نداریم.»

ابراهیمی مقدم با بیان اینکه نیمکره سمت راست مغز در بین ایرانیان فعالتر است و همین موضوع باعث بروز رفتارهای احساسی بیشتر در بین مردم شده است، اضافه می کند: نقش رسانه ها نیز نباید در این میان نادیده گرفت. به طور مثال زمانی که مراسمی در تلویزین به مناسبت یکی از اعیاد مذهبی برگزار می شود ریتم و آهنگ های خوانده شده فرق چندانی با آنچه در عزاداری ها خوانده می شود ندارد و افراد حاضر صرفا به جای سینه زدن و زنجیر زدن دست می زنند. این در حالی است که دین ما دین شادی است اما برخی افراد تصور می کنند حفظ ارزش ها به معنای ترویج غم و عزاداری است.»وی به تاثیر چشم و همچشمی ها بر رفتارهای اجتماعی افراد اشاره می کند و معتقد است: «برپا کردن یک مراسم شاد مثل یک تئاتر کمدی یا نمایش موزیکال هزینه چندانی ندارد. این در حالی است که اگر پای صحبت هر کدام از دست انمدرکاران این گونه نمایش ها بنشینید از عدم حمایت مسوولان و مردم صحبت می کنند. اما متاسفانه بسیاری از رفتارهای ما تحت تاثیر چشم و هم چشمی است و حاضر نیستیم هزینه ای برای خندیدن کنیم که روح و روان ما را تلطیف می کند.»این روانشناس با بیان اینکه تحقیقات نشان می دهد که بسیاری از ایرانیان در سفر به کشورهای خارجی بیشترین هزینه را برای استفاده از امکانات تفریحی و شادی افزای این کشورها کردند، می گوید: «کشورهای زیادی هستند که بدون پشتوانه فرهنگی و تاریخی و تنها به دلیل امکانت تفریحی و شادی که دارند درآمد هنگفتی از پذیرش توریست کسب می کنند. در کشور ما نیز این امکان وجود دارد که با در نظر گرفتن اصول اسلامی امکاناتی از این دست در اختیار مردم قرار گیرد تا شادی در جامعه نهادینه شود.»

جامعه ما به شادی های گروهی نیاز دارد

موسوی چلک، رییس انجمن مددکاری ایران شادی را یکی از نیازها و حق هر انسان توصیف می کند می گوید: وقتی بپذیریم شادی حق ماست پس حق همه است و این همه طیفی از کودک خردسال تا سالمندان را در بر می گیرد. اما مشکل فعلی ما این است که برای شادی و نشاط برنامه نداریم.وی با بیان اینکه برنامه ریزی برای شادی نباید لزوما از جانب دولت باشد بلکه خود خانواده های می توانند نقشی پر رنگ در این زمینه داشته باشند، خاطرنشان می کند: یکی از مثال ها در این زمینه برگزاری جشن تی تی یا جشن مازندرانی سلام در تهران است. در این جشن که با شعار "آری آری شاد بودن به همین آسانی است” برگزار می شود نزدیک به ۱۰هزار نفر شرکت می کنند و از برنامه های شاد و مفرح آن بهره مند می شوند، بدون اینکه دولت نقشی در برگزاری آن داشته باشد و یا حریم خصوصی کسی به خطر بیفتد و مشکلی اجتماعی در سطح جامعه ایجاد شود.

موسوی دستکاری در حوزه های شادی و نشاط جامعه را یکی از دلایل کم شدن شادی در جامعه ذکر می کند و می افزاید: تا زمانی که پدران و اجداد ما به صورت خودجوش و بدون دخالت دولتی جشنی مانند چهارشنبه سوری برگزار می کردند هیچ مشکلی نداشت. اما زمانی که آن را دستکاری کردیم تبدیل به یک وضعیت وحشتناک و مخاطره آمیز برای همه خانواده ها شد.وی با بیان اینکه ظرفیت های زیادی برای شادی در فرهنگ ملی، مذهبی و قومیتی ایرانیان وجود دارد، می گوید: اقوام مختلف ایرانی فرصت های زیادی برای شادی در فرهنگ خود دارند اما ما تنها ممیزی کردیم و نبایدها را گفتیم.رییس انجمن مددکاری ایران با بیان اینکه کودکان ما در کجا یاد گیرند که شاد باشند، اظهار می کند: در خانه که پدر و مادر نقاب زده اند و کودک شادی را نمی آموزد. در محله ها و شهرها هم که مدیریت اجتماعی به گونه ای بوده که غمگینی را ترویج کرده است. در چنین شرایطی چگونه می توان شاد بودن وشاد زندگی کردن را به کودکان آموزش داد.

وی به برگزاری پر شکوه مراسم عزاداری در ماه محرم اشاره می کند و می افزاید: برای ماه محرم از یک ماه قبل ستاد تشکیل می دهیم اما از کنار عید مبعث که یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان است بی توجه می گذریم و حتی برخی از ما متوجه گذشتن این عید نمی شویم. ولادت امام رضا را که تعطیل بود روز کاری اعلام کردیم و در عوض شهادت ایشان را تعطیل کردیم. همه اینها نشان دهنده مدیریت اجتماعی است که غم را ترویج می دهد.موسوی چلک با بیان اینکه نشاط تنها محدود به خندیدن نمی شود، ادامه می دهد: در مکانی مانند مکه شاید بیشتر زمان را در حال گریستن باشیم اما نشاط درونی را که از حضور در این مکان مقدس به ما دست می دهد به هیچ وجه نمی توان نادیده گرفت. در شب های احیا و سایر مناسبت های اینچنین مذهبی نیز بارها این تجربه را داشتیم.وی شادی و نشاط را دو مقوله مجزا ذکر و اظهار می کند: نشاط به معنای پویایی است. در یک اداره هم اگر یک فرد لایق به سمت مدیریتی برسد همه افراد اداره خوشحال می شوند و یا برخورد درست و قاطع با مفاسد اقتصادی عاملی موثر در ایجاد نشاط در جامعه است. اما آنچه را ما هر روز شاهد هستیم از آلودگی هوا و آلودگی صوتی گرفته تا افزایش خشونت و خودکشی و اعتیاد و سایر آسیب های اجتماعی نشان دهنده رتبه پایین ایران در بین کشورهای با نشاط دنیا و کمبود نشاط اجتماعی در جامعه ماست.

این کارشناس آسیب های اجتماعی با بیان اینکه سفره ها در خانواده های ایرانی با حضور تلویزیون سه ضلعی شده و با ورود واتس آپ و وایبر و سایر شبکه های اجتماعی افراد از هم دور شده اند، می گوید: در شهرهای ما کمتر نمادهایی از شادی دیده می شود. پوشش بیشتر مردم شهر تیره و سیاه است. اگر کسی با لباس سفید به مسجد برود مردم چگونه به او نگاه می کنند؟ جامعه ما به شادی های گروهی نیاز دارد. بسیاری از مناسبت ها می توانند بهانه ای برای شادی های گروهی و بیرون کردن خستگی مردم باشند. اما متاسفانه در برخی استان ها حتی برای برگزاری یک مراسم آیینی هم مجوز صادر نمی شود.وی با تاکید بر اینکه وقتی راه بر شادی های مشروع جامعه بسته شود افراد به فرافکنی و دور شدن از واقعیت روی می آورند، اضافه می کند: افراد خانواده و جامعه ما دیگر کمتر با یکدیگر حرف می زنند و برای شاد بودن برنامه ریزی ندارند. در حالی که می توان با کنار گذاشتن تجملات در خانواده ها و فکر نکردن به مشکلاتی که همه افراد به نوعی با آن درگیرند بار دیگر از حضور در کنار یکدیگر لذت بود و نشاط کسب کرد.موسوی چلک به خانواده ها توصیه می کند که برای شادی برنامه ریزی داشته باشند و تاکید می کند: هر عضو خانواده خود می تواند عاملی برای افزایش نشاط و انگیزه در بین سایر اعضای خانواده باشد. باید با هم بودن را تجربه کنیم و این خانوده ها هستند که می توانند با باور کردن اینکه شادی حق همه ماست، کاری کنند که نشاط و شادابی به همه اعضای خانواده منتقل شود.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبسایت شفقنا، تاریخ 26 خرداد 97، کد مطلب: 585611: www.fa.shafaqna.com