شعار سال: خودکفایی در تولید روغن نباتی (خوراکی) به اندازه‌ای برای کشور حائز اهمیت است که پابه‌پای خودکفایی در گندم در مباحث روز جا باز کرده و محققان کشاورزی تلاش دارند در کنار افزایش عملکرد، کیفیت این محصول را نیز ارتقا دهند. عواملی همچون ضرورت نظارت‌بر سلامت تولید روغن، اشتغال و تولید ارزش‌افزوده در داخل و پیشگیری از خروج ارز برای دستیابی به این مهم دخیل بوده‌اند؛ اما مصرف دو برابری روغن در کشور و شعارهای نادرست تبلیغاتی واردکنندگان درباره روغن‌های وارداتی و فاصله این روغن‌های وارداتی با حدود توصیه شده سازمان بهداشت جهانی سبب شده که بیماری‌های قلبی‌ـ عروقی نخستین عامل مرگ و میر ایران به‌شمار آید. همچنین کیفیت روغن مصرفی (واردات یا تولید) داخل کشور مسأله پیچیده‌ای را به‌وجود آورده است که حل آن وابسته به فرهنگ‌سازی مصرف صحیح و توجه دولت به کیفیت روغن‌های وارداتی و تولیدی است. این موضوعات و مواردی همچون تقلب در تولید روغن، رانت‌خواری و سایر موانع خوداتکایی ما را بر آن داشت تا سراغ یک مقام مسئول برویم و معضلات و ابهامات خود را از وی جویا باشیم، پس چه کسی بهتر از مجری طرح دانه‌های روغنی کشور.

مرگ خاموش

علیرضا مهاجر، مجری طرح دانه‌های روغنی وزارت جهاد کشاورزی، در نشستی دوستانه با خبرنگاران درباره معضلات بخش مدیریت خود در اجرای این طرح گفت: روغن به‌عنوان کالای استراتژیک و اساسی شامل ارز یارانه‌ای می‌شود و واردکنندگان آن را با ارز یارانه‌ای (دلار سه‌هزارو800 تومانی) به کشور وارد می‌کنند؛ در صورتی‌که نیازی نیست روغن در فهرست کالای اساسی قرار بگیرد:

وی با اشاره به توصیه سازمان بهداشت جهانی اظهار داشت: میزان انرژی دریافتی از روغن‌ها و چربی‌ها نباید بیش‌تر از30 درصد از کل انرژی باشد که با توجه به نیاز یک‌هزارو 500 تا دوهزار کیلو کالری بدن، این مقدار 30 تا 50 گرم در روز است. بحث مهم دیگر این‌ است که رابطه مقدار انرژی دریافتی از چربی‌های اشباع و ترانس به‌ترتیب باید کم‌تر از 10/01 درصد از انرژی کل باشد. از آن‌جایی که در سبد غذایی مردم مواد غذایی همچون گوشت، لبنیات، فرآورده‌های آن‌ها و حتی میوه‌ها و سایر مواد غذایی چربی‌دار وجود دارد؛ بنابراین 30 تا 50 گرم روغن باید در کل مواد خوراکی روزانه در نظر گرفته شود. باقیمانده این بخش از مواد غذایی از طیف روغن‌های گیاهی خوراکی است که بتواند علاوه‌بر انرژی، نیازهای تغذیه‌ای را برآورده کند. متأسفانه براساس آمار میزان مصرف در کشور بیش‌تر از مقدار توصیه شده است و این موضوع، دلیل کافی و مستند برای خارج شدن روغن از لیست کالاهای اساسی است.

کارخانه‌داران واردکننده

مجری طرح دانه‌های روغنی با انتقاد از واردات روغن کم‌کیفیت و بی‌کیفیت افزود: واردات این‌گونه روغن‌ها معمولاً توسط کارخانجاتی صورت می‌گیرد که خود براساس مجوز، تولیدکننده روغن هستند و تنها به‌واسطه سود بیش‌تر به واردات می‌پردازند. این مسأله علاوه‌بر تضعیف سلامت و بهداشت جمعیت کشور، باعث بالارفتن هزینه تولید روغن‌های داخلی نسبت به واردات، خروج ارز از کشور و در نتیجه غیرفعال شدن تعداد زیادی از مشاغل می‌شود. مهاجر میزان وابستگی دانه‌های روغنی به خارج از مرزها را بیش از 90 درصد عنوان کرد و اظهار داشت: سالانه یک‌میلیون و 300 تن روغن خام وارد کشور می‌شود که بیش‌تر آن سویا و پالم است. سویا از کشورهای برزیل و آرژانتین و روغن پالم از مالزی و اندونزی وارد می‌شود.

نظارت بر روغن خودرو بیش‌تر از روغن خوراکی است

وی با انتقاد از این‌که در کشور ما حساسیتی که روی انواع روغن خودرو و سوخت ماشین وجود دارد از حساسیت روغن‌های خوراکی و مورد نیاز مردم بیش‌تر است، گفت: همه این موارد به معضل واردات برمی‌گردد؛ درحالی که استهلاک قطعات موتور ماشین در اثر آسیب‌دیدگی از روغن خودرو قابل جبران و بازسازی است؛ اما گرفتگی عروق و رگ‌های قلب به‌راحتی قابل برگشت و سالم‌سازی نیست.

هیچ ارزانی بی‌حکمت نیست!

مهاجر با بیان این‌که بیش‌ترین عامل مرگ‌ومیر در کشور ناشی از انسداد عروق است، عنوان کرد: از مهم‌ترین عوامل ایجاد انسداد عروق، اسید در چرب اشباع و ترانس است که با افزایش LDL و کاهش HDL می‌تواند باعث انسداد رگ‌ها شود. بخشی از چربی‌های گیاهی و فرآیندهایی که بر روی روغن‌های گیاهی صورت می‌گیرد باعث افزایش این بخش نامطلوب می‌شود که ضریب سلامت آن‌ها را کاهش می‌دهد و این معضل بیش‌تر در محصولات زراعی روغنی دیده می‌شود. هرچه میزان این اسیدها بیش‌تر باشد، به‌تبع کیفیت روغن نیز پایین‌تر است. مجری طرح دانه‌های روغنی، قیمت پایین روغن‌های عرضه شده را دلیل قابل استنادی مبنی‌بر بی‌کیفیت بودن روغن خواند و ادامه داد: فروش روغن با قیمت لیتری چهارهزارو 500 تومان به‌نفع مردم نیست؛ چراکه گاهی تا نصف آن سود واردکنندگان و سود سوداگران این محصول است؛ لذا با این میزان سود بالا هیچ واردکننده‌ای روغن باکیفیت با سود پایین وارد نمی‌کند. از طرفی هنگامی که روغن به‌ظاهر آفتابگردان به قیمت کیلویی پنج‌هزار تومان عرضه می‌شود (درحالی‌که روغن واقعی 25 تا 30 هزار تومان ارزش دارد)، باید راستی‌آزمایی درباره کیفیت آن صورت گیرد. مهاجر با اشاره به میزان خسارت ناشی از مصرف روغن‌های بی‌کیفیت گفت: در سال 1383 طرحی تحقیقاتی با مشارکت وزارت بهداشت و درمان انجام شد تا میزان خسارات بهداشتی، درمانی و انسانی در این زمینه محاسبه شود. نتیجه این تحقیق، اعلام 53 میلیارد دلار خسارت سالانه بود که بخشی از این خسارت به‌صورت هزاران نفر سکته قلبی در سال و هزینه‌های درمان بروز پیدا کرده بود. سوال این است که این افراد چه هزینه‌های درمانی به دوش بخش درمانی کشور می‌گذارند؟ فوت شدگان که اغلب نیروهای کارآمد در زمینه‌های مختلف بودند که با فقدان آنان و محروم شدن دولت از خدمات علمی و فنی آنان که ده‌ها میلیون برای به ثمر رسیدن ‌آن‌ها هزینه شده است چه میزان خسارت به پیکره اقتصادی کشور می‌زنند. این درحالی است که بهترین و کم هزینه‌ترین راهکار، اصلاح رژیم غذایی مردم و تولید روغن باکیفیت است.

ضرورت مشارکت صداوسیما در آگاهی‌بخشی

وی با انتقاد از عملکرد ضعیف صداوسیما در راستای اطلاع‌رسانی مضررات مصرف بیش از حد روغن (حتی روغن سالم) اظهار داشت: تبلیغات صداوسیما و حتی برنامه‌های آشپزی آن به‌گونه‌ای است که بیش‌تر بیننده را به مصرف روغن ترغیب می‌کند؛ درحالی‌که باید بتوانیم جامعه را نسبت به غذای مورد استفاده مردم آگاه کنیم.

مجری طرح دانه‌های روغنی در ادامه به اثرگذاری صداوسیما اشاره کرد و افزود: درحالی‌که از این رسانه ملی انتظار آگاهی‌بخشی در راستای سلامت مردم می‌رود در یک برنامه‌ زنده پس از طرح حقایق مصرف روغن و آثار آن را بر سلامت زندگی باعث شد که طرح چنین مسائلی به مذاق بسیاری از تصمیم‌سازان حامی واردات خوش نیاید و دیگر هم در این‌گونه برنامه‌ها دعوت نشویم. جالب توجه این‌که قسمتی از همان مصاحبه بعدها به‌صورت کلیپی در فضای مجازی به اشتراک گذاشته شد و بازخورد آن کاهش مصرف 250 هزار تنی روغن از سال 94 تا سال 96 بود.

آثار سویای تراریخته

مهاجر اکثر سویاهای وارداتی را تراریخته دانست و گفت: درباره روغن‌های گیاهی تراریخته ابهامات و ریسک‌های متعددی مطرح است که مصرف آن را محدود می‌کند. به عقیده اروپاییان هنوز سلامت محصولات تراریخته مورد تأیید نیست و برهمین اساس اجازه تولید محصول تراریخته در کشورهای اروپایی وجود ندارد. اما نظر آمریکا در این زمینه به‌دلیل تولیدات محصولات به‌شکل انبوه متفاوت است؛ به همین جهت تولید محصولات تراریخته در آمریکا با قید بر روی برچسب‌گذاری بدون مانع است.

اسید اشباع شده بالای روغن پالم

وی اسید اشباع شده چربی پالم را بالا دانست و اذعان کرد: روغن پالم سرشار از پالمیتیک (G16:O) اسید است. این روغن به‌صورت طبیعی ترانس ندارد؛ ولی میزان اسید اشباع شده آن بالاست. مهاجر افزود: به‌دلیل بالا بودن میزان مصرف چربی پالم از آن در صنعت شیرینی‌پزی، قنادی و سرخ کردنی استفاده می‌شود و مصرف‌کننده در بی‌خبری کامل، چربی پالم مصرف می‌کند. شوربختانه بیش‌تر مصرف‌کنندگان شیرینی و شکلات همین کودکان و آینده‌سازان فردا هستند. وی در پاسخ به این پرسش که چرا کلزا به‌عنوان محصول استراتژیک در لیست دولت قرار دارد، گفت: مهم‌ترین دلیل پایداری تولید گندم درجهت تأمین امنیت غذایی جامعه است. کلزا علاوه‌بر تأمین روغن و حفظ پایدار گندم، کنجاله مرغوب تولید نیز می‌کند که خوراک دام و طیور داخل کشور است. مجری طرح دانه‌های روغنی درباره تاریخ کاشت و برداشت کلزا تصریح کرد: کلزا گیاهی پاییزه است و بخش اصلی نیاز آبی خود را از نزولات جوی تأمین می‌کند و در بهار دو تا سه بار آبیاری می‌شود. کشت کلزا از 15شهریورماه شروع و تا 15آذر ادامه دارد که انتخاب تاریخ کشت بسته به شرایط اقلیمی محیط متغییر است و تاریخ برداشت محصول کلزا از نیمه دوم فروردین در مناطق گرم، مثل خوزستان شروع و تا اواخر تیرماه در مناطق سردسیر ادامه دارد.

کلزا روغنی با خاصیت کاهش بیماری‌های قلبی‌ـ عروقی

مهاجر با تأکید بر کیفیت خوب روغن کلزا اظهار داشت: روغن کلزا به‌دلیل داشتن اسیدهای چرب اشباع نشده تک و چند غیراشباعی و نداشتن کلسترول، از کیفیت تغذیه‌ای بالایی برخوردار است. کلزا بیش‌ترین میزان اسید آلفا لینولتیک (امگا3) را در میان روغن‌های گیاهی دارد و به‌واسطه داشتن اترول گیاهی به‌نام فیتوسترول، در کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌ـ عروقی موثر است. وی ادامه داد: روغن کلزا را روغن کانولا هم می‌گویند، کانولا (canola) که از به‌هم پیوستن اول کلمات canadian، oil، seed، low و acid به‌وجود آمده است. دانه کلزا دارای 25 تا 55 درصد روغن، 18 تا 24 درصد پروتئین و 12 تا 20 درصد پوست است. میزان چربی اشباع روغن کلزا در حداقل مقدار (شش درصد) در مقایسه با سایر روغن‌ها ازجمله روغن زیتون (17درصد) است و این درحالی است که میزان اسید چرب امگا3 آن 10 برابر است و ویتامین E هم در آن 50 درصد بیش‌تر است.

کلزای ایران یک سروگردن بالاتر از کلزای اروپا

مجری طرح دانه‌های روغنی با رد شایعات سرطان‌زا بودن روغن کلزا افزود: سرطان‌زا بودن روغن کلزا تاکنون به اثبات علمی نرسیده و این شایعات که گاهی برخی افراد علمی کشور هم به آن‌ها دامن می‌زنند ساخته و پرداخته سوداگران واردات روغن خام بوده تا تولید و مصرف این روغن در کشور کاهش یابد. کلزای ایران چند برابر کانولای کانادا و اروپا کیفیت دارد که این به‌دلیل شرایط تابش نور خورشید در کشور ما است. مهاجر با اشاره به اقداماتی که از طرف دولت باید انجام گیرد تا زارعان به کشت دانه‌های روغنی تشویق شوند، گفت: باید دولت قیمت خرید تضمینی محصولات را به‌موقع اعلام کند و در پرداخت مبلغ خرید به کشاورزان دیرکرد صورت نگیرد؛ در غیر این ‌صورت کشاورز نسبت به کشت دانه‌های روغنی دلسرد شده و در سال آتی اقدام به کشت محصولات دیگری می‌کند و این مسأله یعنی روآوردن به واردات که به‌تبع آن ارز از کشور خارج می‌شود.

کاهش هزینه‌های کاشت کلزا

وی با توجه به اهمیت کارنده‌های کلزا در افزایش بهره‌وری از کلزا اظهار داشت: سهولت کشت و کاهش هزینه‌ها از مزایای استفاده از کارنده‌های کلزا و دیگر دانه‌های روغنی است که این عمل توسط وزارت جهاد کشاورزی در حال انجام است. مجری طرح دانه‌های روغنی در رابطه با ایجاد پایلوت‌های تحقیقاتی افزود: ایجاد پایلوت‌های کشاورزی برای تحقیقات و تولید بذر اصلاح شده و هیبرید بومی است تا قیمت تمام شده بذر برای زارع مقرون به‌صرفه باشد و علاوه‌بر آن نیاز ما به واردات بذر از کشورهای خارجی از بین رفته و در این زمینه خودکفا باشیم.

بین قیچی دولبه منتقدان مانده‌ام

مهاجر اصلی‌ترین وظیفه وزارت جهاد کشاورزی را تولید بذر مناسب عنوان کرد و گفت: امروزه تولید بذر دانه‌های روغنی 70 درصد در کشور و حدود 30 درصد از خارج کشور تأمین می‌شود. با وجود این عده‌ای ما را متهم به واردات بذور خارجی می‌کنند و عده‌ای دیگر تهمت فروختن بذر نامرغوب داخلی را به ما می‌زنند که هر دو دسته از منتقدان در اشتباه هستند. وی ادامه داد: هدف ما پایداری در تولید است. همزمان با وارد کردن بذر قصد داریم تکنولوژی آن را هم وارد کنیم تا با وضع تحریم‌های جدید، دچار بحران نشویم. البته درباره بذور هیبرید باید توضیح داد که این هیبرید‌ها از تلاقی سه والد مختلف به‌دست می‌آیند که متأسفانه کشور تولیدکننده بذور هیبرید، دو والد را به ما می‌دهند و یکی را نگاه می‌دارند تا همیشه به آن‌ها وابسته باشیم. مجری طرح دانه‌های روغنی با تأکید بر حمایت از تولیدکنندگان داخلی تصریح کرد: با تدابیری که اندیشیده شده است از تولیدکنندگان داخلی بذر حمایت می‌کنیم و قسمتی از معضلات ما حل خواهد شد؛ اما امیدواریم با عوض شدن مدیریت‌ها طی زمان، این تولیدکنندگان کنار گذاشته نشوند و مشکلات اساسی ناشی از تعویض مدیریت برای آن‌ها پیش نیاید. مهاجر با اشاره به میزان تولید کلزا در سال جاری گفت: تولید کلزا با رشد سه‌برابری از 60 هزار تن در سال 1395 به 180 هزار تن در سال1396 رسید و همچنین پیش‌بینی می‌شود امسال با رشد دو برابری به حدود 350 هزار تن برسد. وی افزود: ضریب خودکفایی کشور در روغن از چهار درصد در سال 1392 به 13 درصد در سال 96رسید که پیش‌بینی می‌شود در سال جاری، ضریب خوداکتفایی به 18 درصد برسد. این امر نیازمند همکاری دولت مردان با کشاورزان است تا شعار حمایت از تولید داخلی محقق شود و چرخ تولید داخلی به حرکت در‌آید.

نامه‌ای که معجزه کرد

مجری طرح دانه‌های روغنی در پاسخ به این پرسش که با چه انگیزه‌ای مسئولیت اجرای طرح را پذیرفته، با اشاره به فرمایش رهبری درباره اولویت داشتن کلزا گفت: با توجه به نگرانی‌هایم درباره امنیت غذایی نامه 20 صفحه‌ای در ارتباط با کلزا، اهمیت و اثر آن در تأمین و امنیت غذایی نوشتم و پس از بررسی چندین متخصص مورد اعتماد و رفع ایرادها و بازنویسی روان و شیوا آن خدمت رهبر معظم انقلاب تقدیم شد.

رهبر معظم انقلاب: کلزا را اول بگذارید

پس از مدتی این نامه 20 صفحه‌ای به دست رهبر معظم انقلاب رسید و مورد مطالعه قرار گرفت. بعد از خواندن نامه ساعت 11شب از بیت رهبری با من تماس گرفتند تا خواسته‌ها مطرح شود، درخواست من البته فقط توجه کردن به کلزا و در اولویت قرار گرفتن آن در مسیر امنیت غذایی، رهایی از وابستگی و ایجاد اشتغال بود. سپس رهبر معظم انقلاب در دیدار با کشاورزان نمونه کشور (با تمامی سعی که دیگران کردند تا کلزا در اولویت نباشد) فرمودند کلزا را اول بگذارید. امروز در کشور ذهن رهبر معظم انقلاب در زمینه دانه‌های روغنی از همه روشن‌تر است و از آقای حجتی هر سه ماه گزارش پیشرفت دانه‌های روغنی را دریافت می‌کنند، به‌همین دلیل است که تا امروز رانت‌خواران و دلالان روغن بی‌کیفیت، نتوانستند سنگی به پای وزیر جهاد کشاورزی ببندند.

اگر اراده ملی هم یاری رساند

مهاجر خاطرنشان کرد: مردم و مسئولان باید نسبت به شرایط مصرف روغن آگاه باشند و این رژیم غذایی اشتباه کم‌کم حذف شود، خوشبختانه همین مسله کمک کرد تا روغن از کالای استراتژیک خارج شده و نیاز ارز یارانه‌ای در این بخش از بین برود تا قیمت تمام شده محصول بالا رفته و به‌تبع آن میزان مصرف آن کم شود. در نتیجه هزینه‌های جانبی مضرات مصرف روغن ازجمله هزینه‌های درمان پایین بیاید و تغذیه جامعه سالم‌تر شود. در پایان مهاجر گفت: اگر اراده ملی و اعتقاد در بحث تأمین نیاز کشور از منابع داخلی ایجاد شود قطعاً می‌توانیم بیش‌تر نیاز کشور را در داخل تأمین کنیم.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 10 تیر 97، کدمطلب: 46634، www.sabzineh.org