مقدمه
امروزه مسـکن یکـی از معضلات اساسی کشـورهای درحالتوسعه اسـت
چراکه به دلیل رشد سریع جمعیت، فقدان منابع مالی، مشکلات مربوط به زمین، کمبود نیروی
انسانی ماهر و مهمتر از همه نبود سیاستگذاری و برنامهریزی مناسب در رابطه با زمین
و مسکن، این مسئله به صورتی بحرانی درآمـده است. ازاینرو، میزان دستیابی به وضـعیت
مطلـوب مسـکن یکـی از شاخصهای توسعه اقتصادی- اجتماعی در کشورهای جهان محسوب میشود (Amott,2008). در کشورهای درحالتوسعه
کمیت مسکن بر کیفیت پیشی گرفته است و سریعتر ساختن، ارزانتر ساختن و کوچکتر
ساختن در اولویت سیاستگذاریها قرارگرفته است و بعد کیفیت مسکن نادیده گرفتهشده
است (ابراهیمزاده و قاسمی، ۱۳۹۴).
بـا توجـه بـه اهمیت نقش شهرها در ناپایداری کنونی، نظریه
توسعه پایدار شهری در راستای توسعه پایدار از اهمیت فراوانـی برخـوردار شـده است
(قاسمی، ۱۳۹۴).
در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار شهری بخش مسکن نقش اساسی دارد، چراکه مسکن بخش مهمی از کاربری شهرها را به خود اختصاص داده است. هدف از این نوشتار بررسی شاخصهای مسکن پایدار با رویکرد توسعه پایدار است.
پیشینه تحقیق
ابراهیمزاده و قاسمی (۱۳۹۴) در تحقیقی با عنوان ارزیابی شاخصهای کالبدی مسکن شهری با رویکرد توسعه پایدار در شهر سامان به بررسی شاخصهای کالبدی مسکن شهری با رویکرد توسعه پایدار پرداختند. نتایج حاصل از تحقیق آنان نشان داد که به لحاظ کالبدی شهر سامان در وضعیت نامطلوبی قرار دارد. سجادی و همکاران (۱۳۹۵) به تحلیل ساختار کالبدی مسکن محله اسلامآباد زنجان با رویکرد پایداری و مقاومت بافت پرداختهاند. یافتههای تحقیق آنان نشان میدهد که محله اسلامآباد زنجان در ساختار کالبدی مسکن با مسائلی ازجمله همجواری انواع فعالیتهای ناسازگار با کاربری مسکونی، پایین بودن کیفیت ساختمانها، استفاده از مصالح بیدوام، ریزدانگی قطعات و نظایر آن روبروست. درواقع نتایج بیانگر وضعیت ناپایدار ساختار کالبدی مسکن بر اساس اصول توسعه پایدار شهری در این منطقه بوده و نشان میدهد که ۵۸ درصد از مساکن محدوده موردمطالعه ازلحاظ ساختار کالبدی مسکن، در وضعیت پایداری متوسط و پایینتر از آن قرار دارد.
همچنین یاکوب و همکاران (۲۰۱۲) در تحقیقی با عنوان مقررات استفاده از زمین شهری جهت نیل به مسکن شهری پایدار در دره کلانگ در مالزی پرداختند. در این تحقیق راهکار نیل به مسکن پایدار را عدالت فضایی و اجتماعی، رشد اقتصادی و پایداری محیطزیست، طراحی پایدار و مدیریت میدانند.
مسکن پایدار
مسکن پایدار به مسکنی میگویند که کمترین ناسازگاری و مغایرت را با محیط پیرامون خود و در پهنه گستردهتر با منطقه و جهان داشته باشد (سینگری، ۱۳۸۷). همچنین مسکن پایدار آن نوع مسکنی است که نیازهای زیستی نسل کنونی را بر مبنای کارایی منابع طبیعی و انرژی برآورده ساخته و درعینحال محلاتی جذاب و ایمن را ضمن توجه به مسائل اقتصادی و فرهنگی ایجاد نماید (نوذری، ۱۳۹۳).
شاخصهای مسکن پایدار
شاخصهای مرتبط با پایداری مسکن در سه دسته کلی پایداری اجتماعی، پایداری اقتصادی و پایداری زیستمحیطی تقسیم میگردد که معیار ارزیابی هر شاخص به شرح زیر هست:
۱-پایداری اجتماعی: ارائه خدمات برای افراد ناتوان و سالمند، تشویق همبستگی اجتماعی، ایجاد تنوع و اختلاط اجتماعی، حفظ ویژگیهای فرهنگی و تاریخی
۲-پایداری زیستمحیطی: کاهش مصرف انرژی، کاهش میزان آلودگی، حفظ تنوع زیستی، توسعه استانداردهای ISO برای ساخت پایدار، بهبود کیفیت هوای درونی، استفاده از نور طبیعی، تأمین زیرساختهای زیربنایی و روبنایی و تأمین فضای سبز کافی
۳-پایداری اقتصادی: پایداری مصالح ساخت، پایداری روشهای ساخت، صرفهجویی در مصرف آب و زمین و مصالح، استفاده از روشهای مناسب تأمین مسکن افراد جامعه، حمایت مالی برای تولیدکنندگان، توسعه خدمات جدید مانند املاک ساختمانی، توسعه روشهای برنامهریزی ساخت، بازسازی و نوسازی (معینی فر و گروسی، ۱۳۹۴).
مشکلات تحقق مسکن پایدار در ایران
۱-در ایران ۵۰ درصد حوادث کشور به صنعت ساختمانی اختصاص دارد درحالیکه استاندارد جهانی آن در دنیا ۱۷ درصد است.
۲-سالانه 120 میلیارد دلار هزینه مصرف انرژی در ایران میشود که ۴۰ درصد آن در صنعت ساختمان استفاده میشود و بخشی از آن به علت عدم کیفیت ساختوساز به هدر میرود.
۳-وجود افراد فاقد صلاحیتهای فنی در حوزه ساختوساز باعث شده احداث ساختمانهای بیکیفیت در کشور گسترش یابد (روانشاد، ۱۳۹۴).
۴-مقایسه طول عمر ساختمان در ایران و کشورهای درحالتوسعه نشان میدهد که اجرای دقیق و استفاده از مصالح استاندارد در زمان ساخت و توجه به تعمیر و نگهداری در زمان بهرهبرداری، مهمترین عامل طول عمر ساختمان است که در ایران مورد بیتوجهی قرار میگیرد.
۵-عدم توجه به مسئله دسترسی معلولان و افراد مسن به واحدهای مسکونی مناسب با شرایط جسمی آنان.
۶-عدم توجه به معماری سبز بهعنوان یکی از مؤلفههای توسعه پایدار شهری. توجه به معماری سبز در ساختوساز دارای مزایای فراوانی است که در ذیل به آن اشاره میشود:
۱-۶-عایق صوتی: ناراحتی حاصل از سروصدای موجود در خیابانها مشکل مهمی در مناطق شهری محسوب میشود. بامهای سبز کمک میکند تا نفوذ صدا کاهش یابد
۲-۶-استفاده از مواد بازیافتی: برخی موادی که برای ساختن بامهای سبز به کار میرود از منابع بازیافتی تهیه میشوند. برای مثال در لندن از نخالههای بازیافتی ساختمانها در محل احداث بامهای سبز استفاده میشود که باعث صرفهجویی در هزینه احداث بام سبز میشود و منجر به کاهش هزینه دفن نخالهها میشود.
۳-۶-ذخیره انرژی: بام سبز منجر به کاهش مصرف انرژی میگردد. بر اساس مبحث ۱۹ آییننامه ایجاد ساختمان و مسکن در خصوص صرفهجویی در مصرف انرژی، ایجاد بامهای سبز از این نظر در روزهای گرم در شهرهای خشک و نیمهخشک مانند تهران میتواند در تهویه مناسب و خنکتر شدن محیط شهری مؤثر باشد.
۴-۶ توجه به حقوق زنان: ایجاد فضای مناسب برای آسایش و اوقات فراغت زنان خانوار (تقوی، ۱۳۹۳)
۷-عدم در نظر گرفتن مسائل اقلیمی در ساختوسازها در کشور. برای مثال ساختمانی که در تهران ساخته میشود شبیه ساختمانی است که در بندرعباس یا گیلان ساخته میشود و متأسفانه در ساختوسازها به مسائل اقلیمی و آب و هوایی توجه نمیشود.
ارائه راهکار
راهکارهای ذیل برای تحقق مسکن پایدار با رویکرد توسعه پایدار باید رعایت شود:
۱-در ساخت مسکن، نهتنها کمیت، بلکه کیفیت آنهم باید مدنظر قرار گیرد. ازاینرو انتخاب مکان مناسب، ایجاد امکانات، امنیت و رفاه مناسب برای خانوارها اساس ساخت مسکن پایدار را تشکیل میدهد.
۲-بهمنظور ساخت مسکن پایدار نیاز به ایجاد ارزشافزوده است. ارزشافزوده زمین در شهرها را خدمات ایجادشده روی این زمینها به وجود میآورند. برای مثال دانشگاه، استادیومهای ورزشی، فرودگاه ارزشافزوده برای شهر ایجاد میکنند.
۳-تعامل با محیطزیست از دیگر معیارهای مسکن پایدار است. ساختمان پایدار نباید موجب تخریب محیطزیست شود و در طراحی و ساخت آن، باید مصرف بهینه انرژی رعایت شود.
۴-نوع مصالح استفادهشده در ساختمان باید در هنگام تخریب و نوسازی قابل بازیافت و بدون دورریز باشد؛ درحالیکه در تخریب ساختمانهای کشور مصالح بهصورت نخاله درمیآید و موجب اتلاف انرژی و وارد شدن صدمه به محیطزیست میشود.
۵-در ساخت یک ساختمان اگر نکات ایمنی و استاندارد رعایت نشود، طبیعتاً آن ساختمان پایداری لازم را ندارد و در شرایط بحرانی یا بلایای طبیعی نمیتواند جان ساکنان را از آسیبهای مختلف حفظ کند (آخوندی، ۱۳۹۲).
6-توجه به معماری سبز: معماری سبز درصدد به حداقل رساندن اثرات منفی ساختمانها بر محیطزیست است و هدف آن همسویی با طبیعت از طریق افزایش کارایی و بهینهسازی در مصرف مصالح، انرژی و گسترش فضا است. بهعنوانمثال در یک ساختمان سبز از مصالحی استفاده میشود که برای طبیعت زیان نداشته و نهتنها آن را آلوده نمیکند، بلکه قابلبرگشت به چرخه طبیعت است. ساختمانی که با استفاده از مصالح پیرامون خود و درعینحال بهگونهای مستحکم بناشده باشد، خود جزئی از طبیعت میشود. در استقرار چنین ساختمانی، فراهم کردن دسترسی آسان به حملونقل عمومی و ازجمله دوچرخه و پیادهرو مناسب مدنظر قرار میگیرد؛ چراکه بدین ترتیب استفاده از اتومبیل به حداقل خواهد رسید.
سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت شمس، تاریخ انتشار: 10مرداد1397، کدخبر: 182249: www.npps.ir