شعار سال: در دهه‌های گذشته شهرداری ساده‌ترین روش برای کسب درآمد یعنی عوارض پروانه ساخت و فروش تراکم را اجرا کرده است اما با وجود این منبع مالی سرشار، امروزه شهرداری تهران 52هزارمیلیارد تومان بدهی دارد.

اکنون که مشکلات اقتصادی باعث کاهش ساخت‌وساز در شهر شده است شهرداری‌ پایتخت، هم باید هزینه‌های جاری برای ادامه کار در شهر را تامین کند و هم بدهی‌های پیشین را بپردازد. همزمان این نهاد باید شیوه کسب درآمد را اصلاح کند تا در آینده روند شهرفروشی ادامه پیدا نکند تا بتوان هزینه‌های شهر را از منبع ثابت و مستمر تامین کرد. برنامه‌ریزی برای انجام همه این امور دشوار به‌نظر می‌رسد.

با وجود همه پل‌ها، تونل‌ها و بزرگرا‌ه‌های یک و دوطبقه که در شهر ساخته شده است، نتیجه بیش از یک دهه مدیریت شهری سابق حدود 52 هزار میلیارد تومان بدهی برای شهر است که بر این اساس به هر شهروند تهرانی شش میلیون تومان بدهی می‌رسد.

بخشی از این بدهی بر کار پیمانکاران تأثیر گذاشته که پیش از این باعث توقف پروژه‌ها شده که خود معضل دیگری در روند فعالیت‌های عمرانی ایجاد کرده بود.

بودجه عمومی شهرداری تهران برای سال 97 تغییراتی کوچک اما در جهت مثبت را نشان می‌دهد. براساس ارقام اعلام شده تکیه شهرداری به دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی به‌ترتیب 10و 21درصد کاهش پیدا کرده است؛ به این معنی که شهرداری از تراکم‌فروشی و همینطور دریافت وام که این نهاد را مقروض می‌کند، کاسته است. ارقام بودجه همچنین نشان می‌دهد که سهم درآمد‌ها در بودجه 14درصد بیشتر شده که بخش عمده‌ای از این درآمد‌ها پایدار است.

با این حال بدهی‌های شهرداری که در 12سال گذشته انباشته شده بود، همچنان به شهرداری فشار می‌آورد. نزدیک 20هزار میلیارد تومان اقساط عقب افتاده به بانک‌ها بابت وام‌هایی که درگذشته گرفته شده و حدود 14هزار میلیارد تومان مطالبات پیمانکاران تنها قسمتی از این بدهی‌هاست.

طرح جامع اقتصاد شهری

شهرساز و طراح طرح ساماندهی شهر تهران با اشاره به روش‌های جهانی تامین هزینه شهرها می‌گوید: در دنیا شهر‌هایی هستند که بدون وابستگی به عوارض ساخت‌وساز به خوبی اداره می‌شوند اما شهرداری تهران ساده‌ترین و راحت‌ترین راه را انتخاب کرده است. شهرهای توسعه‌یافته براساس عوارض پایدار اداره می‌شوند. برای شهروند اروپایی مشخص شده است که باید عوارض گوناگون شهری را پرداخت کند. اما در اینجا به کسی که می‌خواهد خانه‌ای بسازد تراکم می‌فروشیم و مخارج شهر را تامین می‌کنیم.

صمد ذواشتیاق، در این‌باره می‌گوید: از زمانی که آقای کرباسچی شهردار شد ما گفتیم که باید روشی مبتنی بر یک برنامه دقیق اجرا شود و یک «طرح جامع اقتصاد مدیریت شهری» داشته باشیم.

او بیان می‌کند: برنامه‌های هزینه براساس درآمد تنظیم نشده است. پل‌سازی همان خانه‌سازی‌ نیست که بسازیم و بفروشیم و سود ببریم بلکه باید دید که یک پل چقدر ترافیک را کم کرده و بر وقت و مصرف بنزین تأثیر گذاشته است. الان پل‌هایی‌ در تهران ساخته‌اند که خارج از ظرفیت مالی شهرداری بوده و نتیجه هم نداشته است؛ یعنی برای آنها مطالعه صرفه اقتصادی انجام نشده است.

این شهر‌ساز می‌افزاید: وقتی بازی‌های بزرگ اقتصادی انجام می‌شود اتفاقات دیگری هم می‌افتد مثلا قبلا هزینه ساخت یک مترمربع بنا رقم مشخصی بود ولی بعد از اینکه تراکم فروشی به راه افتاد این رقم چند برابر شد و درست مانند نوسان قیمت دلار به سرعت روی همه بازار تأثیر گذاشت.

ذواشتیاق تأکید می‌کند: نخستین بار در سال‌های 71و 72خواستیم که طرح جامع اقتصاد مدیریت شهری تدوین شود ولی شهرداری این کار را انجام نداد هرچند مهندسان مشاور بار‌ها تأکید کردند که باید این کار انجام شود تا محل درآمد و هزینه مشخص باشد.

تراکم فروشی تخلف است
اساس مشکلات نوین شهری را می‌توان از زمانی دانست که خانه‌های دو و سه طبقه به مجتمع‌های مسکونی 10واحدی تبدیل شدند؛ کاری که هم جمعیت شهر را به‌شدت افزایش داد و هم خیابان‌ها را انباشته از خودرو‌های پارک شده و در حال حرکت کرد.

استاد بازنشسته جغرافیای دانشگاه تهران در این‌باره می‌گوید: اساسا «فروش تراکم» تخلف است. قوانین تراکم برای این وضع می‌شود که شبکه حمل‌ونقل شهری دچار اختلال نشود اما می‌بینید که در خیابان‌های شهر مجوزهای بلندمرتبه‌سازی‌ صادر شده بدون اینکه یک متر عقب‌نشینی انجام گرفته باشد.

محمدتقی رهنمایی بیان می‌کند: مدیران شهری منابع مالی سازمان خود را تراکم‌فروشی، تغییر کاربری و جریمه‌های ماده 100تعریف می‌کنند درحالی‌که منبع درآمد شهرداری باید مالیات باشد. او در شرح ارتباط مالیات و بودجه شهرداری‌ها می‌گوید: در دنیا شهرداری‌ها بخشی از بودجه خود را از دولت دریافت می‌کنند که مقداری از آن بودجه ملی و مقداری درآمد‌های محلی است. در کشوری مانند ایران که دولت اقتصاد را در اختیار دارد باید هزینه‌های شهرداری‌ها هم از همین راه تامین شود.

رهنمایی بیان می‌کند: کسانی که در شهر‌ها فعالیت اقتصادی دارند از محل فعالیت خود درآمد کسب می‌کنند و تمام هزینه‌ای که بر شهر وارد می‌کنند مانند ترافیک و زباله باید از همین راه جبران شود. با این حال تنها منبع درآمد پایداری که شهرداری دارد عوارض است و مبلغ سالانه آن که به‌صورت قبض‌ صادر می‌شود در مقابل هزینه‌ها بسیار ناچیز است.

او درباره منابع تامین مالیات در شهر می‌گوید: مالیات از درآمد و عوارض از دارایی گرفته می‌شود؛ بنابراین فعالیت اقتصادی در شهر شامل مالیات می‌شود. در میانه‌ سال‌ 70 که طرح میادین میوه و تره‌بار را اجرا می‌کردیم مشخص شد که شهر 16400واحد فروش تره‌بار و 15هزار واحد فروش خواروبار دارد. می‌توانید تصور کنید که امروز تعداد این واحد‌ها چندبرابر است؟ طبیعی است که وقتی برای درآمد شهری برنامه‌ریزی درستی وجود نداشته باشد برای صرف هزینه‌ها هم برنامه‌ریزی وجود ندارد.

امضای تاریخی
محمدتقی رهنمایی، استاد بازنشسته جغرافیای دانشگاه تهران: به‌خاطر دارم که زمانی به‌عنوان نایب‌رئیس انجمن جغرافیا و به همراه اعضای انجمن، نشستی با رئیس‌جمهور وقت، مرحوم آقای هاشمی رفسنجانی داشتیم. حین جلسه آقای کرباسچی که شهردار بودند وارد شدند و گفتند چند دقیقه به من وقت بدهید و در همانجا امضایی برای مجوز فروش تراکم از رئیس‌جمهور گرفتند. نه فقط من بلکه بقیه اعضای هیأت مدیره انجمن جغرافیا شاهد این امضا بودیم که شروع تراکم‌فروشی در تهران شد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 11 مهر97، شماره:32706