شعار سال: برای نخستین بار در آذرماه 1395 انتشار تصاویری از حضور خودروهای زرهی و نظامیان چینی در شهرستان «واخان» استان بدخشان در شمال افغانستان مطرح شد و سپس در پی افزایش نگرانی‌ها از تشدید ناامنی‌ها در افغانستان بار دیگر ساخت پایگاه نظامی توسط چین در شمال شرق افغانستان رسانه‌ای شد، اما مقامات افغان و مقامات چینی همواره آن را تکذیب کردند. در واقع وزارت دفاع چین و دولت افغانستان هرگونه حضور نظامیان چینی در خاک افغانستان و حضور 500 نظامی چینی در پایگاهی در شمال افغانستان را رد کردند.

مخالفان معتقدند که نظامیان چینی در خاک افغانستان حضور دارند و نیروهای ارتش چین عملیات‌های نظامی مشترکی را با نیروهای ارتش افغانستان و تاجیکستان در مناطق مرزی این کشور انجام می‌دهند. همچنین گشت‌های مشترک نظامیان چینی و نیروهای امنیتی افغان و خودروهای زرهی نظامیان چینی در منطقه مشاهده شده است. نوشتار زیر به چرایی توجه بیشتر امنیتی و نظامی چین به شمال شرق افغانستان پرداخته است.

ایفای نقش ژئوپلتیکی و جهانی بیشتر چین

پکن در ماه فوریه سال 2017، پایگاهی دریایی در جیبوتی راه اندازی کرد، چین با توجه به ایفای نقش در قالب بازیگر جهانی بارها نشان داده است که می خواهند پایگاه هایی را برای حفاظت از منافع خود ایجاد کنند. آنها پایگاه هایی را در سواحل آفریقا و سایر مناطق جهان ایجاد کرده و می کنند. در این بین هر چند چین تلاش میکند تقویت جایگاه نظامی و دفاعی خود با واکنش های بیشتری منطقه ای و جهانی همراه نباشد، اما بی میل نیست که حضور نظامی و امنیتی خود در منطقه و کشورهای همسایه با راه اندازی مراکز تدارکاتی نظامی و امنیتی تقویت کند. در این حال چین نمی کوشد خود را جایگزینی برای ایالات متحده بداند و دارای توانایی های محدودی برای عملیات در افغانستان است، اما انتظار می رود با توجه به وضعیت جنگ افغانستان شاهد افزایش علاقه نظامی و امنیتی پکن در منطقه باشیم. در بعد دیگری بی ثباتی مزمن در افغانستان می تواند به عنوان فرصتی برای پیشرفت قابل توجه استراتژیک چین هم باشد.

بهره‌گیری از انگیزه های کابل برای افزایش همکاری های دفاعی و امنیتی با چین

انگیزه‌های کابل برای افزایش همکاری‌های دفاعی و امنیتی با چین غیر قابل انکار است. چین یکی از کشورهای همسایه در شمال شرقی افغانستان حدود 93 کیلومتر مرز مشترک باافغانستان دارد. اما این همسایگی درنقطه ای قرار دارد که امکان ارتباط زمینی توسط جاده و یا خط آهن ممکن نیست. در این میان پس از تشکیل حکومت وحدت ملی در سال ۲۰۱۴، چین برای نخستین‌بار کمک‌های نظامی‌اش به افغانستان را اعلام کرد. همچنین کابل خواست تا چین تا روی پاکستان فشار بیاورد تا طالبان را به میز مذاکره‌ و آشتی‌جو‌یی حاضر کند. در همین روند در سال ۲۰۱۵، همکاری‌های دفاعی به امضا رسید و پس از بی‌نتیجه‌ماندن گفتگوهای چهار‌جانبه برای حاضرکردن طالبان بر میز مذاکرات صلح، یک مقام ارشد نظامی چین در سال ۲۰۱۶ از کابل دیدار کرد. ژنرال فنگ فینگویی، برای نخستین‌بار در تاریخ دو‌جانبه‌ افغانستان و چین توافق کرد تا مبلغ معادل ۷۳ میلیون دلار امریکایی را به نیروهای امنیتی افغانستان کمک کند. در همین راستا است که ایجاد واحد نیروهای ویژه ارتش افغانستان در مناطق کوهستانی استان بدخشان، گمانه‌زنی‌هایی درباره گسترش‌ همکاری‌های نظامی و امضای توافقنامه امنیتی با دولت افغانستان، همکاری های مرزی بین دو کشور ، آموزش نیروهای امنیتی افغان توسط نظامیان چینی و تلاش مشترک چین و دولت افغانستان برای زمینه سازی حضور امنیتی پکن در برخی از نقاط در شمال افغانستان مد نظر است و حتی ممکن است پایگاه نظامی مشترک در منطقه واخان استان بدخشان در آینده عملیاتی گردد.

جایگاه ژئوپلتیک شمال شرق افغانستان برای چین

در واقع اگر به اهمیت ژئوپلتیک و جغرافیای شمال شرق افغانستان توجه کنیم تا حدی می توان به چرایی توجه امنیتی و نظامی چین برای حضور در شمال شرق افغانستان پاسخ دهیم. استان بدخشان در شمال شرق افغانستان تنها همسایه افغانستانی چین است. در این میان کریدور واخان منطقه‌ای عموما خالی از جمعیت و کوهستانی است و استان شمالی «بدخشان» افغانستان را به ایالت مسلمان نشین «سین کیانگ» چین متصل می‌کند. در این منطقه شهرستان «واخان» با 10300 کیلومتر مربع مساحت از شرق با ایالت سین‌کیانگ چین از شمال با تاجیکستان و از جنوب با ایالت گلگت پاکستان هم مرز است و بیش از 18 هزار نفر نیز جمعیت دارد. لذا چین علی رغم داشتن مرز کوتاه و کوهستانی با افغانستان، نسبت به جایگاه ژئوپلتیک شمال شرق افغانستان حساس است و افزایش حضور امنیت و نظامی خود در این بخش از افغانستان را کاملا در جهت امنیت ملی خود ارزیابی می کند.

کاهش نقش هند و مقابله با محاصره چین از راه افغانستان

چین با وجود روابط گسترده با غرب از ادامه حضور نظامی ناتو و امریکا در افغانستان نگران بوده و به عنوان یک تهدید امنیتی به آن می‌نگرد. یعنی از منظر استراتژیک چین مخالف حضور بلند مدت امریکا در افغانستان است و این حضور می تواند منجر به تنگ تر شدن محاصره چین توسط غرب گردد. در واقع چینی‌ها از یک افغانستان همکار سیاست‌های ناتو ناراحتند و دور ساختن افغانستان از غرب مد نظراست. در بعد دیگری چین پایگاه های نظامی در کشورهای همسایه را تهدیدی اساسی برای امنیت و منافع ملی خویش ارزیابی می کند. علاوه بر این از آنجا که در استراتژی نوین آمریکا در افغانستان نقش پاکستان با بدبینی نگریسته شده و در مقابل به تقویت نقش هند توجه شده است،‏ پکن با در نظر داشت همکاری و پیوند هند و ایالات متحده در افغانستان و افزایش پیوند ایالات متحده و هند در افغانستان را به ضرر منافعش ارزیابی میکند و بی میل نیست حضور امنیت و نظامی خود را در شمال شرق افغانستان را در مقابل افزایش نقش هند و آمریکا در مناطق نزدیک به مرزهای چین تلقی کند.

مقابله با تروریسم، تجزیه‌طلبی و گروه های ضد چینی

حوزه امنیت و مقابله با تروریسم، تجزیه‌طلبی و گروه های ضد چینی مد نظر چین در افغانستان است. در این بین استان سین کیانگ با اکثریت فعلی مسلمانان اویغور و دو گروه عمده و جدایی‌طلب سین کیانگ «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» و « کنگره جهانی اویغور» می توانند به چین ضربه زنند. منطقه خودمختار سین کیانگ در غرب چین جولانگاه فعالیت گروه‌های فعال استقلال طلب با 8 کشور از جمله افغانستان مرز مشترک دارد و جنبش اسلامی ترکستان شرقی (که قبلا با طالبان و القاعده همکاری‌هایی داشته است) تهدید عمده است . در سالهای گذشته رسانه‌های بسیاری به حضور نیروهایی از این منطقه در بدنه داعش اشاره کرده‌اند و به اذعان مقامات بلندپایه چینی شماری از مسلمانان چینی منطقه اویغور همراه با نیروهای داعش در درگیری‌های سوریه و عراق می‌جنگند. در این بین با افزایش نفوذ داعش در افغانستان، نگرانی امنیتی فزاینده‌ای در چین سبب شده است تا مبادا عوامل داعش و تندروهای اویغوری راهی برای نفوذ به منطقه خودمختار «سین کیانگ» در غرب چین چین بیابند. با این حال با وجود اینکه قبلا افغانستان موافقت کرده است که «افغانستان به‌هیچ حرکتی، که امنیت چین را از خاک این کشور تهدید کند، اجازه نخواهد داد.» در راستای همین همکاری‌ها، افغانستان ۱۵ تروریست اویغور را که بازداشت کرده بود، در سال ۲۰۱۵ به چین سپرد. اکنون از نگاه چینی ها با توجه به تقابل کنونی داعش با طالبان در افغانستان می‌توان از رابطه خوب با طالبان و کابل در جهت رفع خطر داعش برای چین بهره برد و در مرزهای چین آرامش برقرار کرد و خطر بازگشت داعش و گروه هایی چون حزب اسلامی ترکستان (TIP) یا جنبش اسلامی شرق ترکستان (ETIM) به چین را کاست. از این منظر حضور امنیت و نظامی چین در شمال شرق افغانستان می تواند با جلوگیری از نفوذ تروریست‌ها در مناطق مرزی سین کیانگ و انجام اقدامات خشونت بار از افغانستان و مقابله با رفتارهای ضد تروریستی حتی منجر به طرح پایگاه نظامی در بدخشان گردد.

به عبارت دیگر نگرانی جدی این کشور عضو سازمان شانگهای از نهادینه شدن تروریسم و رشد افراط‌گرایی در افغانستان با توجه به پتانسیل های واگرایی در شمال غرب چین و مناطقی نظیر سین کیانگ در رویکرد امنیتی چین در نگاه به حضور در شمال افغانستان موثر است.

رابطه مناسب با طالبان و رویکرد میانجی‌گری در روند صلح افغانستان و رابطه کابل- اسلام‌آباد

از نگاه چین رویکرد میانجی گری چین و مشارکت در روند صلح و ارتباط با طالبان در افغانستان مهم است. از این دید روابط میان مقامات چین و رهبران طالبان قدیمی است. در واقع پکن به‌دنبال تضمینی است که طالبان افغانستان به عنوان پایگاهی برای گروه‌های ستیزه‌جوی اویغور عمل نخواهد کرد و تلاش چین در میانجیگری بین کابل و طالبان در قالب‌های چندگانه و دوطرفه می تواند به سود چینی ها باشد. در واقع پس از اعلام موجودیت گروه تروریستی داعش در افغانستان و انتقال آنها به شمال افغانستان، چین از نفوذ احتمالی این گروه تروریستی به مناطق مرزی مشترک ابراز نگرانی کرده است. اکنون با گمانه‌زنی‌های انتقال جنگجویان این گروه تروریستی به شمال افغانستان حضور نظامی و امنیتی چین در افغانستان سبب می شود پکن بتواند با کمک طالبان مانع از حضور داعش در سین کیانگ و مناطق مرزی خود گردد. به علاوه کابل و اسلام‌آباد دارای چالش ها و مشکلات بسیاری هستند و روابط نظامی و امنیتی مناسب و خوب چین با هر دو بازیگر می تواند فرصت خوبی برای میانجی‌گری چین برای جلوگیری از ضربه وارد شدن به منافع چین درافغانستان ارزیابی شود.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت شمس، تاریخ انتشار 1 آبان 97، کد مطلب: 182315،www.npps.ir