سه‌شنبه ۰۴ ارديبهشت ۱۴۰۳ - 2024 April 23 
امروزه یکی از مهترین عوامل پیشرفت هر کشوری توجه ویژه به امر پژوهش در دانشگاهها است. بررسی دقیق عملکرد دانشجویان و اساتید دانشگاهها در حوزه پژوهش شرایطی را برای هر کشوری فراهم می‌سازد تا از مراحل سخت عبور کرده و در راه پیشرفت‌های صنعتی و اقتصادی گام‌های موثری بردارند.
نگاه عمیق به امر پژوهش این امکان را فراهم می‌سازد تا کشوری مثل ایران که از ظرفیت‌های انسانی و جغرافیایی خوبی برخوردار است با سرعت بیشتری به سمت توسعه حرکت کند و از جهان سومی خارج شود. شواهد حاکی از آن است که کشور‌های توسعه یافته امروزه سرمایه گذاری‌های خوبی در عرصه پژهش کرده اند و با ایجاد یک فضای رقابتی توانسته اند دانشگاه را به محلی برای تولید علم در جهت پیشرفت جامعه قرار دهند.
از آنجا که پژوهش میتواند نقش کلیدی در تصمیم گیری‌های کلان یک جامعه در مقایسه با سایر کشور‌های جهان داشته باشد، با محمدرضا موحدی معاون پژوهش و فناوری دانشگاه صنعتی شریف به گفتگو نشسته‌ایم که در ادامه بخش اول آن را خواهید خواند.
به عنوان اولین سوال به نظر شما مهمترین وظیفه و برنامه معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه صنعتی شریف برای فعالیت‌های پژوهشی فناوری چیست؟
ما در معاونت پژوهش، علم و فناوری دو محور اصلی حمایت از پژوهش و حمایت از توسعه فناوری که در خدمت صنعت قرار می‌گیرد را در برنامه کاری خود داریم.
اگر قرار باشد وظایف خودمان را در این معاونت دسته بندی کنیم باید از یک طرف زیر ساخت‌ها و بستر مناسب برای مباحث پژوهشی اعضای هئیت علمی و به خصوص دانشجویان تحصیلات تکمیلی فراهم و از سوی دیگر آنها را کنترل کنیم به گونه‌ای که در خدمت نیاز تحقیقاتی صنعت و فناورانه کشور باشد، این دو حوزه اصلی کار معاونت پژوهشی است.
برای اینکه بتوانیم این دو اصل را به سرانجام برسانیم طبعا یک سری اهداف و برنامه ریزی‌هایی داریم و از حدود سه سال قبل دانشگاه به دنبال این بوده که یک هدف گذاری راهبردی انجام دهد سپس برای آینده برنامه ریزی کند، در واقع ما پس از گذار از ۵۰ سال اول تاسیس دانشگاه به دنبال این هستیم تا بدانیم دانشگاه در۵۰ سال دوم به چه افقی دست خواهد یافت.
همچنین در کمیته برنامه ریزی راهبردی به این جمع بندی رسیدیم که دانشگاه می‌خواهد در سه حوزه آموزش، پژوهش و سیاسی- اجتماعی سرآمد باشد. در حوزه آموزش دانشگاه صنعتی شریف به آموزش درجه یک و برجسته مشهور و مورد قبول جامعه است؛ حوزه دوم سرآمدی در پژوهش است و ما می‌خواهیم در حوزه پژوهش نیز به لحاظ ملی و بین الملی درجه یک بوده و در قالب یک مرکز پژوهشی شاخص مطرح شویم.
در حوزه سوم به نظر من لینک اساسی بین همه این حوزه‌ها موجب می‌شود تا در حوزه سیاسی - اجتماعی سرآمد باشیم؛ ما باید پژوهش‌هایمان در خدمت جامعه باشد و نمی‌توانیم به صورت منتزع از نیاز‌ها، در حوزه‌های تحقیقاتی که مورد نیاز کشور است، پژوهش انجام دهیم و فقط به دنبال بالا بردن رنکینگ دانشگاه باشیم؛ بلکه باید به گونه‌ای فعالیت آموزشی پژوهشی انجام دهیم که در خدمت نیاز جامعه بوده و اثر گذاری اجتماعی داشته باشد.
معتقدم که پژوهش ما زمانی پژوهش اصیل و کارآمد خواهد بود که در این اثرگذاری اجتماعی خودش را نشان دهد و برای اینکه بتوانیم به هدف خود دست یابیم، باید به اکوسیستم دانشگاه، مجموعه اساتید، دانشجویان، کارمندان، امکانات و زیر ساخت‌هایی که وجود دارد نگاه کرده و وجهت‌دهی کنیم تا پژوهشی که دارای اثر اجتماعی است را به عمل برسانیم.
از حدود پنج سال پیش برنامه ریزی‌های مختلف در سیاست گذاری کلان دانشگاه طراحی کرده‌ایم و درحال اجرا هستند؛ مبنای این برنامه ریزی‌ها اساتید دانشگاه با حوزه‌های علمی مختلف هستند. بعضی از اساتید در حوزه علوم پایه تخصص دارند و پژوهش‌های آنان پژوهش‌های پایه نام دارد.
پژوهشگران دیگری نیز در زمینه علوم کاربردی تحقیق می‌کنند و پژوهش‌هایشان مهندسی است و کاربردی خوانده می‌شود، گروه دیگری از این اساتید فراتر رفته و در حوزه دانش فنی جدید پژوهش‌هایی انجام داده و فن آوری‌های جدیدی ایجاد کرده‌اند و بعضی‌های دیگر فناوری‌های جدید را در خدمت جامعه قرار می‌دهند و همین طور تجاری سازی از طریق اثبات فناوری و ارائه آن به جامعه فعالیت می‌کنند.
ما برای هرکدام از حوزه‌های مختلفی که در دانشگاه فعالیت می‌کنند یا در هرحال فعالیت هستند باید برنامه‌ای داشته باشیم و از پژوهش‌های آنها حمایت کنیم تا در مرحله‌های بعد ارتقاء پیدا کنند.
به اعضای هیئت علمی در این زمینه اطلاع رسانی شده و به مرحله شفافیت رسیده است؟
بله؛ من طرح کلان معاونت را ترسیم کردم، نوع حمایت‌های ما از این گروها متفاوت است برای مثال کسانی که در حوزه پژوهش پایه فعالیت می‌کنند امکانات آزمایشگاهی در اختیارشان قرار داده می‌شود و این حمایت‌ها به گونه‌ای خواهد بود تا این پژوهش‌ها را در راستای دستیابی به مرز دانش پیش ببرند.
همچنین برای پژوهشگرانی که در حوزه کاربردی فعالیت می‌کنند موقعیتی ایجاد می‌کنیم تا با ویژگی‌های کاربردی‌شان در قرارداد ارتباط با صنعت به توسعه فناوری برسند. از سوی دیگر، پژوهشگرانی که ویژگی پژوهش آنها توسعه فناوری است، مورد حمایت قرار می‌گیرند تا بتوانند این فناوری را ارائه کنند زیرا برای ارائه فناوری باید طرح از مراحلی عبور کرده و پس از اثبات با نمونه سازی به خریداران عرضه خواهد شد.
وقتی پژوهشی در جامعه از همه مراحل عبور می‌کند یعنی این پژوهش دارای سرمایه اولیه است، سپس برای اینکه نتیجه پژوهش تبدیل به یک مجموعه اقتصادی شود و بتواند محصول نهایی را عرضه و تجاری سازی کند در تمامی مراحل معاونت پژوهش و فناوری هر گونه حمایتی را از این پژوهش‌ها می‌کند. بنابراین ما در معاونت برنامه‌هایی را طراحی کردیم، ولی اطلاع رسانی هم می‌کنیم و درون هر کدام از گروه‌ها فراخوان می‌زنیم تا دراین برنامه‌ها شرکت کنند و به این ترتیب اهداف برنامه راهبردی رو محقق می‌کنیم.
در برنامه ریزی معاونت مشخص شده اساتید در کدام دسته قرار می گیرند یا بر اساس علایق خودشان حوزه پژوهش را انتخاب می‌کنند؟
این سوال دارای جواب ترکیبی است، دانشگاه به گونه‌ای عمل می‌کند تا پوشش‌های حمایتی تحقیقاتی ایجاد شود. اساتیدی که در حوزه تحقیقاتی فعالیتی می‌کنند از استقلال عملیاتی برخودار هستند؛ یعنی هیچ محققی را نمی‌توان وادار کرد در حوزه خاصی فعالیت کند در نتیجه با سطح‌های تشویقی و حمایتی تنها می‌توان به آنها جهت داد. اهداف برنامه‌های ما در مورد حوزه‌های مورد نیاز کشور می‌باشد، برای مثال حوزه محیط زیست اهمیت ویژه‌ای دارد و باید در این زمینه اقداماتی انجام شود، باید از کسب وکار در این حوزه حمایت شود و کاری کنیم که افراد دانشگاه را در حوزه محیط زیست سامان دهند.
معمولا در همه دانشگاه‌های دنیا و از جمله ایران اساتید حوزه تحقیقاتی و سلایق تحقیقاتی‌شان را بر اساس حمایت‌ها تنظیم می‌کنند زیرا وقتی در زمینه‌ای حمایت وجود دارد ما سعی می‌کنیم اساتید را به آن سو هدایت کنیم. این حمایت بدین ترتیب خواهد بود که ما تیم‌های تحقیقاتی به خصوص دانشجویان را در حوزه حل مسائل زیست محیطی قرار می‌دهیم در نتیجه اساتید به این حوزه‌ها تشویق شده و پایان نامه‌ها و رساله‌های دانشجویی دراین زمینه تعریف می‌شوند.
اکثر معاونت پژوهشی دانشگاهها از وضعیت واریز بی موقع بودجه، خرج کردن بودجه پژوهشی در سایر بخش‌ها و استفاده سایر معاونت‌ها مثل معاونت بین المللی از بودجه پژوهشی شکایت دارند آیا دانشگاه صنعتی شریف هم با چنین مشکلی روبروست؟
بله؛ در ساختار تخصیص بودجه به دانشگاه بر اساس تعداد دانشجو، سرانه دانشجو و دوره‌های ارشد و دکتری بودجه به دانشگاهها داده می‌شود. این بودجه دارای چندین سرفصل است؛ یک فصل مربوط به آموزش، بخشی مربوط به پژوهش، بخشی مربوط به دانشجویی و...بوده اما در این سرفصل‌ها به محل تامین حقوق اساتید و کارمندان اشاره نشده است و تمامی این‌ها از دل همین سر فصل‌ها باید تامین شود.
اما وقتی این بودجه به مرحله عمل می‌رسد مواردی مثل حقوق کارمندان، هزینههای غذا، هزینههای جاری و هزینههای اجتناب ناپذیر باید به هر قیمتی پرداخت شود؛ این هزینه‌ها چیزی حدود ۸۰ الی ۸۵ درصد از بودجه را در برمی گیرد. معاونت پژوهشی فقط میتواند از ۱۵ درصد این بودجه استفاده کند و این بودجه هم به طور کامل اختصاص داده نمی‌شود؛ اگر ما بتوانیم در سه ماه اول با یک چهارم بودجه ۱۵ درصدی ارتباط برقرار کنیم، معمولا این تخصیص‌ها خیلی کم‌تر از آن چیزی است که تعیین می‌شود .
دولت بودجه کامل را ۲۹ اسفند واریز می‌کند و این خود باعث شده بودجه روزمره را به قسمت‌هایی که اجتناب پذیر نیست یا مختصر گردش روزمره دارد، بدهند. وقتی ابزار هزینه کردن در اختیار شما نیست برگه‌های برنامه ریزی بی معنی می‌شود، شما وقتی می‌خواهید اول سال برنامه‌ریزی‌هایی برای برنامه‌های حمایتی داشته باشید و از استاد حمایت کنید مثلا به تعدادی گرنت دهید، تعدادی را برای فرصت مطالعاتی فرستاده و یا افراد را به همایش‌های بین الملی بفرستید همه این‌ها در مجموع هزینه می‌برد؛ وقتی بودجه وجود نداشته باشد عملکرد پژوهشی تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
از آنجا که برنامه‌های بین المللی هم جزئی از معاونت پژوهشی است از بودجه پژوهش استفاده می‌کند، اما بودجه‌ای که به معاونت پژوهش و فناوری داده می‌شود در بخش‌های دیگر هزینه شده و اجتناب ناپذیر است. ما با مقداری فشار فقط می‌توانیم مقداری از بودجه را افزایش دهیم و در مقایسه با سایر دانشگاه‌های هم سطح خودمان در صرف بودجه پژوهشی اختلاف مرتبه‌ای داریم.
در بخش بین الملل ما با کشور‌های حوزه خلیج فارس که بودجه پژوهشی‌شان صد برابر بودجه پژوهشی ما است رقابت می‌کنیم. سهم بودجه پژوهش و فناوری سهم خیلی کمی در بودجه کل کشور دارد؛ در مقابل انتظارات خیلی بزرگ است البته بهره وری دانشگاه‌های ما با وجود سهم بودجه‌ها به دلیل وجود اساتید متعهد و علاقه‌مند به کشور، وجود اصل توسعه و فناوری و داشتن استعداد‌های برجسته دربین دانشجویان خوب بوده و بهره وری خوبی داشته‌ایم.
با وجود بودجه‌های حداقلی دانشگاه‌های ما به لحاظ شاخص‌های علم و فناوری جایگاه خوبی دارند، اگر در زمینه پژوهش و فناوری سرمایه گذاری خوبی شود نتایج درخشانی از خود نشان می‌دهد، اگر ما در حوزه پژوهش و فناوری سرمایه گذاری کنیم و تمرکز و اعتقاد قلبی داشته باشیم به این که راه برون رفت کشور توسعه علم و فناوری است و به طریق دیگری به آن نگاه کنیم، این سرمایه گذاری‌ها هزینه نیست، سرمایه گذاری بر روی آینده است و حتما نتایج بهتری خواهد داشت.
ادامه گفتگوی خبرگزاری دانشجو با معاون پژوهش و فناوری دانشگاه صنعتی شریف را در بخش دوم دنبال کنید...
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری دانشجو، تاریخ انتشار: 31فروردین 1398 ، کدخبر:754528 ،www.snn.ir
