شعار سال: هرساله با رسیدن به ماه‌های پایانی سال و فرارسیدن موعد تعیین بودجه دستگاه‌ها و ارگان‌ها از سوی دولت، دانشگاه‌هایی که دولتی محسوب می‌شوند و بودجه‌شان نیز مستقیما به شیر نفت متصل است، با چالش‌های زیادی روبه‌رو می‌شوند؛ چالش‌هایی که طی چند سال اخیر به خاطر شرایط تحریم و کاهش درآمدهای دولت، مشکلات دانشگاه‌ها را چند برابر کرده و افزایش ناگهانی قیمت ارز و بالطبع بالا رفتن هزینه‌های مختلف دانشگاه باعث شد طی دو ماه اخیر روسای دانشگاه‌های بزرگ کشور جلسات متعددی را با اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری داشته باشند تا شاید بتوانند سهم بیشتری را از بودجه به دست آورند؛ سهمی که بعد از ارسال لایحه بودجه به مجلس مشخص شد نه‌تنها افزایش چندانی پیدا نکرده، بلکه با در نظر گرفتن تورم موجود، بعضا در مواردی با کاهش نیز همراه بوده است، اما نکته قابل‌تامل بودجه دانشگاه‌ها در سال 98، این است که در تنظیم بودجه این مراکز که یکی از اصلی‌ترین ارکان برای رشد و پیشرفت کشور محسوب می‌شوند، هیچ‌گونه توجهی به بخش پژوهش نشده؛ موضوعی که صرفا مختص بودجه 98 هم نیست و در بیشتر این سال‌ها یا این بودجه آن‌طور که باید مورد توجه قرار نگرفته یا روسای دانشگاه‌ها ترجیح داده‌اند هر زمان که با کمبود بودجه در بخش‌های مختلف روبه‌رو می‌شوند، از اعتبار اختصاص‌یافته برای این بخش در جایی دیگر هزینه کنند! و حتی افزایش بعضا بیش از 20 درصدی بودجه پژوهشی برای سال 98 در برخی دانشگاه‌ها هم نمی‌تواند تاثیری بر روند پژوهشی دانشگاه‌ها داشته باشد.

البته روسای دانشگاه‌های مختلف پیش از نهایی شدن بودجه در گفت‌وگو با رسانه‌های مختلف از سال 98 به‌عنوان سالی سخت برای گذراندن امور خود سخن گفته بودند، اما لایحه بودجه نشان داد که شاید بیشترین فشار بودجه روی فعالیت‌های پژوهشی باشد؛ فعالیت‌هایی که قطعا در شرایط فعلی کشور یکی از اصلی‌ترین کارکردهای دانشگاه‌ها محسوب می‌شود، اما در لایحه بودجه مورد بی‌مهری کامل قرار گرفته است؛ بی‌مهری‌ای که گویی تنها مختص دانشگاه‌ها است و با نگاه به ردیف بودجه پژوهشی برخی از نهادها مانند مرکز پژوهش‌های مجلس، بخش پژوهش سازمان برنامه و بودجه و... متوجه می‌شویم که آنها شامل این کاهش بودجه نبوده‌اند.

افزایش بودجه پژوهشی در لایحه 98 چقدر است؟

چندی پیش گزارشی با عنوان «بودجه پژوهشگاه‌های دولتی پنج برابر دانشگاه‌ها افزایش یافت» منتشر شد که در آن لایحه بودجه 98 دانشگاه‌ها با نگاه آماری مورد بررسی قرار گرفته بود؛ نگاهی که از افزایش بعضا 100 درصدی بودجه پژوهشی سازمان برنامه و بودجه به ریاست محمدجواد نوبخت و در مقابل یک درصدی دانشگاه تهران حکایت داشت. البته این تنها بخشی از ماجرا است، چراکه بودجه مرکز پژوهش‌های مجلس نیز رشد حدودا 67 درصدی را برای سال آینده تجربه می‌کند، در حالی که بودجه معاونت علمی و فناوری به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین بخش‌ها در حوزه علمی کشور با کاهش بیش از 50 درصدی بودجه همراه بوده است.

البته این تنها بخشی از ماجرا است، چراکه با نگاهی به بودجه کلی برخی از دستگاه‌ها و نهادها به ارقام عجیب و غریب بودجه‌ای‌شان نسبت به دانشگاه‌ها پی می‌بریم که در ادامه آمده است:

بودجه مرکز پژوهش‌های مجلس: مساوی با بودجه 10 دانشگاه

بودجه موزه مجلس: 31 میلیارد

بودجه دانشگاه کرمانشاه: 21 میلیارد

بودجه دانشگاه امام صادق(ع): 11 میلیارد

بودجه پژوهشکده مطالعات: پنج میلیارد

اساتید دانشگاهی: هزینه فعالیت‌های پژوهشی در سال آتی 300 درصد گران می‌شود

کاهش محسوس بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها ما را بر آن داشت سراغ چند تن از اساتید و پژوهشگران برویم تا از وضعیت پژوهش در سال 98 بیشتر مطلع شویم؛ حوزه‌ای که همگی درباره‌اش متفق‌القول بودند هزینه‌های انجام هر نوع فعالیت پژوهشی برای سال آینده افزایش قابل‌توجه حدودا 300 درصدی دارد و دانشگاه‌ها با بودجه فعلی از پس هزینه‌های پژوهشی برنمی‌آیند.

کارن ابری‌نیا، رئیس دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه تهران یکی از مسئولانی است که بودجه سال آینده را دلیل حرکت دانشگاه‌ها به سمت رکود فعالیت‌های پژوهشی می‌داند و می‌گوید: «بسیاری از آزمایشگاه‌های ما در حوزه‌های مختلف فنی و مهندسی، دامپزشکی و کشاورزی و... برای تامین مواد اولیه خود نیازمند واردات هستند و این کار نیز با نرخ دلار ارتباط مستقیم دارد. حال مشاهده می‌کنید که نرخ ارز 97 با 98، حدود چهار برابر افزایش دارد و قطعا این مهم تامین مواد اولیه را نیز برای دانشگاه‌ها بیش از 300 درصد گران‌تر می‌کند.»

البته او تامین تجهیزات موردنیاز آزمایشگاه‌های دانشگاهی را نیز برای سال آینده سخت توصیف و عنوان می‌کند: «درست است که ما تجهیزات خوب تولید داخل هم داریم، اما بسیاری از تجهیزات ما وارداتی هستند که قیمت هر کدام از آنها نیز بسیار گزاف است و قطعا با بودجه 98 به هیچ عنوان امکان خرید تجهیزات جدید وجود نخواهد داشت.»

آنطور که ابری‌نیا می‌گوید، نیروی انسانی از جمله اعضای هیات‌علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی بخش اصلی فعالیت‌های پژوهشی را شامل می‌شوند که متاسفانه در بودجه 98 هیچ‌گونه توجهی به آنها نشده و حتی افزایش 10 تا 15 درصدی بودجه دانشگاه‌ها نیز باید صرف هزینه‌های پرسنلی دانشگاه‌ها شود و در عمل پولی برای انجام فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها باقی نمی‌ماند.

او که امکان جذب در سایر کشورها برای اعضای هیات‌علمی را کاری آسان می‌داند، معتقد است: «بارها شاهد بوده‌ایم که رهبری تاکید کرده‌اند دانشگاه‌ها می‌توانند مشکلات کشور را حل کنند، اما آنچه به نظر می‌رسد این است که گویی دولت تصمیم گرفته کاملا به این بخش بی‌توجه باشد و بودجه فعلی باعث می‌شود ما در آینده شاهد جذب اعضای هیات‌علمی‌مان در دانشگاه‌های خارجی باشیم.»

محمد صابر طهرانی نیز یکی دیگر از اساتیدی است که انجام فعالیت‌های پژوهشی را در سال آینده 300 درصد گران‌تر از سال جاری می‌داند و می‌گوید: «بسیاری از آزمایشگاه‌های ما در گذشته نیز وضع خوبی نداشته و آن‌طور که باید مواد اولیه را در اختیار دانشجویان نمی‌گذاشتند و قطعا این مساله در سال آینده با توجه به افزایش هزینه‌ها بدتر نیز خواهد شد.»

او ادامه می‌دهد: «یکی از اصلی‌ترین دلایل گران شدن فعالیت‌های پژوهشی این است که ما مجبوریم مواد اولیه مورد نیاز خود را از خارج وارد کنیم و این مساله نیز با نرخ ارز ارتباط مستقیم دارد؛ زمانی که ما شاهد افزایش سه برابری نرخ ارز هستیم، بالطبع هزینه فعالیت‌های پژوهشی نیز همین میزان افزایش یافته است.»

یکی از اساتید جامعه‌شناسی اما بحث پژوهش را در علوم انسانی متفاوت از سایر رشته‌ها می‌داند و می‌گوید: «درست است که شاید در بسیاری از پژوهش‌های ما نیاز به آزمایشگاه‌های مجهز و آزمایش مواد مختلف با یکدیگر نباشد، اما هزینه‌های تحقیقات ما نیز به نسبت افزایش تورم در کشور رشد داشته و دانشجویان برای دستیابی به اطلاعات مورد نیاز خود مجبور هستند بیش از گذشته هزینه پرداخت کنند؛ در حقیقت ما باید دو برابر آنچه در گذشته برای نگارش یک پایان‌نامه و مقاله صرف می‌کردیم، هزینه کنیم تا بتوانیم به نتیجه دلخواه برسیم.»

روسای دانشگاه‌ها: مجبور به هزینه‌کرد بودجه پژوهشی در بخش‌های دیگر هستیم

هرچند اساتید و اعضای هیات‌علمی همگی از افزایش 300 درصدی هزینه‌ها برای انجام فعالیت‌های پژوهشی خبر می‌دهند، در مقابل سیداحمد معتمدی، رئیس دانشگاه امیرکبیر در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از عدم رشد بودجه پژوهشی صحبت کرده و می‌گوید: «در حالی که هزینه‌های ما در حوزه آزمایشگاه همگی با نرخ دلار انجام می‌شود، با وضعیت بودجه‌ای عملا امکان خرید تجهیزات آزمایشگاهی را نداریم و از سوی دیگر الزام برای افزایش 20 درصدی بودجه بخش پرسنلی باعث می‌شود قطعا بودجه پژوهشی ما هیچ‌گونه رشدی نداشته باشد.»

هزینه‌کرد از ردیف بودجه پژوهشی یکی دیگر از نکات مطرح‌شده از سوی معتمدی است؛ نکته‌ای که او در توضیح بیشترش این‌طور می‌گوید: «اگر دانشگاه‌ها نتوانند بودجه مربوط به بخش‌های دیگر خود را افزایش دهند، ناچار هستند از بودجه پژوهشی در موارد دیگر هزینه کنند و این مشکلاتی را ایجاد می‌کند.»

محمود فتوحی، رئیس دانشگاه صنعتی شریف نیز چندی پیش در گفت‌وگو با «مهر» درباره بودجه دانشگاهش این‌طور گفته بود: «باتوجه به اینکه برای سال آینده ۲۰ درصد افزایش حقوق درنظر گرفته شده و درصد بسیار بالایی از کل بودجه دانشگاه‌ها صرف حقوق و دستمزد می‌شود، بنابراین برای تامین حقوق‌ها در دانشگاه باید سال آینده از بودجه پژوهشی خود بکاهیم.»

نکته جالب دیگر این است که نگاهی به وضعیت اعتبارات پژوهش و فناوری طی چهار سال اخیر نشان می‌دهد جز در سال‌های 96 و 97، سهم پژوهش حوزه آموزش‌عالی حتی از بودجه اختصاص‌یافته به شرکت‌ها و موسسات دولتی نیز کمتر بوده و حتی سهم پژوهش آموزش‌عالی در سال 98 نسبت به امسال نیز کاهش چشمگیری داشته است. البته این تنها بخشی از ماجرا است و آموزش‌عالی در تمام این چهار سال سهم به مراتب کمتری نسبت به پژوهش‌های توسعه‌ای و پایه‌ای داشته است؛ موضوعی که نمودار به وضوح آن را نشان می‌دهد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت خبری فرهیختگان، تاریخ انتشار 18 دی 97، کد مطلب: 24883، www.fdn.ir