شعار سال:می‌دانستید دنیا فقط 6 قاره نیست؟ قاره هفتمی هم وجود دارد؛ قاره‌ای پلاستیکی! قاره‌ای که مدتی است دانشمندان پی به بودنش برده‌اند. قاره هفتمی که خلاف آن 6 تای دیگر، بعید است کسی شوق دیدنش را داشته باشد.

 احتمالا با خواندن این جملات کجکاو شوید ، بدانید این قاره کجاست و چرا کسی دلش نمی‌خواهد آن را ببیند؟ در منطقه‌ای بین جزایر هاوایی و سواحل آمریکای شمالی در محدوده‌ای از آب‌های اقیانوس آرام، بزرگ‌ترین حجم از زباله‌های جهان شناورند. محدوده‌ای که با افزایش تولید زباله‌های پلاستیکی توسط انسان و پراکندن آن در طبیعت، شوربختانه هر روز وسیع‌تر از قبل هم می‌شود. محدوده‌ای متشکل از زباله‌های پلاستیکی شامل بطری، کیسه‌ها، محصولات پلاستیکی و... عکس‌های ماهواره‌ای مساحت این محدوده را 2 برابر کشورمان و 6 برابر فرانسه تخمین زده‌اند. دانشمندان هم عنوان تامل‌برانگیزی برایش انتخاب کرده‌اند؛ «قاره هفتم»! قاره ای که روز به روز مساحتی رو به پیش‌روی دارد. قاره‌ای که مساحتش را بشر رقم می زند.

الزام قانون؛ جایگزین ذوق

پژوهشگران معتقدند تا زمانی که پلاستیک، زباله‌ای تجدیدناپذیر است و فرمول تجزیه آن کشف نشده، تنها راه کنترل این عارضه زیست‌محیطی پهناور، کاهش استفاده از مصنوعات پلاستیکی است. بدون شک ما در تشکیل 6 قاره جهان(آسیا، آفریقا، آمریکای جنوبی، آمریکای شمالی، اروپا و اقیانوسیه) نقش نداشته‌ایم اما قاره هفتم به طور کامل، سوغاتِ افراط ما در استفاده از پلاستیک است. چاره این مشکل، پیچیده نیست که ساده‌ترین کارهاست. اقداماتی کوچک اما موثر مانند اینکه به کیسه‌های پلاستیکی نه! بگوییم یا سبد خرید و بطری آب همیشگی‌مان را همراه داشته باشیم و ... این دست راهکارها که کم هم نیست. بااین حال اما آمارهایی که از مقایسه وضعیت ایران نسبت به دیگر کشورها وجود دارد،‌ حاکی از این است که ما در تصویب قوانین زیست‌محیطی و الزامی کردن میزان تولید و مصرف موادپلاستیکی آنچنان که باید عمل نکرده‌ایم. با بررسی وضع کشورهای دیگر به خصوص کشورهای موسوم به کشورهای «سبز» که سیاست‌های زیست‌محیطی قوی و موثر دارند، کشورمان هم می‌تواند قوانین واضح و موثری وضع و اجرا کند. تجربه ثابت کرده در کشور ما رعایت‌های زیست محیطی در زمینه استفاده کمتر و بازیافت پلاستیک، بیشتر جنبه ذوق مردمی داشته است تا قانون‌محور و اصولی. اصل 50 قانون اساسی برای حفظ محیط زیست کشور در قالب مدیریت پسماندها که مصوب 30 اردیبهشت سال 1383 است هم اشاره دقیق و مشخص در حوزه پسماندهای پلاستیکی همچنین وضع مالیات بر تولید و مصرف آن ندارد.

در دنیا چه خبر است؟!

علاوه‌بر آمارها، عملکردها هم حرف برای گفتن دارند. کارهایی که یا توسط دولت‌های مختلف یا شهروندان دلسوز و دوستدار محیط زیست در جهان انجام شده است. البته این به آن معنی نیست که ما در این زمینه کاری انجام نداده‌ایم. شهروندان خوش ذوق کشور ما هم بارها به شیوه‌های متنوع این زمینه قدم برداشته‌اند. شهرداری اقدامات مختلفی مانند راه‌اندازی غرفه‌های بازیافت در مناطق مختلف شهر، کلبه‌های بازیافت در مدارس و آموزش تفکیک زباله از مبداء انجام داده است. با این حال به دلیل تصویب نشدن قوانین اختصاصی و الزام‌گر برای کنترل و محدود شدن استفاده از پلاستیک، معظل پسماندهای پلاستیکی کشور جدی و نامطلوب است. با این حال شاید بد نباشد با اقدامات جالبی که در نقاط مختلف جهان برای کنترل تولید و مصرف پلاستیک انجام شده، آشنا شویم. بعضی از این اقدامات کاملا کاربردی و برخی هم بیشتر جنبه تلنگر و تبلیغ دارند.
هندوستان؛ مدرسه‌ای با شهریه پلاستیکی: «آکشار» یک مدرسه نیمه سنتی در هند است که به جای شهریه از بچه‌ها پلاستیک می‌گیرد. با این خلاقیت آکشار، دانش‌آموزان هر روز کیسه‌های پلاستیکی را با خود به مدرسه می‌برند. مدرسه قبل از این رایگان بود. تنها با ۲۰ دانش آموز فعالیت خود را آغاز کرد و اکنون ۱۱۰ دانش آموز دارد. هر دانش آموز هر هفته حدود ۲۵ قطعه پلاستیکی با خود می‌آورد.
بولیوی؛ خانه‌سازی با پلاستیک:‌ به گزارش یونیسف، بیش از نیمی از مردم بولیوی در فقر زندگی می‌کنند. «اینگرید»، بانویی فعال در حوزه محیط‌زیست، وقتی متوجه جدی بودن این مشکل شد که با دانش‌آموزان مدرسه‌ای محلی دیدار داشت و از آن‌ها خواست از آرزوهایشان در کریسمس بنویسند. آرزوی یکی از دانش‌آموزان جالب بود؛ اتاقی برای زندگی کردن خانواده‌اش. اینگرید خانه‌هایی با بطری پلاستیکی برای کسانی که به خانه نیاز دارند، ساخت. برای یک خانه ۱۷۰ متری، 36 هزار بطری پلاستیکی لازم بود. او تابحال ۳۰۰ خانه ساخته و به بازیافت میلیون‌ها بطری کمک کرده است.
نیجریه؛ جوانان بیکار دست به کار شدند: جوانان بیکار نیجریه ای دست به اقدام جالبی زده‌اند و از بطری‌های پلاستیکی خانه مقرون به‌صرفه می‌سازند. این بطری‌ها نقش آجر را در ساخت خانه بازی می‌کنند. داخلشان با خاک پر می‌شود. برای پیشگیری از ایجاد تَرَک با طناب به هم وصل رنگ‌آمیزی می‌شوند. داخلشان با ترکیب گِل و لاتِریت پر می‌شوند. به نظر می رسد این ایده در کشور ما هم ارزش امتحان کردن دارد. دست کم خانه های موقت یا سوله هایی برای اسکان اضطراری در شرایط بحران را می توان با کمک نیروهای داوطلب مردمی به این شیوه ساخت.
نروژ؛ گودزیلای پلاستیکی: در پارک «ویگلند» شهر اسلوی نروژ، مجسمه‌های عجیب و غریب وجود دارد مانند گودزیلایی پلاستیکی به نام «پلاستوزیلا». گودزیلایی که با حدود 2هزار کیسه پلاستیکی ساخته شده است. البته وسایل پلاستیکی دیگری هم که شهروندان اسلو دورانداخته بودند در ساخت این مجسمه استفاده شده است.
پاناما؛ قلعه پلاستیکی: این قلعه در جزیره «بوکاس دل‌تورو» پاناما با ۴۰ هزار بطری پلاستیکی با ظاهری شبیه قلعه‌های سده‌های میانه ساخته شده است. «روبرت بزو»، شهروند کانادایی ۹ سال پیش وقتی برای گذراندن دوره بازنشستگی به این جزیره رفت و تصمیم به ساختش گرفت. او معتقد است استفاده از بطری پلاستیکی برای ساخت خانه ویلایی مناسب است.
⁣مولینونگ؛ تمیزترین روستای آسیا: ۱۳۰ سال پیش در این روستای هندوستان که با عنوان تمیزترین روستای آسیا شناخته می‌شود، بیماری وبا شایع شد. مردم برای آنکه جان خود را نجات دهند و این بیماری را ریشه‌کن کنند، تصمیم گرفتند به صورت جدی به تمیزی روستا اهمیت دهند. این بیماری از بین رفت و رسم خوب نظافت برای روستا ماند. کودکان هر روز قبل از مدرسه جارو دست می‌گیرند و خیابان‌ها را پاک می‌کنند. سبدهای زباله از جنس بامبو را خالی و زباله‌ها را به 3 دستهٔ بازیافت می‌کنند. مولینونگی‌ها به ضرورت پلاستیک مصرف می‌کنند.
آلمان؛‌ کمک به فقرا با پلاستیک: در آلمان به دلیل اهمیت بازیافت به ازای هر بطری که به سوپرمارکت تحویل دهید، پول دریافت می‌کنید. این موضوع بهانه خوبی برای کمک مردم به بی‌خانمان‌ها و فقراست. مردم بطری‌های پلاستیکی را کنار سطل زباله می‌گذارند تا افراد کم‌بضاعت با تحویل آن به پول برسند.
فرانسه؛‌ فقط کیسه اول رایگان: در فرانسه موقع خرید از سوپرمارکت و فروشگاه‌های زنجیره‌ای، پاکت‌های پلاستیکی، هزینه دارند. یک پاکت رایگان است اما باید پول کیسه دوم به بعد را بخرید. به همین دلیل مردم ساک‌هایی برای خرید همراه می‌آورند. در ماه ژوئن هم فروشگاه‌ها به مشتری‌ها پاکت نایلونی نمی‌دهد چون به ماه مراقبت از سیاره زمین  معروف است.
بنگلادش؛ کیسه‌ها عامل شدت سیل:‌ بنگلادش سال 2002 میلادی استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را ممنوع کرد. این کشور به دنبال سیل ویرانگر سال 1988 به این دلیل که کیسه‌های پلاستیکی با بستن راه فاضلاب، عامل اصلی شدت سیلاب بودند،‌ خسارتی جدی دید. در سیل‌های اخیر کشورمان هم کارشناسان محیط‌زیست بخشی از تخریب‌ها را به انباشت زباله در مسیل‌ها و لایروبی نشدن آن مربوط دانستند.
بوتان؛ نشاط ملی با نه! به پلاستیک: بوتان سال 2007 میلادی در راستای سیاست‌های این کشور مبنی‌بر افزایش نشاط ملی، فروش کیسه‌های پلاستیکی، تنباکو و تبلیغات خیابانی را ممنوع کرد. این کشور با حفظ محیط زیست، توسعه جنگل‌ها، نظام دقیق بازیافت و چندعامل موثر دیگر، تنها کشور دنیا با کربن منفی است.
هنگ کنگ؛ مالیات پلاستیکی: هنگ کنگ از ۲۰۰۷ برای فروشندگان کیسه‌های پلاستیکی مالیات بر آلودگی محیط زیست در نظر گرفته و تاثیر قابل توجهی در کاهش مصرف پلاستیک گذاشته است.
ایرلند؛ کاهش90 درصدی: سال 2002قانون مالیات بر کیسه‌های پلاستیکی را وضع کرد. این قانون تا 90 درصد مصرف کیسه‌های پلاستیکی را پایین آورد. در ایتالیا و بلژیک هم به دنبال وضع مالیات، استفاده از کیسه‌های پلاستیکی 94 درصد کمتر شد. سوئیس، آلمان و هلند هم برای استفاده از کیسه‌های پلاستیکی مالیات دارند.
تایوان؛ پایان کیسه رایگان:‌ دولت تایوان سال ۲۰۰۳میلادی توزیع کیسه‌های پلاستیکی رایگان در مراکز خرید را ممنوع اعلام کرد. استفاده از ظروف یکبارمصرف هم در رستوران‌ها ممنوع شد. حتی فروشگاه‌ها افرادی که کیسه خرید همراه نداشتند، جریمه نقدی می‌کردند.
برزیل؛ تردد پلاستیکی: در شهر «کوریتیبا» برزیل مردم با تحویل زباله‌ها به مراکز مشخص، از تخفیف استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی بهره‌مند می‌شوند. این باعث شده مردم از جمع‌آوری و تحویل پسماند پلاستیکی استقبال کنند.
مکزیک؛ جنگل پلاستیکی: هنرمندی دانمارکی در مکزیک اثری خلق کرده که به «جنگل آینده» معروف است. «توماس دامبو» مسئول این پروژه، 3تن ضایعات پلاستیکی را به جنگلی پر از گل‌های رنگارنگ، درختان و حیوانات مصنوعی تبدیل کرده است. او با کمک بومیان و زباله جمع‌کن‌ها این کار را انجام داده. افرادی که در بسیاری جوامع منزلت اجتماعی پایینی دارند اما دامبو با اعتماد به آنها نتیجه‌ای عالی گرفت.

اینجا چه خبر است؟!

کشور ما هم شهروندان خوش‌فکر و خلاق کم ندارد و اختراعات و ابتکارات مردمی در زمینه تفکیک پسماند پلاستیکی هم. نهادها هم با طرح و برنامه‌های مختلف سعی کرده‌اند محیطزیست کشور را از شر زباله‌های پلاستیکی رها کنند. با این حال آمارها و تجربه نشان می‌دهد، ایران با جایگاه اصلی فاصله دارد. مصنوعات و حتی پوشاک پلاستیکی روز به روز بیشتر تولید می‌شود. این در حالی است که در گذشته نه چندان دور تا اوایل دهه 70 مردم به پوشیدن لباس نخی، استفاده از ظروف و سفره‌های غیر یک‌بار مصرف عادت داشتند. موقع خرید معمولا از کیسه‌های پارچه‌ای، بقچه نان و پاکت کاغذی استفاده می‌کردند. عادات خوبی که سهولت منفی و کاذب استفاده از پلاستیک جایش را گرفت. با این حال نمونه‌های خوب و دلگرم کننده هم وجود دارد.
مخترع جوان؛ بازیافت در مبداء: مخترع جوان شیرازی دستگاه هوشمند بازیافت در مبداء را ساخت که آبان سال 1397 خبرساز شد. این دستگاه هوشمند، زباله‌های پلاستیکی و ظروف یکبار مصرف را به نسبت نوع، رنگ و کاربردشان پرس و خرد می‌کند. «نصرالله فرامرزی»، مخترع دستگاه می‌گوید: «این دستگاه هم دستی هم اتوماتیک کار می‌کند. می‌توان آن در نقاط مختلف شهر نصب کرد. شهروندان به جای دورانداختن زباله خشک، می‌توانند آن را به دستگاه تحویل داده و به جای آن، پول یا اعتبار بلیط اتوبوس ومترو برای تردد شهری بگیرند. این دستگاه قابلیت تولید انبوه دارد.
معلم بازنشسته؛ کتابخانه از پلاستیک: «صفورا غله‌زاری»، معلم بازنشسته و ساکن استان گلستان است. چهره او در فضای مجازی با منتشرشدن عکس نوشته‌ای که: این معلم از بازیافت کاغذ 7 کتابخانه ساخته، معروف شد. او علاوه‌بر بازیافت کاغذ با کمک مردم و دانش‌آموزان در طرح جمع‌آوری در بطری‌های پلاستیکی، توانسته برای 5 معلول ویلچر تهیه کند. گام سوم فعالیت‌های خانم معلم، آموزش تفکیک پسماند از مبداء و تحویل پلاستیک برای بازیافت است. او به شهروندان آموزش داده، بطری‌های پلاستیکی را بشویند. در حد امکان پرس کنند و تحویل دهند. غله‌زاری تصمیم گرفته با درآمد این کار به توسعه کتابخانه و امکانات فرهنگی شهرش کمک کند.
پویش مردمی؛ ویلچر از پلاستیک: این روزها در شهرهای مختلف کشورمان، پویش‌های مختلف مردمی فعالند. این فعالیت‌ها آن‌قدر جدی دنبال می‌شود و رونق دارد که گروه‌های مختلفی را در این زمینه وارد عمل کرده است. اخبار و گزارش‌های مختلفی از پویش‌های مردمی شهرهای مختلف منتشرشده و دقیقا مشخص نیست که اولین گروهی که این را انجام داده، کدام بوده است؟ با این حال مردم وقتی فکر می‌کنند، می‌توانند موثرباشند به تشویق دلسوزان مردمیِ محیط زیست،بله می‌گویند و از تهدیدی به نام پسماندهای پلاستیکی،‌ فرصت می‌سازند. ظرفیت بالقوه و مردمی که ارزش حمایت دارد.  البته از دیگر کارهای جالب مردمی، خلاقیت برای جایگزین کردن کیسه های پارچه ای و زیست تجدید پذیر است که نباید از قلم انداخت. کیسه هایی با طرح ها ورنگ های مختلف که به خوبی هم مورد استقبال قرار گرفته اند.
جوان تهرانی؛‌ تزیین نمای خانه: «ابوالفضل مهجوری» جوان ۳۰ ساله تهرانی است که با استفاده از بطری‌های پلاستیکی، توانسته نمایی زیبا و دلنشین برای خانه‌ای که در آن مستاجر است، ایجاد کند. او در بطری‌های خاک می‌ریزد، نشاء گل‌های زینتی و صیفی‌جات پرورش می‌دهد. آکواریوم جالبی برای ماهی گلی‌ها ساخته است. گلخانه او هم در طبقه دوم خانه با استفاده از همان بطری‌های پلاستیکی که نقش گلدان دارند، برپاست. او بطری‌ها را از مغازه ساندویچ‌فروشی دوستش تهیه می‌کند؛ بطری نوشابه‌هایی که هر روز هزاران جای دیگر شهر، دورریزند.  
آمارها چه می گویند؟

آمارها گویا و شفاف‌ترین داده‌ها برای بررسی وضعیت بازیافت پلاستیک در جهان و کشورمان هستند مانند آمارهایی که در ادامه خواهیم دید. داده‌هایی که با تحلیل آن می‌توان، متوجه شد در عرصه بازیافت پلاستیک کجا قرار داریم، چه کارهایی باید انجام دهیم، چه کارهایی نباید انجام می‌دادیم یا سرمایه‌گذاری و نظارت در چه زمینه‌ای ضرورت بیشتری دارد؟

دورریز یک میلیون تومانی: هر خانواده ایرانی هر سال مبلغی حدود ۷۰۰هزار تا یک‌میلیون تومان را با دورریز پلاستیک، روانه مخازن زباله می‌کند.

3 قلم ناقابل: هر شهروند تهرانی سالانه 5برابر متوسط وزن خود، زباله تولید می‌کند. هر ایرانی دست‌کم، روزی 3 قلم پسماند پلاستیکی به چرخه طبیعت اضافه می‌کند. تجزیه هریک از این 3قلم ناقابل! دست‌کم300 سال زمان می‌برد پس کار کوچکی نیست اگر حتی یک پلاستیک را از این چرخه کم کنیم.
یک کیسه کمتر: در تهران روزانه7500 تن زباله تولید می‌شود. هزارتن از این مقدار هر شبانه‌روز، مربوط به پسماندِ کیسه‌های نایلونی است. اگر هر خانواده ایرانی هر روز یک کیسه کمتر مصرف کند با همین کار هر هفته مانع از تولید یک میلیارد کیسه پلاستیکی در سال خواهیم شد.
ناجی جان جانوران باشیم: با کاهش مصرف پلاستیک می‌توانیم خود را در نجات جان ۲۶۰ گونه جانوری آسیب‌پذیر در برابر زباله‌های پلاستیکی، سهیم بدانیم. شاید بد نباشد اگر بدانیم بقایای پلاستیک رها شده در طبیعت سالانه باعث مرگ بیش از یک میلیون پرنده و بیش از صدهزار پستاندار می‌شود.
فاجعه پلاستیکی در شمال: پلاستیک عارضه‌ای مهلک برای طبیعت است. بسیاری از کشورها قوانین جدی برای حفظ محیط زیست‌شان دارند. در ایران اما روزی ۳ هزارتن زباله در جنگل‌های شمال توسط ما انباشته و نوروز این آمار بیشتر هم می‌شود. بدتر اینکه، بسیاری از این زباله‌ها کیسه‌های پلاستیکی‌اند.
فیل زنده و پلاستیکی: اگر یک فیل پلاستیکی و یک فیل زنده را را همزمان در طبیعت رها کنیم و ۲۰۰ سال بعد سراغشان برویم، اثری از فیل زنده نیست. سالهاست مرده و کاملاً پوسیده. اما اگر خوب بگردیم آن فیل پلاستیکی را پیدا می‌کنیم. این یعنی فاجعه تجدیدناپذیری پلاستیک برای طبیعت. برداشتن یک زباله از زمین برای ما فقط یک ثانیه طول می‌کشد اما برای طبیعت ۴۵۰ سال!

کاش! اول نبودیم: همیشه هم اولین بودن خوب نیست؛ متاسفانه ایران یکی از ۱۰ کشور اول دنیا در زمینه مصرف پلاستیک است. براساس آمار موجود، میزان پلاستیک تولیدی 20هزار تن در سال تخمین زده شده است که فقط 9 درصد آن به چرخه بازیافت بر می گردد.  کشور ما از نظر جمعیت، رتبه ۱۷ جهان را دارد.

شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری فارس،تاریخ انتشار:3تیر 1398،کدخبر:13980403000761،www.farsnews.com