گفت‌وگو با مدیر اولین «بانک شیر مادر» در ایران

حدود 600 بانک شیر مادر در جهان وجود دارد که 210 مورد، فقط در برزیل مستقر است. اما متخصصان تبریزی 3 سال قبل، اولین بانک شیر ایران را تأسیس کردند و به دنبال آن، 10 بانک شیر دیگر هم راه‌اندازی شد. به بهانه روز جهانی تغذیه با شیر مادر، سراغ مدیر این بانک جالب ایرانی رفتیم.

شعار سال:حدود 600 بانک شیر مادر در جهان وجود دارد که 210 مورد، فقط در برزیل مستقر است. اما متخصصان تبریزی 3 سال قبل، اولین بانک شیر ایران را تأسیس کردند و به دنبال آن، 10 بانک شیر دیگر هم راه‌اندازی شد. به بهانه روز جهانی تغذیه با شیر مادر، سراغ مدیر این بانک جالب ایرانی رفتیم.

گفت‌وگو با مدیر اولین «بانک شیر مادر» در ایران

اگر نوزادتان نتواند از شیر مادر تغذیه کند،‌ اولین گزینه‌ای که برای رفع گرسنگی او به ذهنتان می‌رسد،‌ چیست؟ به احتمال فراوان، پاسخ شما هم مثل اغلب افراد، «شیر خشک» است. اما خوب است بدانید همیشه امکان تغذیه نوزادان با شیر مادر وجود دارد، حتی اگر مادران خودشان امکان شیردهی به آن‌ها را نداشته باشند.

دغدغه همیشگی فعالان سازمان جهانی بهداشت برای پیدا کردن جایگزین مناسب برای شیر خشک، در سال 1909 میلادی به تأسیس اولین «بانک شیر مادر» در شهر «وین» در کشور اتریش منتهی شد و پس از آن،‌ کشورهای دیگر هم به‌تدریج از این حرکت الگوبرداری کردند. این طرح گرچه کمی دیر اما با تلاش متخصصان ایرانی در کشور ما هم مجال اجرا پیدا کرد و از حدود 3 سال قبل شهر تبریز – شهر اولین‌ها -، میزبان اولین بانک شیر مادر در ایران شد و تا امروز نوزادان نارس و بیمار فراوانی توانسته‌اند از برکات این مرکز برخوردار شوند.

به بهانه روز جهانی شیر مادر و در شرایطی‌که با تکیه بر تجربیات ارزشمند متخصصان تبریزی،‌ 10 بانک شیر مادر در شهرهای بزرگ کشور تأسیس شده، با دکتر «محمدباقر حسینی»، فوق تخصص نوزادان، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تبریز و مسئول بانک شیر این دانشگاه و 3 نفر از مادران اهداکننده شیر به این بانک خاص،‌ گفت‌وگو کرده‌ایم.

* جایگزینی شیر مادر با شیر خشک، رویه‌ای است که از سال‌ها قبل در خانواده‌های ایرانی رواج پیدا کرده؛‌ رویه‌ای که علاوه‌بر تحمیل هزینه‌های فراوان به خانواده، زمینه‌ساز برخی ناراحتی‌های جسمی در نوزادان هم می‌شود. در این میان، تأسیس بانک شیر مادر،‌ نویدبخش حرکتی نو در این عرصه برای تغذیه سالم نوزادان محروم از شیر مادر بوده است. جرقه تأسیس بانک شیر در دانشگاه علوم پزشکی تبریز از کجا زده‌شد؟

- ما در بیمارستان‌های محل تولد نوزادان و نیز در بیمارستان‌های کودکان که دارای بخش NICU هستند، با نوزادانی مواجه می‌شویم که به‌دلیل تولد زودتر از 37 هفته، به‌عنوان نوزاد نارس بستری شده و امکان تغذیه از شیر مادرشان را ندارند. علاوه‌براین، مادران مبتلا به فشار خون،‌ دیابت و دیگر بیماری‌های زمینه‌ای و نیز مادران دارای دوقلو یا چند قلو داریم که یا امکان شیر دادن به نوزادشان را ندارند یا ممکن است تولید شیرشان کم باشد و نتوانند نیاز چند قلوهایشان را تأمین کنند. مجموع این نوزادان ازآنجاکه نمی‌توانند از شیر مادرشان تغذیه کنند، به‌ناچار از طریق دستگاه با شیر خشک تغذیه می‌شوند.

شیر خشک، یک شیر مصنوعی است که درواقع، همان شیر گاو است که با ایجاد تغییراتی، تبدیل به پودر شده. این شیرها گرچه گرسنگی نوزادان را رفع می‌کند اما مطابق نیازهای آن‌ها نیست و ممکن است به سلامتشان آسیب بزند. به‌عنوان مثال،‌ ما بیماری «انتروکولیت نکروزان» را در نوزادان داریم که در آن،‌ روده دچار التهاب و آسیب می‌شود. بخشی از دلایل ایجاد این بیماری، تغذیه با شیر خشک است.

دنیا برای این مشکل،‌ از سال‌ها قبل راه‌حلی ارائه داده و آن، «بانک شیر مادر» است. ما هم علاقه‌مند بودیم چه در بخش‌های نوزادان نارس و چه در بیمارستان‌های کودکان،‌ بانک شیر ایجاد کنیم. البته در سال‌های قبل، حرکت‌هایی توسط دوستان دیگر در این زمینه انجام شده‌بود اما به نتیجه نرسیده‌بود. وقتی من چند سال قبل برای فرصت مطالعاتی به کشور سوئد رفته‌بودم،‌ از یک بانک شیر مادر بازدید کردم و با شیوه کار،‌ فرآیند دریافت، پاستوریزاسیون و نگهداری شیر و شرایط اهداکنندگان از نزدیک آشنا شدم. در بازگشت به ایران،‌ نتایج آن بازدید را به وزارت بهداشت و درمان و اداره سلامت نوزادان ارائه دادم و اهمیت بانک شیر مادر را تشریح کردم. خوشبختانه با موافقت و حمایت مالی دوستان وزارتخانه و اداره،‌ در سال 1394 مقدمات تأسیس اولین بانک شیر مادر کشور در تبریز فراهم شد.

دکتر محمدباقر حسینی

گران بود، خودمان ساختیم

* بعد از اخذ موافقت وزارت بهداشت و تأمین مالی صورت‌گرفته از سوی این نهاد، آیا تجهیزات موردنیاز برای راه‌اندازی بانک شیر مادر از خارج از کشور تهیه و وارد شد؟

- خیر. با حمایت‌های وزارتخانه و با مشارکت مهندسان داخلی، ما شروع کردیم به ساخت دستگاه «پاستوریزاتور» شیر مادر که قلب بانک شیر محسوب می‌شود. برای این کار، دو دلیل داشتیم؛ اول اینکه دوست داشتیم یک کار ملی انجام دهیم و این دستگاه را در داخل کشور بسازیم. دوم اینکه دستگاه پاستوریزاتوری که در بیشتر نقاط دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، ساخته یک کارخانه انگلیسی است و قیمت بالایی دارد (در آن زمان بالغ بر 300 میلیون تومان و در حال حاضر، 700 تا 800 میلیون تومان) که تهیه آن برای بیمارستان‌های ما صرفه اقتصادی ندارد. و باید توجه داشت که موضوع، فقط خرید یک دستگاه نیست. این دستگاه نیازمند نظارت و تعمیرات مکرر است. در ادامه، موضوع تحریم‌ها هم مزید بر علت شد و درمجموع، تصمیم گرفتیم خودمان دستگاه پاستوریزاتور شیر مادر را بسازیم.

* و این تلاش‌ها چه زمانی به ثمر رسید؟

- خوشبختانه بعد از یک سال تلاش و دقت‌نظر، موفق شدیم این دستگاه بسیار حساس را بسازیم و بعد از تأمین دیگر تجهیزات موردنیاز، اولین بانک شیر مادر در ایران را در تیرماه سال 1395 در بیمارستان الزهرا (س) شهر تبریز با حضور شخصیت‌های حوزه پزشکی کشور مانند دکتر مرندی و دکتر پزشکیان و همچنین نماینده وقت یونیسف در ایران راه‌اندازی کنیم.

جالب است بدانید دستگاه ما ابتدا نیمه‌اتوماتیک بود اما بعد، با اصلاحاتی که انجام دادیم، فول اتوماتیک شد. البته کار به اینجا هم ختم نشد و ما نسل دوم این دستگاه را هم ساختیم. دستگاهی که بعد از سه سال تجربه طراحی کرده‌ایم، ویژگی‌های بهتری دارد؛ کاملاً اتوماتیک است، بدنه‌اش کاملاً استیل و شبیه یک ماشین ظرفشویی است. علاوه‌براین دستگاه نسل جدید، گراف‌هایی به ما می‌دهد که ما را کاملاً در جریان فرآیند پاستوریزاسیون شیر قرار می‌دهد و به ما می‌گوید آیا این فرآیند براساس اصول علمی انجام شده؟ آیا هیچ وقفه‌ای در فرآیند رخ نداده؟ آیا دماها به حد مطلوب رسیده یا نه؟ و درمجموع، کاملاً به ما اطمینان می‌دهد که شیر پاستوریزه‌شده، یک شیر سالم و امن است و می‌تواند در اختیار نوزادان نارس و بیمار قرار بگیرد.

برای ما مایه خوشحالی است که در این سه سال فعالیت بانک شیر مادر در تبریز، توانسته‌ایم حدود 30 هزار لیتر شیر مادر را پاستوریزه کنیم و این شیرها توانسته در نجات جان نوزادان بسیاری در بخش نوزادان و NICU بیمارستان الزهرا (س) و بیمارستان کودکان تبریز مؤثر باشد. البته فقط نوزادان تبریزی نبوده‌اند که از برکات این بانک شیر بهره‌مند شده‌اند. بعد از راه‌اندازی بانک شیر مادر تبریز، از بعضی از شهرها مانند تهران، اصفهان و همدان، درخواست‌هایی مبنی‌بر ارسال شیر به بخش نوزادان و NICU برای تغذیه نوزادانی که آسیب‌دیده بودند و نیاز به شیر مادر داشتند، به دستمان رسید. ما هم استقبال کردیم و شیرهای موردنیاز را به‌صورت فریز شده (یخ‌زده) در یخچال‌های پرتابل برای این شهرها فرستادیم.

توانمندسازی مادران شیرده در کنار تغذیه نوزادان نارس و بیمار

* رساندن شیر موردنیاز به نوزادان محروم از شیر مادر، تنها کارکرد بانک شیر مادر است یا رسالت‌ها و وظایف دیگری نیز برعهده این مرکز قرار دارد؟

بانک شیر، مرکزی است که تأمین شیر برای نوزادان نارس و بیمار، فقط یکی از کارکردهای آن است. در حال حاضر 600 بانک شیر مادر در دنیا وجود دارد و جالب است بدانید 210 مورد از این بانک‌های شیر فقط در کشور برزیل مستقر است! و همین امر باعث شده این کشور به یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های شیر مادر تبدیل شود. کشور برزیل با سرمایه‌گذاری جدی که در این زمینه انجام داده، توانسته تا 73 درصد مرگ‌ومیر نوزادانش را کاهش دهد. اما آماده‌سازی شیر پاستوریزه امن و سالم مادران برای تغذیه نوزادان محروم از شیر مادر،‌ فقط یکی از کارکردهای بانک شیر مادر است. رویکرد دیگر این بانک،‌ مشاوره شیردهی و کمک به مادرانی است که در روند شیردهی به نوزادان خود دچار مشکل شده‌اند. و کشور برزیل با تمرکز بر همین دو رویکرد، توانسته به این آمار خوب در کاهش مرگ‌ومیر نوزادانش برسد. بنای ما هم این است که همین رویه را ترویج کنیم و تاکید داریم در بانک شیر فقط به تولید شیر پاستوریزه مادر بسنده نشود و به جنبه کمک به مادران شیرده هم به‌عنوان یکی از وظایف بانک شیر مادر توجه شود.

به‌طور کلی، وظایف بانک شیر عبارت است از:

1) غربالگری مادران واجد شرایط اهدای شیر/ گردآوری، پاستوریزاسیون و ذخیره‌کردن شیرهای اهداشده توسط مادران داوطلب/ رساندن شیرهای آماده‌شده به نوزادان نارس و بیمار بستری در بیمارستان‌های کودکان و بخش NICU که مادرانشان شیر ندارند یا کم دارند.‌

2) توانمندسازی همین مادران شیرده تا مرحله‌ای که سیستم بدنی خودشان بتواند شیر موردنیاز نوزادشان را بسازد.

3) ارائه مشاوره به مادرانی که به هر دلیل در مرحله شیردهی با مشکل مواجه شده‌اند.

درواقع، بانک شیر مادر به‌عنوان یک «پُل»، به مادران شیردهی که بعد از زایمان دچار مشکل شده‌اند، کمک می‌کند شرایط خاصی که در آن قرار دارند را پشت سر بگذارند. مثلاً مادرانی داریم که فشار خون بالایی دارند، یا در بخش آی‌سی‌یو بستری هستند و... در این موارد، هفته‌ها طول می‌کشد تا شرایط مادر به یک وضعیت تثبیت‌شده برسد و بتواند به فرزندش شیر بدهد. در این مدت، ما نوزاد او را با شیرهای بانک شیر مادر تغذیه می‌کنیم و بعد از آنکه شرایط مادر تثبیت شد، کمک می‌کنیم آماده شیردهی شود. ‌

مادران سالم و متعهد، می‌توانند اهداکننده شیر باشند

* مادران اهداکننده شیر، قلب تپنده بانک شیر مادر محسوب می‌شوند. آیا هر مادر شیرده می‌تواند یک اهداکننده شیر باشد یا ویژگی‌های خاصی برای این منظور تعریف شده است؟

در تمام دنیا، مادرانی هستند که از روی انسان‌دوستی و با نیت انجام کار نیک و خیر، اقدام به اهدای شیر مازاد خود به بانک شیر مادر می‌کنند تا برای تغذیه نوزادان نارس و بیمار استفاده شود. این مادران عموماً در ازای این کار، پولی دریافت نمی‌کنند. در کشور ما که اهدای شیر به بانک شیر مادر، کاملاً رایگان است اما در برخی کشورها،‌ افرادی که مایل‌اند، می‌توانند برای این کار پول دریافت کنند. اما مادران داوطلب اهدای شیر، یک‌بار به محل بانک شیر دعوت می‌شوند و ضمن معاینه مادر و نوزادش، سئوالاتی از مادر درخصوص سلامت خودش پرسیده می‌شود. به‌طور کلی، ازآنجاکه شیر مادران اهداکننده قرار است به نوزادان بسیار کوچک و کم‌وزن و بیمار داده‌شود، باید یک شیر کاملاً امن و سالم باشد. بنابراین مادر اهداکننده باید واجد شرایط مشخصی باشد:

1) باید اطمینان پیدا کنیم که مادر داوطلب، شیر به اندازه کافی برای نوزاد خودش دارد. این موضوع، از پایش رشد و سلامت فرزند او قابل تشخیص است. در نهایت، مادری که مازاد بر نیاز نوزاد خود شیر دارد، می‌تواند به بانک شیر مادر، شیر اهدا کند.

2) مادر اهداکننده باید از سلامت عمومی خوبی برخوردار باشد و در گذشته و حال، بیماری نداشته‌باشد.

3) عادات غیرصحیح مانند استعمال سیگار یا اعتیاد نداشته‌باشد.

4) مبتلا به بیماری خاص و مصرف‌کننده برخی داروهای خاص نباشد.

بعد از حصول اطمینان از سلامتی عمومی مادر داوطلب و برخورداری او از شیر مازاد، یک آزمایش خون هم از او گرفته می‌شود تا سلامتش درخصوص بیماری‌های 5 گانه هپاتیت B و C، HIV(ایدز)، سیفلیس و HTLV بررسی کنیم. مادرانی که نتیجه این آزمایش، بر سلامت آن‌ها گواهی بدهد، می‌توانند اهداکننده شیر به بانک شیر مادر باشند.

مادران اهداکننده هر بار برای اهدای شیر باید به محل بانک شیر مراجعه کنند؟

- خیر. به هیچ وجه نیاز به حضور آن‌ها در بانک شیر نیست. نحوه صحیح دوشیدن شیر و آماده‌سازی آن برای ورود به بانک شیر، در همان یک نوبت حضور مادر داوطلب در محل بانک شیر به او آموزش داده می‌شود و بعد از آن، دیگر نیازی به خارج شدن مادر اهداکننده از منزلش نیست. ما ظروفی برای دریافت شیر به آدرس منزل مادران اهداکننده می‌فرستیم. در حالت کلی می‌توان برای نگهداری شیر مادر از ظروف پلاستیکی ساده هم استفاده کرد اما ما ظروف یک‌بار مصرف گیاهی برای آن‌ها ارسال می‌کنیم. مادران در هر نوبت، قبل از دوشیدن شیر باید ابتدا دستان خود را با آب و صابون بشویند. بعد از دوشیدن، باید شیر خود را در ظرف مورد اشاره ریخته، تاریخ بزنند و سپس ظرف را در فریز بگذارند تا راننده بانک شیر برای تحویل گرفتن آن مراجعه کند.

میزان اهدای شیر هم کاملاً در اختیار خود مادران است. یک مادر ممکن است هفته‌ای 2 بار شیرش را اهدا کند، دیگری هفته‌ای 3 بار و یک مادر هم هر روز این کار را انجام دهد. مسئول بانک شیر، هر صبح با این مادران در تماس است و از هرکدام سئوال می‌کند که آیا او مایل است امروز برای بانک شیر مادر شیر ارسال کند یا خیر.

البته ما علاوه‌بر مادران اهداکننده داوطلب در نقاط مختلف شهر، یک گروه دیگر از مادران اهداکننده هم داریم. مادران نوزادانی که در بخش‌های بیمارستان کودکان بستری هستند هم چنانچه مازاد نیاز نوزاد خود شیر داشته و علاقه‌مند باشند، در این کار مشارکت می‌کنند. درمجموع، روزانه حدود 4.5 لیتر شیر مادر در مرکز بانک شیر مادر تبریز پاستوریزه می‌شود و در اختیار نوزادان نارس و بیمار قرار می‌گیرد.

* آیا آماری از تعداد مادران اهداکننده شیر به بانک شیر وجود دارد؟

- از ابتدای فعالیت بانک شیر مادر در بیمارستان الزهرا (س) در شهر تبریز، حدود 160 مادر اهداکننده شیر داشته‌ایم. در حال حاضر هم در شهر تبریز، 30 اهداکننده فعال داریم.

ما هر سال در هفته شیر مادر، از مادران اهداکننده دعوت می‌کنیم و در مراسمی با اهدای دیپلم افتخار از آن‌ها تقدیر می‌کنیم چون این مادران برای نوزادان نارس و بیمار، در حکم نجاتگر هستند.

* به نظر می‌رسد با تمام دقت و حساسیتی که در پایش سلامت مادران اهداکننده شیر صورت می‌گیرد، کار بررسی و ارزیابی به پایان نمی‌رسد و شیر اهداشده هم از مراحل مختلفی می‌گذرد تا سلامتش تأیید شود.

- بله. از وقتی شیرهای اهدایی توسط خودروهای جمع‌آوری به بانک وارد می‌شود، تا رسیدن به بخش نوزادان، مراحل مختلفی را طی می‌کند. شیر ابتدا وارد یخچال فریزر ورودی شده و آزمایش «باکتریولوژی» روی آن انجام می‌شود. بعد از 24 ساعت اگر نتیجه آزمایش، امن و سالم بودن شیر را تأیید کرد، وارد فرآیند پاستوریزاسیون می‌شود.

در این مرحله، کارشناس ما، شیر تأیید شده 3 مادر را با هم مخلوط کرده، در بطری‌های 150 سی‌سی ریخته و آن‌ها را در دستگاه پاستوریزاتور قرار می‌دهد. در این دستگاه فول‌اتوماتیک، عمل پاستوریزاسیون روی شیر انجام می‌شود و هر نوع ویروس و باکتری مزاحم باقی‌مانده احتمالی در آن از بین می‌رود.

بعد از مرحله پاستوریزاسیون، یک نمونه از این شیر به آزمایشگاه ارسال می‌شود تا تأییدیه نهایی آن صادر شود. شیرهای تأییدشده، وارد یخچال فریزر خروجی می‌شود، تاریخ روز روی آن درج می‌شود و سپس به بخش NICU و بخش نوزادان بیمارستان ارسال می‌شود. در انتهای روز هم این بطری‌ها در یک ماشین ظرفشویی مخصوص شسته می‌شود. برخی از ظروف هم که باید استریل شود، در یک دستگاه UV با اشعه استریل شده و برای روز بعد آماده می‌شود.

احکام «رضاع»، تأییدکننده «بانک شیر مادر» است

* یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خانواده‌های ایرانی در موضوع شیردهی نوزاد توسط زنی غیر از مادر خودش، حکم شرعی مترتب بر آن است. در استفاده نوزادان از شیرهای بانک شیر مادر،‌ چه اقداماتی برای اطمینان‌بخشی به خانواده‌ها در زمینه احکام شرعی انجام دادید؟

- دین اسلام و فقه شیعه در زمینه اهدای شیر برای تغذیه نوزادان، احکام «رضاع» را دارد. مجتهدین و مراجع تقلید شیعه 7 شرط و بعضی 9 شرط ارائه کرده‌اند که درصورت حصول آن‌ها،‌ ارتباط محرمیت و خویشاوندی میان مادر اهداکننده شیر و فرزند دریافت‌کننده آن شکل می‌گیرد. در این میان، چند اصل در رساله همه این بزرگان،‌ مشترک است:

1) تغذیه باید مستقیماً زیر سینه مادر صورت گرفته‌باشد.

2) حداقل 15 نوبت یا 24 ساعت به‌صورت مداوم بوده‌باشد.

3) شیر باید بدون هیچ‌گونه وسیله‌ای (قاشق، فنجان و...) به نوزاد داده شده‌باشد.

با دقت در فرآیند دریافت و آماده‌سازی شیرهای اهدایی توسط مادران به بانک شیر و سپس شیوه تغذیه نوزادان با این شیرها، کاملاً اطمینان حاصل می‌شود که هیچ‌وقت این چند اصل اساسی شرعی درباره تغذیه با شیرهای بانک شیر مادر محقق نمی‌شود. در این زمینه، چند دلیل مهم وجود دارد:

1) در بانک شیر مادر، شیری که تغدیه نوزاد با آن انجام می‌شود، از مخلوط کردن شیر 2 یا 3 مادر حاصل می‌شود. این کار در تمام دنیا مرسوم است؛ ازآنجاکه سطح پروتئین شیرهای مختلف، متفاوت است، به‌منظور رساندن شیر نهایی به سطح مطلوب و متوسطی از غنای پروتئینی، شیر چند مادر را با هم مخلوط کرده و بعد از پاستوریزاسیون، در اختیار نوزادان قرار می‌گیرد. این اتفاق، در کشور ما علاوه‌بر حل جنبه علمی و کیفی مسئله، به رفع دغدغه مذهبی ما در این زمینه هم کمک کرده است.

2) شیر پاستوریزه شده بانک شیر مادر، از طریق یک وسیله به نوزاد داده می‌شود. در بخش نوزادان و NICU عموماً شیر به‌وسیله لوله «دهانی مِعدی» و از طریق دهان و بینی نوزاد به او داده می‌شود و بنابراین شیردهی، مستقیم نیست.

پاسخ دفتر مقام معظم رهبری به استفتا درباره بانک شیر مادر

دنیا، پویایی فقه شیعه را تحسین کرد

هرکدام از پدر و مادرها که در زمینه احکام شرعی استفاده نوزادشان از شیرهای بانک شیر مادر سئوال یا نگرانی داشتند، می‌گفتیم: مقلّد کدام‌یک از مراجع بزرگوار هستید؟ به رساله ایشان و بخش احکام رضاع مراجعه کنید. با مطالعه مسائل ذکر شده در رساله، حتماً خیالتان راحت خواهد شد که هیچ‌گونه منع شرعی برای استفاده از شیر بانک شیر مادر وجود ندارد.

اما برای اینکه یک‌بار برای همیشه این دغدغه را رفع کنیم، با ارسال نامه‌ای به دفتر مقام معظم رهبری، از ایشان در این زمینه استفتا کردیم. متن استفتا به این شرح بود:

امروزه نوزادان بسیاری به‌صورت نارس یا با بیماری متولد می‌شوند که باوجود نیاز به تغذیه با شیر مادر، امکان برخورداری از شیر مادر خود را ندارند. در همه دنیا برای رفع نیاز این کودکان، مراکزی با نام بانک شیر مادر راه‌اندازی شده که شیر را از مادران اهداکننده دریافت کرده و برای تغذیه این نوزادان آماده می‌کند. شیر حاصل از این بانک شیر از طریق یک وسیله به نوزادان داده می‌شود. حکم حضرتعالی از نظر محرمیت میان اهداکنندگان و دریافت‌کنندگان این شیر چیست؟

نامه از طریق آقای دکتر «سید علیرضا مرندی»، رییس انجمن پزشکان نوزادان ایران به دفتر مقام معظم رهبری ارائه شد و ایشان در پاسخ این استفتا مرقوم فرمودند:

«اگر شیر مستقیماً از پستان به دهان کودک منتقل نمی‌شود، محرمیت صورت نمی‌پذیرد.»

ما متن این استفتا را قاب کرده و در محل بانک شیر مادر نصب کرده‌ایم تا در معرض دید همه خانواده‌ها و مایه اطمینان خاطر آن‌ها باشد.

خوب است بدانید، مدتی قبل که به‌عنوان نماینده منطقه «اِمرو»(خاورمیانه) به نشست مربوط به بانک شیر مادر در سازمان جهانی بهداشت دعوت شده‌بودم، حاضران درخصوص مسائل مذهبی مرتبط با موضوع بانک شیر در ایران سئوال کردند و من درباره احکام پیشرفته فقه شیعه در این زمینه برایشان توضیح دادم. خیلی برایشان جالب بود که فقه شیعه اینقدر به‌روز است و گفتند این موضوع را به کشورهای دیگر ازجمله کشورهای اسلامی منعکس خواهند کرد.

البته لازم است این نکته را اضافه کنم که احکام عزیزان اهل تسنن در زمینه رضاع، متفاوت است. براین‌اساس، در شهرها و استان‌هایی مانند زاهدان که از تمرکز خانواده‌های اهل تسنن برخوردار است، دوستان ما در حال مذاکره با علمای بزرگوار اهل تسنن هستند تا انشاالله با کمک این بزرگان، فرزندان کشور در این نقاط هم بتوانند از این نعمت بهره‌مند شوند و سلامتی‌شان تأمین شود.

افتتاح بانک شیر مادر در شیراز

راه‌اندازی 10 بانک شیر مادر در یک سال

* در بخشی از صحبت‌هایتان به کمک‌رسانی بانک شیر مادر تبریز به نوزادان شهرهای دیگر اشاره کردید. گویا همین کمک‌رسانی، بستر لازم برای گسترش بانک‌های شیر در کشور را فراهم کرد؟

- بله، خوشبختانه این اتفاق، نتایج مثبتی داشت. در گزارشی که در این زمینه برای وزارتخانه ارسال شد، اعلام کردیم این موضوع نشان می‌دهد نیاز به بانک شیر مادر فقط محدود به تبریز نیست و لازم است هر شهر بزرگ ایران به چنین مرکزی مجهز شود. با حمایت وزارتخانه خوشبختانه سال گذشته 10 بیمارستان وابسته به 10 دانشگاه بزرگ کشور برای راه‌اندازی بانک شیر مادر انتخاب شد؛ 2 مورد در تهران (بیمارستان شهید اکبرآبادی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران و بیمارستان ولی‌عصر (عج) وابسته به دانشگاه تهران)، بیمارستان ام‌البنین (س) در مشهد، بیمارستان دکتر کرمانشاهی در کرمانشاه، بیمارستان شهید صدوقی در یزد، بیمارستان امام خمینی (ره) در اهواز، بیمارستان امام علی (ع) در زاهدان، بیمارستان شهید افضلی‌پور در کرمان، بیمارستان امین در اصفهان و بیمارستان حضرت زینب (س) در شیراز.

از این میان، بانک شیر در شهرهای یزد، اهواز، کرمانشاه و شیراز اکنون فعال است و روزانه شیرهای پاستوریزه‌شده را در اختیار بخش‌های نوزادان قرار می‌دهد. اما بانک شیر مادر شهر شیراز دیروز و در آغاز هفته شیر مادر به‌عنوان دومین بانک شیر مادر کشور به‌طور رسمی افتتاح شد و مراسم افتتاح بانک شیر شهر یزد هم هفته آینده برگزار خواهد شد. 2 بانک شیر مشهد و شهید اکبرآبادی تهران هم با راه‌اندازی دستگاه‌ها،‌ آماده افتتاح شده‌اند. خوب است بدانید، 16شهر دیگر هم در نوبت تاسیس بانک شیر مادر است.

* نقش بانک شیر مادر تبریز در راه‌اندازی بانک‌های جدید چه بود؟

- ارائه آموزش‌های موردنیاز و نیز ساخت دستگاه پاستوریزاتور برای این بانک‌های شیر، برعهده دانشگاه علوم پزشکی تبریز و بانک شیر آن بوده است. با همکاری وزارت بهداشت و اداره سلامت نوزادان، از نمایندگان این 10 دانشگاه دعوت بعمل آمد و ما درباره اهمیت بانک شیر مادر برایشان صحبت کردیم. در مرحله بعد، از آن‌ها دعوت کردیم به تبریز آمدند و با استقرار در دانشگاه علوم پزشکی تبریز، در یک کارگاه عملی 2 روزه شرکت کردند و با بانک شیر، فرآیندها و کارهای آزمایشگاهی مرتبط با آن آشنا شدند. طی مراحل آموزشی برای این افراد و ساخته‌شدن دستگاه پاستوریزاتور نسل جدید برای این بانک‌های شیر ده‌گانه، حدود یک سال زمان برد.

* آیا راه‌اندازی بانک شیر در ایران، بازتاب بین‌المللی هم داشته‌است؟

- بله. در روز افتتاح بانک شیر تبریز در تیرماه سال 1395، خبر این اتفاق به‌عنوان خبر فوری و مهم در سایت تشکل اروپایی بانک‌های شیر (EMBA) مطرح شد. الان در نقشه بانک‌های شیر دنیا، شهر تبریز هم علامت‌گذاری شده است. به‌این‌ترتیب، ایران هم در زمره کشورهای پیشرفته‌ای که به این درجه از پیشرفت در حوزه سلامت رسیده‌اند که اقدام به تأسیس بانک شیر کرده‌اند، یک نقطه روی این نقشه دارد که البته با افتتاح 10 بانک شیر جدید ما، تعداد این علامت‌ها بیشتر هم می‌شود و دنیا بیشتر از پیشرفت‌های ایران باخبر خواهد شد.

* و صحبت پایانی...

- لازم می‌دانم از حمایت‌های مسئولان وزارت بهداشت و اداره سلامت نوزادان و شخص آقای دکتر «حیدرزاده»، انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر و شخص آقای دکتر «مرندی»، آقای دکتر «راوری» و همینطور از ریاست دانشگاه علوم پزشکی تبریز و همه همکارانم در این دانشگاه و مسئولان و پرسنل بیمارستان الزهرا (س) که در مسیر راه‌اندازی بانک شیر مادر تا امروز به ما کمک کرده‌اند، تشکر و قدردانی کنم.

***

مادران اهداکننده شیر چه می‌گویند؟

موقع دوشیدن شیر برای نوزادان نارس، آیت‌الکرسی می‌خواندم

«باورم این است که هرآنچه خدا به ما داده، به‌شکل امانت در دست ماست و باید به بهترین شکل از آن استفاده کنیم. من بعد از تولد دومین فرزندم، شیرم خیلی زیاد بود و نمی‌دانستم با آن چه کنم؟ با بهزیستی تماس گرفتم و برای شیر دادن به نوزادان آنجا اعلام آمادگی کردم اما در پاسخ گفتند چنین موضوعی در بهزیستی تعریف نشده‌است چون علاوه‌بر ایجاد مسئولیت، ممکن است باعث ایجاد وابستگی عاطفی میان نوزادان و من هم بشود. یک روز مشغول مطالعه بودم که یادم افتاد در دوران بارداری، پوستر معرفی بانک شیر مادر را جایی دیده‌بودم. در اینترنت جست‌وجو کردم و توانستم با بانک شیر مادر بیمارستان الزهرا (س) تماس بگیرم.» «معصومه سالک ابراهیمی»، 38 ساله و مادر 2 فرزند که با نگاهی زیبا به جمع مادران اهداکننده شیر پیوست، در ادامه می‌گوید: «بانک شیر، شرایط بسیار خوبی برایم فراهم کردند. 6 ماه، هر روز شیرم را برای اهدا می‌دوشیدم و خودشان می‌آمدند تحویل می‌گرفتند. هر بار موقع دوشیدن شیر، آیت‌الکرسی می‌خواندم تا حس مثبتی با شیرم آمیخته شود. برایم مهم بود اخلاق‌های خوبم از طریق این شیر به نوزادانی که از آن تغذیه خواهند کرد، منتقل شود، نه اخلاق‌های بدم.

می‌دانید، آن 6 ماه، حس خیلی خوبی میان من و خدا بود. اهدای شیر واقعاً برایم لذت‌بخش بود. من، انتشارات دارم و مشغله‌هایم زیاد است. بعضی اطرافیان درباره هر دو فرزندم، می‌گفتند زودتر آن‌ها را از شیر بگیرم تا به فعالیت‌هایم برسم اما من می‌گفتم: این لطفی است که خدا به من و فرزندانم داشته. چرا خودم و آن‌ها را از این نعمت محروم کنم؟ بنابراین هم به فرزند خودم شیر دادم و هم مازاد شیرم را اهدا کردم.»

از برکات این کار در زندگی‌اش می‌پرسم و در پاسخ می‌گوید: «من معتقدم انعکاس همه کارهای ما در این دنیا، به خودمان برمی‌گردد. در همان ایام شیردهی و اهدای شیر، پزشکان تشخیص دادند پسرم باید عمل جراحی شود. حس درونی من اما این را نمی‌پذیرفت. در روز موعود وقتی پسرم را به اتاق عمل برده‌بودند، یک‌دفعه مرا پیج کردند. وارد که شدم، 4 پزشک آنجا بودند. دکتر پسرم گفت: پسر شما نیاز به عمل ندارد... این مثل یک معجزه بود. راست گفته‌اند که: «قلب‌های آدمیان، میان 2 انگشت از انگشتان خداست. به هر طرف که بخواهد، می‌گرداند.» و من فکر می‌کنم انگشتان خدا آن روز قلب دکتر را گرداند، طوری که تشخیص خودش را زیر سئوال ببرد. من این اتفاق را از برکات اهدای شیر به نوزادان محروم از شیر مادر می‌دانم.»

نوزاد خودم را جای نوزادان نارس می‌گذاشتم

«در کلاس‌های آموزشی دوران بارداری در مرکز بهداشت، با بانک شیر مادر آشنا شدم. آن موقع دوست داشتم یک روز بتوانم به این بانک، شیر اهدا کنم و خدا هم شرایزش را برایم فراهم کرد. دخترم چندان شیر نمی‌خورد و این فرصت فراهم شد که بتوانم مازاد شیرم را به نوزادان نارس اهدا کنم. بانک شیر هم شیردوش برقی در اختیارم قرار داد و کار را برایم آسان‌تر کرد. تا 21 ماه، شیرم را اهدا کردم و حتی وقتی سر کار برگشتم، در اداره هم برای دختر خودم و هم برای نوزادان بانک شیر، شیر می‌دوشیدم و خیلی هم برای این کار مشتاق بودم.»

از «مهسا سلیمانی» 27 ساله علت اینهمه اشتیاق را می‌پرسم و می‌گوید: «می‌دانید، دخترم را جای آن نوزادان می‌گذاشتم. اگر دختر من هم نارس و در بیمارستان بستری بود، واقعاً دلم می‌خواست مادران دیگر بیایند شیرشان را اهدا کنند تا دخترم مجبور نباشد شیر خشک بخورد. امیدوارم رسانه‌ها به‌ویژه صدا و سیما، بیشتر درباره بانک شیر مادر اطلاع‌رسانی کنند.»

حالا خودم، سفیر بانک شیر هستم

«فرزندم که به دنیا آمد، آنقدر شیرم زیاد بود که اذیت می‌شدم. با بیمارستان تماس گرفتم که چه کنم؟ گفتند مرکزی به نام بانک شیر وجود دارد که می‌توانید مازاد شیرتان را به آنجا اهدا کنید. خیلی خوشحال شدم. وقتی هم در تلویزیون، برنامه‌ای درباره نورادن نارس دیدم، برای این کار راغب‌تر شدم. 5 ماه شیرم را به این بانک اهدا کردم. پسرم که بزرگ‌تر شد، نیازش به شیر بیشتر شد. اما هر وقت او را از شیر بگیرم، باز هم شیرم را اهدا می‌کنم.»

«ناهید افکاری» 34 ساله هم مثل همه مادران اهداکننده، حالا سفیر بانک شیر است: «همیشه به همه مادران شیرده اطرافم سفارش می‌کنم مازاد شیرشان را به بانک شیر مادر اهدا کنند. این کار، کمک بزرگی به نوزادان نارس است و برکات زیادی برای خودمان و فرزندمان دارد. من حس می‌کنم همه کارهای این فرزندم خیلی راحت انجام می‌شود و خدا عنایت خاصی به او دارد.»

شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری فارس،تاریخ انتشار:10مرداد1398،کدخبر:13980509001194،www.farsnews.com