شعار سال:دریا، کوه، جنگل؛ تمام آنچه امروز در گردشگری مازندران خلاصه می‌شود، موهبت‌هایی که ضعف مدیریت گردشگری را به‌لطف وجود خود پوشانده‌اند، درحالی‌که امروز بسیاری از کشورهای دنیا و حتی همسایگان ایران، بدون داشتن کم‌ترین موهبتی، رشد محسوسی در زمینه گردشگری داشته‌اند و بسیاری از این کشورها حتی از مازندران هم کوچک‌تر هستند، اما این استان به‌گفته محققان این امر، در زمینه گردشگری درجا زده است.

بسیاری از محققانی که معتقدند مازندران در زمینه گردشگری درجا زده است، دلایل متفاوتی برای خود دارند، از عدم معرفی جاذبه‌های گردشگری این استان برای مردم کشور و حتی در جذب گردشگران خارجی تا بی‌برنامه‌بودن در به‌کارگیری انواع مدل‌های گردشگری که این روزها در دنیا طرفداران زیادی دارد.

یکی از این مدل‌های گردشگری، گردشگری در مزرعه است که در نوع خود جذابیت‌های بی‌شماری برای افراد گردشگر دارد. در گردشگری مزرعه، اقامت یک فرد بیش از یک شبانه‌روز تا کم‌تر از یک سال دور از محل زندگی در مقصد موردنظر مبنای معرفی گردشگری است.

گردشگری در دنیا برمبنای سه معیار اصلی طبقه‌بندی می‌شود: نخست قلمرو جغرافیایی که می‌تواند شهری، روستایی، کوهستانی و... باشد، دوم برمبنای اثرات که خود شامل دو بخش گردشگری انبوه و جایگزین بوده و سوم بر مبنای ماهیت است که می‌تواند براساس فرهنگ، رویداد، جنگ، معماری و... دستخوش تغییرات شود.

گردشگری در مزرعه، مدل جدیدی از گردشگری است که امروز در دنیای مدرن، احیاء شده و فرد گردشگر، تمایل دارد با حضور در مناطق روستایی و محلی، با امکانات روز و مدرن، تجربه خاص و لذت‌بخشی داشته باشد و در این زمینه مازندران با دراختیارداشتن 800 آب‌بندان بکر، می‌تواند گزینه مناسبی باشد، اما تا به امروز نه‌تنها از این مزیت بهره‌ای برده نشد، بلکه در مقابل دستگاه‌های پیشنهاددهنده و مجری نیز موانع فراوانی ایجاد کردند.

در زمان مدیریت اسلامی استاندار سابق مازندران، طرح گردشگری آب‌بندان‌ها از سوی جهاد دانشگاهی ارائه و در کارگروه گردشگری و همچنین از سوی شورای برنامه‌ریزی استان اجرای پایلوت توسط جهاد مصوب شد.

همچنین مصوب شد 22 مکان و آب‌بندان دیگر در هر کدام از شهرهای استان شناسایی و با محوریت جهاد دانشگاهی به گردشگری آب‌بندان اختصاص یابد. نکته جالب توجه این‌جاست که باوجود این مصوبات، اداره‌کل گردشگری مازندران همچنان مجوز اجرای پایلوت این طرح را صادر نکرده و حاضر به انجام وظیفه ذاتی خود در این خصوص برخلاف تصویب این طرح نشده است.

نکته قابل‌توجه دیگر این است که مصوب شد جهاد دانشگاهی پروتکل ایجاد گردشگری مزرعه با محوریت آب‌بندان‌ها را تدوین کند و دبیرخانه این امر را تشکیل دهد که به‌رغم این‌که همه کارها از طرف جهاد انجام گرفت، با عدم همراهی و موافقت مسئولان ارشد استانی این موضوع مسکوت مانده است.

سؤالی که در این زمینه قابل طرح خواهد بود این است که به چه علت این اداره‌کل عریض و طویل در خصوص انجام مطالعه و شناسایی و معرفی جاذبه‌ها و قابلیت‌های گردشگری اقدام به‌خصوصی نمی‌کند و حال که دستگاه‌های علمی و پژوهشی به‌دنبال رونق گردشگری مازندران با یک مدل جدید، در شرایط بد اقتصادی کشور با هزینه مالی، انسانی و ... خود هستند، این اداره‌کل از آن هیچ بهره‌ای نمی‌برد.

باید سیاست‌های الگویی کشورهایی که گردشگری مزرعه را تجربه کرده‌اند، مطالعه شود

مهدی رمضان‌زاده، رئیس کارگروه تخصصی گردشگری اتاق فکر توسعه مازندران، چندی پیش معتقد بود کارشناسان اداره‌کل گردشگری این استان باید در زمینه بررسی الگوهای گردشگری مزرعه در دنیا، آموزش لازم را ببینند تا راندمان تولید در این موضوع بالا رود و گردشگری مرزعه در سطح کشور رواج داده شود.

وی به ورود کشورهایی چون بلاروس، روسیه، رومانی، انگلیس و آمریکا در مقوله گردشگری مزرعه اشاره کرد و گفته بود: باید سیاست‌های الگویی کشورهایی که گردشگری مزرعه را تجربه کرده‌اند، مطالعه شود؛ چراکه این کشورها ابتدا مرز بین واژه‌ها را آموختند و سپس سیاست‌گذاری و پایه‌گذاری کردند، باوجوداین الگوهای گردشگری مزرعه یکی از الگوهای موفق در دنیاست.

رئیس کارگروه تخصصی گردشگری اتاق فکر توسعه مازندران همچنین به قوانین سفت و سختی که در این زمینه وجود دارد، اشاره کرده و گفته: آیا وزارت جهاد کشاورزی که اداره کل آن در مازندران وجود دارد قانونی دارد که به من اجازه دهد تا مقداری از مساحت زمین را زیر سازه ببرم؟ اگر جهاد کشاورزی راضی شود بنیاد مسکن به خاطر اجرای طرح های هادی که در مسیر سازه مشخص است، اجازه ادامه کار را می‌دهند؟

۸۰۰ آب‌بندان در مازندران وجود دارد

هرچند فرزانه، مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، چندی پیش به موضوع گردشگری در مزرعه با دید مثبتی می‌نگرد و معتقد است این مدل، یک مدل جدید گردشگری است که از سوی جهاد دانشگاهی در جویبار اجرا می‌شود و تصمیم داریم آن را در سایر شهرستان‌های استان هم اجرایی کنیم، اما به‌نظر می‌رسد این موضوع بسیار مهم نیز در تقابل دستگاه‌ها و تضاد منافع، به مرحله اجرایی نرسیده است.

فرزانه به این موضوع هم اشاره کرده است که تعداد ۸۰۰ آب‌بندان در مازندران وجود دارد و اگر از ۲۰ درصد ظرفیت این آب‌بندان‌ها در راستای گردشگری مزرعه استفاده شود، عدد قابل‌توجهی خواهد شد و دستگاه‌هایی چون منابع طبیعی و محیط‌زیست دارای قوانین و ضوابط خاص خود هستند و ما باید خودمان را با این قوانین وفق دهیم، اما هنوز جهاد دانشگاهی در دریافت مجوز، اندر خم یک کوچه است.

کارکرد اصلی دستگاه‌ها باید هموارکردن مسیر توسعه باشد

چندی پیش بود که واحد عبداللهیان، رئیس جهاد دانشگاهی مازندران، نیز به این موضوع اشاره کرده و گفته بود: درحال‌حاضر وجود این آب‌بندان‌ها در سطح استان به‌لحاظ ارزش مساحت زمینی که در تصرف دارند، توجیه اقتصادی ندارد و الحاق یک مزیت نسبی به این آب‌بندان‌ها سبب بالارفتن ارزش آن‌ها می‌شود؛ بنابراین این مزیت نسبی می‌تواند در قالب گردشگری مزرعه اتفاق بیفتد، به این معنا که بدون تغییر کاربری در آب‌بندان‌ها با تعریف گردشگری مزرعه می‌توان لزوم موجودیت آن‌ها را تقویت کرد.

وی همچنین به وجود تضاد منافع در این زمینه نیز اشاره می‌کند و معتقد است در سال‌های اخیر این موضوع به‌واسطه کمبود منابع تخصیصی دستگاه‌ها تشدید شده و این مراکز به‌سمت ایجاد و تعریف منافع برای خود حرکت کرده که البته قوانین نیز به آن‌ها این مجوزها را داده‌اند.

عبداللهیان همچنین می‌گوید: این موارد باعث شده تا دستگاه‌ها قوانین محدودکننده برای بخش خصوصی ایجاد کنند؛ قوانینی که توسعه را با مشکل مواجه کرده و شاهدیم برای اخذ یک مجوز معمولی بر خان‌ها، خانی دیگر اضافه کرده تا از محل گذر متقاضی از آن بتوانند عایدی برای خود فراهم کنند.

عضو هیئت‌علمی جهاد دانشگاهی مازندران معتقد است کارکرد اصلی دستگاه‌ها باید هموارکردن مسیر توسعه باشد، اما درحال‌حاضر و با چنین رویکردی، دستگاه‏ها به موانع توسعه بدل شده‌اند و بنابراین سرمایه‌گذار تمایلی به حضور در این عرصه‌ها ندارد.

به‌اعتقاد بسیاری از کارشناسان، موضوع بعدی که باید مورد توجه قرار بگیرد، ایجاد معاونت گردشگری استانداری است که می‌تواند مطالبه به‌حقی در راستای بهره‌گیری از مزیت‌های نسبی استان باشد. باوجوداین حتی در صورت عدم تحقق این پیشنهاد، نقش استانداری و استاندار می‌تواند در این زمینه، بسیار تأثیرگذار باشد و جای کارشکنی با هموارکردن مسیر تغییر یابد؛ موضوعی که هنوز به‌صورت محسوس دیده نشده است و بسیاری از افرادی که در زمینه گردشگری ورود کرده‌اند، به این موضوع اشاره کرده و به آن اعتراض دارند.

این در حالی است که جلسه «بررسی نقش گردشگری در توسعه استان و موضوع گردشگری مزرعه» با حضور استاندار مازندران و هیئت پیشنهاددهنده کمیته گردشگری مزرعه در محل استانداری مازندران تشکیل و خروجی جلسه با تأکید بر ضرورت اقتصادی‌کردن گردشگری و مردمی‌کردن اقتصاد گردشگری، مسئولیت راه‌اندازی و تشکیل دبیرخانه کمیته گردشگری مزرعه به جهاد دانشگاهی استان محول شده بود.

دولت و استاندار از توسعه گردشگری حمایت می‌کنند

احمد حسین‌زادگان، استاندار مازندران، نیز ضمن تأکید بر برنامه و اقدام دولت تدبیر و امید در جلب مشارکت همه شهروندان در فرآیند توسعه استان، اظهار کرده بود: مردمی‌کردن اقتصاد به‌ویژه اقتصاد گردشگری هم منافع اقتصادی عموم شهروندان مازندران را تأمین می‌کند و هم این‌که سبب رونق و توسعه استان خواهد شد.

وی مزیت گردشگری مازندران را ظرفیت فعال‌کننده جلب حمایت و مشارکت شهروندان برشمرده و گفته بود: دولت و استاندار درمورد برنامه و اقداماتی که در خدمت توسعه استان باشد، حمایت و تسهیل لازم را به‌عمل خواهند آورد.

استاندار مازندران ظرفیت جهاد دانشگاهی را به‌عنوان یک نهاد علمی و انقلابی مغتنم برشمرده بود و تأکید کرده بود: جهاد دانشگاهی این قابلیت را دارد که رسالت و مأموریت خود را در فرآیند توسعه مازندران ایفاء کند.

نکته قابل‌بیانی که باید به آن اشاره کرد، این است که متولی راه‌اندازی دبیرخانه مگر می‌تواند نهادی بهتر از جهاد دانشگاهی باشد؛ نهادی که اخیراً مورد لطف و عنایت مقام معظم رهبری قرار گرفته است و این‌که با توان و تکیه به دانش خود و براساس احساس وظیفه و نقش‌آفرینی در توسعه استان به موضوع مزیت نسبی گردشگری استان ورود کرده است.

هرچند استاندار مازندران در این دیدار، به‌وضوح از عملکرد جهاد دانشگاهی در مسیر توسعه مازندران حمایت می‌کند، اما سؤال این‌جاست که آیا در عمل نیز به همین صورت است؟