* دشواری‌های ثبت قنات‌ها

وی در ادامه به دشواری‌های تهیه و ارسال پرونده ثبت قنات‌ها که فرآیندی 7 ساله بود اشاره و تصریح کرد: «پیش از ما و در سال 2005 عمان یک قنات را به ثبت رسانده که البته بیشتر شبیه به یک کانال آبی است و البته قنات‌های بسیاری در دیگر نقاط جهان وجود دارد. نکته مهم در مورد قنات‌های ایرانی تکنولوژی، خلاقیت و تنوعی است که در طراحی و ساخت این سازه‌ها به‌کار گرفته شده و ما به دنبال ثبت این تکنولوژی بومی و منحصربه فرد با مفهوم قنات ایرانی بودیم که با حمایت فوق‌العاده اعضای حاضر این اتفاق محقق شد.» معاون میراث فرهنگی، لایروبی و مرمت ساختارها و ورودی‌های قنات‌ها، ساماندهی اردستان، نصب تابلوهای راهنما، نقشه‌برداری‌های دقیق، انتشار کتب مختلف با این موضوع، برگزاری بیش از 18 جلسه با سفرای کشورها در پاریس، 3 جلسه با ایکموس و 23 جلسه در استانبول با اعضای یونسکو و ایکموس را از جمله فعالیت‌هایی عنوان کرد که در این مسیر 7 ساله انجام شد و در نهایت به موفقیت انجامید.

به گفته طابیان، مرمت و احیای بافت‌ها و بناهای تاریخی قرار گرفته در مسیر بیابان لوت و قنات‌های ثبت‌شده، ایجاد اشتغال و تامین امنیت، از جمله دیگر اتفاقات مثبتی است که در پی ثبت این آثار و رونق گردشگری در این مناطق می‌توان به آنها دست یافت. رئیس سابق مرکز بین‌المللی قنات یزد و مشاور ارشد مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های ایران در یونسکو نیز ضمن برشمردن دستاوردهای ثبت 11 قنات ایرانی از مجموعه 37 هزار قنات موجود در کشور گفت: «جلب توجه جامعه جهانی به فناوری بومی ایرانیان، جلب گردشگران فرهنگی و طبیعی که برای انتخاب مقصد خود به نقشه آثار جهانی ثبت شده مراجعه می‌کنند، افزایش آگاهی‌های عمومی در سطح مدیران، کارشناسان، مهندسان، کشاورزان و بهره‌برداران از قنات‌ها، توجه به سایر قنات‌های موجود در کشور، مراقبت جامعه محلی از قنات‌ها، توجه قشر جوان کشور به جنبه‌های مادی و معنوی قنات‌ها، اختصاص منابع مالی بیشتر برای مرمت و لایروبی قنات‌ها، توجه پژوهشگران و استادان دانشگاه‌ها به دانش بومی استحصال آب و الگوبرداری از فناوری قنات‌ها به عنوان الگوی صحیح بهره‌برداری پایدار از طبیعت از نتایج قابل توجهی است که ثبت این 11 قنات در پی خواهند داشت.» سمسارزاده در ادامه با تاکید بر اینکه ثبت قنات‌ها در نتیجه همکاری و همگرایی به وجود آمده میان دستگاه‌های مختلف بود، اظهار کرد: «پرونده قنات‌ها با همکاری مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های آبی مستقر در یزد، سازمان میراث فرهنگی، جهاد کشاورزی، وزارت نیرو، شوراهای مردمی، کمیسیون ملی یونسکو، دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران و نمایندگی دائم یونسکو در پاریس به ثبت رسید».

وی در ادامه به توضیح اهمیت هر یک از این 11 قنات‌ پرداخت و تصریح کرد: «قنات قصبه گناباد با داشتن عمیق‌ترین مادرچاه به عمق ۳۰۰ متر، قنات زارچ در یزد طولانی‌ترین قنات شناخته شده در جهان با ۸۰ کیلومتر طول، قنات حسن‌آباد مشیر یزد به خاطر آب‌دهی بالا و مدیریت مصرف، قنات بلده فردوس برای نظام مدیریتی حاکم بر آن که از 12 آسیاب برخوردار است و همچنین تلفیق ۱۵ قنات، قنات جویبار به خاطر داشتن مخزن توزیعی آب، قنات ابراهیم‌آباد اراک برای قدمت و داشتن چاه‌های مخروطی، 2قنات در اصفهان به‌دلیل داشتن سد زیرزمینی، قنات‌های قاسم‌آباد و اکبرآباد بم به خاطر دریافت آب از گسل و همچنین داشتن عنوان پرآب‌ترین قنات کشور و ایجاد نظام‌‌های زراعی در فرودست، قنات اردستان نیز به‌دلیل دو طبقه بودن در فهرست مهم‌ترین قنات‌های کشور قرار گرفته و برای ثبت معرفی شدند».

سفیر دائم یونسکو در ایران نیز به عنوان یکی دیگر از افراد موثر در ثبت این دو پرونده، درباره اهمیت قنات‌های ایران و توجه جهانی به آنها اعلام کرد: «حاضران اجلاس یونسکو به ما می‌گفتند چرا پرونده بیابان لوت را زودتر ثبت نکردید و این باید اولین پرونده‌ای می‌بود که در فهرست جهانی به ثبت می‌رسید.» احمد جلالی در خصوص اینکه آیا پس از ورود این آثار در فهرست یونسکو کمک‌های‌ بین‌المللی به این پرونده‌ها تعلق خواهد گرفت یا خیر، تاکید کرد: «ایران در جهان کشوری ثروتمند به حساب می‌آید و آنها معتقدند که نیازی به کمک‌های مالی در این زمینه وجود ندارد؛ بلکه نکته مهم درک اهمیت و ضرورت اختصاص بودجه به این حوزه‌ها و هزینه‌کرد درآمدهای ملی در محل‌های درست است».

*4 پایگاه میراث جهانی برای لوت

در ادامه این نشست به صورت ویژه ثبت بیابان لوت مورد بحث قرار گرفت و طالبیان در این‌باره گفت: «در پیگیری پرونده ثبت این بیابان سه وزیر سند را امضا کرده و معاون اول رئیس‌جمهوری نیز در ادامه آن را ابلاغ کرد. ما در این راستا سه پایگاه میراث جهانی تشکیل دادیم و چهارمین پایگاه نیز در حال شکل‌گیری است.» معاون میراث فرهنگی افزود: «یکی از این پایگاه‌ها کاروانسرایی است که به صورت نیمه‌کاره مرمت شده و در کنار شهداد قرار دارد. یک پایگاه دیگر در فهرج ایجاد می‌شود. همچنین در روستای دهسلم چند خانه بومی برای این کار در نظر گرفته شده و در نصرت‌آباد هم یک پایگاه دیگر در حال ایجاد است. این پرونده تمرینی برای تدوین پرونده‌های طبیعی دیگر کشورمان بود. ما پرونده جنگل‌های هیرکانی را نیز به‌عنوان پرونده طبیعی برای ثبت یونسکو در دست داریم».

پدر کویرشناسی ایران نیز که در این نشست حضور داشت با تاکید بر اینکه بیابان لوت قابلیت‌های بسیاری دارد که بهره‌برداری تفریحی تنها یکی از موارد قابل ذکر در مورد آن است، به شاخص‌هایی که موجب شد این اثر به عنوان اولین میراث طبیعی ایران به ثبت برسد، اشاره کرد و گفت: «دمای تقریبا 70 درجه به‌عنوان گرم‌ترین نقطه زمین طی سال‌های 2009-2005، وجود کلوت‌ها که تنها دالان‌های موازی شنی حاصل از فرسایش در طول سالیان هستند، وجود بزرگ‌ترین نبکاها، قندیل‌های نمکی، آثار به جا مانده از تمدن خبیص و گذشتن بزرگ‌ترین رود ایران از میان این بیابان که از دیگر عجایب این میراث طبیعی است، همگی از جمله دلایل توجه یونسکو و پذیرش ثبت این اثر در مجموعه آثار طبیعی جهانی بود.» پرویز کردوانی در ادامه با هشدار نسبت به از بین رفتن قنات‌ها و اینکه دانش ساخت قنات مختص ایرانی‌ها است، افزود: «چاه‌ها سرطان قنات‌ها هستند؛ همچنین در مورد حفظ و احیای قنات‌ها لازم است به چند مورد از جمله حفظ حریم آبی و ساختمانی قنات و لایروبی آنها تاکید کرد».

در پایان مدیر ملی 4 پایگاه بیابان لوت و استاد دانشگاه تهران نیز به ایراد سخنانی درباره این بیابان و فرآیند ثبت آن پرداخت و گفت: «کار ثبت بیابان لوت از دو سال و چند ماه پیش و با ارسال پرونده آن در بهمن 93 به یونسکو آغاز شد. پس از آن دو نفر ارزیاب به کشور آمدند و ایراداتی را به‌کار وارد کرده که با برطرف کردن آنها گزارش تکمیلی دیگری را برای آنها ارسال کردیم. آنها در ادامه اشکالات دیگری را وارد دانستند که در گزارش ارسالی سوم به حل آنها پرداختیم و در نهایت با ارسال گزارش شفاف‌سازی، مراحل تهیه پرونده به پایان رسید.» مقصودی ثبت بیابان لوت را نتیجه همکاری‌های مشترک سازمان میراث فرهنگی، سازمان محیط زیست، ‌دانشگاه تهران، نمایندگان استان‌ها و شوراهای شهرها و روستاهای واقع شده در لوت و در نتیجه احراز دو معیار از 4 معیار ثبت میراث در یونسکو دانست؛ دو معیاری که شامل برترین و زیباترین منطقه و دارا بودن تاریخ منحصربه‌فرد زمین شناختی می‌شد.

به باور کارشناسان، ثبت جهانی آثار تاریخی و طبیعی کشور نخستین گام در جهت حفظ و احیای این میراث ملی و در واقع جهانی است. پس از آن، این رسانه‌ها و انجمن‌های مردم نهاد هستند که از طریق اطلاع‌رسانی و برقراری ارتباط با جوامع شهری و به‌خصوص محلی، نقش اصلی و حیاتی را در ادامه روند حفاظت از این سرمایه‌ها بر عهده خواهند داشت. آگاهی مردم و مقامات محلی و استانی از فواید اقتصادی در نگاه نخست و پس از آن پی بردن به نقش این داشته‌ها در ارتقای جایگاه ملی و همچنین تثبیت امنیت شکننده در منطقه به دنبال ایجاد رفت‌وآمدهای گردشگران، حفظ و رسیدگی بیشتر به میراث تاریخی و طبیعی را به‌عنوان یک مطالبه ملی در عرصه فعالیت‌های مدنی و سیاسی به میان خواهد کشید. تنها در این صورت است که این موضوعات برای مسوولان دولتی و حاکمیتی در اولویت قرار گرفته و سهم بیشتری از ردیف‌های بودجه‌ای مصوب را به خود اختصاص خواهند داد.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد صفحه 17، تاریخ انتشار: یکشنبه 3 مرداد 1395، شماره 3820.