شعار سال: شهر قم به‌دلیل قرار گرفتن در حاشیه کویر و دسترسی به معادن مرغوب خاک رس مناسب برای ساخت آجر به‌عنوان یکی از پرمصرف‌ترین مصالح ساختمانی کوره‌های آجرپزی فراوانی دارد.

هنگامی‌که از جاده قدیم قم به‌سمت کاشان برویم، ستون‌های استوانه‌ای را مشاهده می‌کنیم که همان کوره‌های آجرپزی هستند و سالیان سال منبع درآمد بسیاری از خانوارهای قمی بود.

این کوره‌پزخانه‌ها در سمت جنوب‌شرقی شهر قم و در محدوده‌ای هم‌جوار با مسجد مقدس جمکران به مساحت تقریبی یک‌هزار هکتار واقع ‌شده است.

در زمان‌های گذشته کاروبار این کوره‌ها سکه بود، اما پس از گران شدن سوخت و عدم استقبال از آجرهای سنتی، آتش خیلی از این کوره‌ها خاموش شد و صاحبان آن‌ها توانی برای روشن کردن مجدد آن‌ها نداشتند.

بحث آلودگی محیط‌زیست و تولید گردوغبار از کوره‌های آجرپزی که سلامت شهروندان را به خطر می‌اندازد، موجب شد تا مسئولان به‌فکر ساماندهی آن‌ها یا تغییر کاربری بیفتند که تاکنون هیچ‌کدام از این دو روش عملیاتی نشده است.

کوره‌های آجرپزی باید تعیین تکلیف شود

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست قم گفت: کوره‌های آجرپزی پیرامون شهر قم باید هرچه سریع‌تر تعیین تکلیف و به شهرک‌ها و نواحی صنعتی منتقل شود.

سید رضا موسوی مشکینی گفت: به‌طور سنتی و از قدیم کوره‌های آجرپزی و آهک و گچ در قم فعال بوده و البته از لحاظ اشتغال‌زایی یکی از نقاط قوت این استان محسوب می‌شدند.

وی ادامه داد: این کوره‌ها که در محور قم‌ـ‌اراک و جاده قدیم قم‌ـ‌کاشان مستقر هستند، در بحث کانی غیرفلزی در قم یکی از زمینه‌های سرمایه‌گذاری بوده که از سوخت‌های مایع همچون گازوییل و مازوت استفاده می‌کردند.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست قم اضافه کرد: برای ورود به بحث کوره‌های آجرپزی باید از دو منظر به آن‌ها نگاه کنیم؛ یکی جانمایی آن‌ها و دیگری این‌که چه آلودگی‌ای برای قم ایجاد کرده‌اند.

موسوی مشکینی گفت: کوره‌های آجرپزی که در محدوده شهر قم قرار گرفته، علاوه‌بر آلودگی‌های زیست‌محیطی و آلودگی هوا، سیما و منظر شهری را نیز خدشه‌دار کرده است.

وی تصریح کرد: امروزه اقلیم قم که تحت تأثیر ازبین‌رفتن سطح باغ‌های شهر دچار دگرگونی اساسی شده، یکی از بحث‌های مهم در حوزه محیط‌زیست است و کانون‌های گردوغبار در این شهر شناسایی ‌شده و تمام ابعاد زیست‌محیطی شهر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. درگذشته، گردوغبار در قم بیش‌تر منشأ خارجی داشت.

مدیرکل حفاظ محیط‌زیست قم بیان کرد: امروز با کوره‌های آجرپزی در محدوده شهر مواجه هستیم که باید ساماندهی آن‌ها موردتوجه مسئولان قرار بگیرد، در کنار این کوره‌ها به‌خصوص در اطراف جمکران، چاله‌های عمیقی حفر شده که بستر ایجاد گردوغبار شده و محیط‌زیست شهری را به‌شدت تهدید می‌کند.

وی ادامه داد: اقدام‌های خوبی از سوی شرکت گاز برای گازرسانی به کوره‌های آجرپزی انجام‌ شده که استفاده این کوره‌ها از سوخت گاز به‌مراتب آلودگی کم‌تری نسبت به استفاده از سوخت مایع دارد و در فرآیند تولید آن‌ها نیز موثر است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست قم استفاده از ضایعات و پسماندهای کیف و کفش و دمپایی به‌عنوان سوخت در کوره‌های آجرپزی را براساس ماده ۲۰ قانون هوای پاک کاملاً ممنوع دانست و گفت: تاکنون گزارشی مبنی‌بر استفاده این واحدها از ضایعات و پسماندها دریافت نکرده‌ایم و درصورت دریافت چنین گزارشی یا درصورت مشاهده، با واحدهای متخلف بدون هیچ‌گونه اغماضی برخورد قانونی انجام می‌شود.

موسوی مشکینی درباره ساماندهی این واحدها گفت: قرار بود کوره‌های آجرپزی به شهرک صنعتی محمودآباد که هدف از تأسیس آن انتقال واحدهای فعال در زمینه کانی‌های غیرفلزی بود، منتقل شوند.

وی گفت: تعدادی از این واحدها به این شهرک منتقل شد، اما به‌دلیل عدم اجماع مناسب در استان، این مهم به‌طور کامل محقق نشد.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست قم بابیان این‌که کوره‌های آجرپزی یکی از معضلات زیست‌محیطی محسوب می‌شود و از لحاظ سیما و منظر شهری نیز در شأن این شهر نیست، گفت: باید در زمینه ساماندهی آن‌ها تلاش شود و اقدام‌هایی انجام دهیم تا آلودگی این واحدها کم‌تر شود.

موسوی مشکینی ادامه داد: امروز محیط‌زیست به‌عنوان یک مطالبه عمومی مورد توجه قرار گرفته و برای دستیابی به توسعه پایدار و رونق اقتصادی، باید مولفه‌ها و شاخص‌های زیست‌محیطی را رعایت کنیم.

وی بر ضرورت استفاده از انرژی پاک به‌ویژه انرژی‌های تجدیدپذیر تأکید کرد و گفت: توسعه شبکه گازرسانی می‌تواند در کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی بسیار موثر باشد، البته باید فرهنگ صرفه‌جویی در مصرف انرژی را در راستای مقابله با گرمایش زمین و کاهش گازهای گلخانه‌ای در جامعه نهادینه کنیم.

خاک شهرک محمودآباد مناسب نیست

باوجود این‌که بسیاری از مسئولان قم انتقال کوره‌های آجرپزی به شهرک محمودآباد را به‌عنوان راهکار حل معضل کنونی پیشنهاد کردند، اما بنا به گفته رئیس اتحادیه صنف کوره‌پزان قم، خاک این شهرک مناسب کوره‌های آجرپزی نیست.

اکبر هدایت‌نیا گفت: تا سال ۹۳، ۵۶۰ واحد کوره آجرپزی در قم فعال بود که به‌علت رکود اقتصادی در بازار مسکن و ازبین‌رفتن سرمایه سرمایه‌گذاران، اکنون حدود ۳۰۰ پروانه فعال در این زمینه ‌داریم.

وی بابیان این‌که در سال جاری حدود 100 کوره آجرپزی در قم مشغول به فعالیت بود، گفت: کار گازرسانی به این کوره‌ها از سال ۹۳ آغاز شد و صاحبان خیلی از این کوره‌ها به‌علت هزینه بالای این کار موفق نشدند کوره‌های خود را به گاز طبیعی مجهز کنند و درنتیجه شاهد تعطیلی این کوره‌ها بودیم.

هدایت‌نیا بابیان این‌که بیش‌تر کوره‌های آجرپزی در جاده قدیم قم‌ـ‌کاشان و چند واحد نیز در جاده قدیم قم‌ـ‌تهران مستقر است، گفت: برای ساماندهی و انتقال این کوره‌ها، شهرک صنعتی محمودآباد پیش‌بینی شد که چند واحد نیز به این شهرک منتقل شد.

وی گفت: به‌دلیل شوری خاک و نامساعد بودن، آن چند واحدی که به این شهرک منتقل‌ شده بودند، تعطیل شد و چند واحدی که نیز در آن‌جا مشغول به فعالیت هستند، سوددهی آن‌چنانی ندارند.

رئیس اتحادیه صنف کوره‌پزان قم با اشاره به این‌که انتقال به شهرک محمودآباد برای ما مقدور نیست، افزود: گفتن انتقال کوره‌های آجرپزی راحت است، اما در عمل راه به‌جایی نمی‌برد.

هدایت‌نیا بابیان این‌که به‌دنبال انتقال این کوره‌ها بودیم، ولی مکانی با خاک مناسب پیدا نکردیم، گفت: درنهایت مجبور شدیم برای فعالیت این واحدها و کم‌تر شدن آلودگی هوا، گاز طبیعی را جایگزین سوخت مایع در کوره‌ها کنیم.

وی گفت: کوره‌های آجرپزی سالیانه ۹۰ میلیون لیتر نفت کوره استفاده می‌کردند و به اعتقاد کارشناسان به‌ازای استفاده از هر یک‌میلیون لیتر نفت کوره، 8/2 تن مواد سمی متصاعد می‌شود؛ اما با گازرسانی به این واحدها و عدم استفاده از نفت کوره، از آلودگی محیط‌زیست جلوگیری کردیم.

رئیس اتحادیه صنف کوره‌پزان قم بابیان این‌که کوره‌های آجرپزی در قم روزانه بیش از چهارهزار تن آجر تولید می‌کنند، گفت: هیچ‌کدام از این واحدها از ضایعات کفش و دمپایی به‌عنوان سوخت استفاده نمی‌کنند.

هدایت‌نیا افزود: برای ساماندهی این واحدها باید همه مسئولان به فکر چاره باشند و البته ما برای ساماندهی کوره‌های آجرپزی که در محدوده مسجد مقدس جمکران مستقرند، برنامه‌هایی داریم تا دست‌کم اطراف این مکان مقدس خالی از این کوره‌ها باشد.

وی با اشاره به مشکلاتی که گریبان‌گیر واحدهای آجرپزی است، گفت: ساماندهی این واحدها بسیار حائز اهمیت است و اگر بخواهیم این صنعت در قم زنده بماند، باید دولت به کمک ما بیاید و صاحبان این واحدها با استفاده از تسهیلات با سود کم بتوانند کوره‌های خود را دوباره روشن کنند یا به‌سمت صنعتی شدن آن بروند.

ساماندهی کوره‌های آجرپزی نیازمند عزم مدیریت استان است

همچنین نایب‌رئیس شورای اسلامی شهر قم، بابیان این‌که کوره‌های آجرپزی به‌عنوان یکی از کانون‌های تولید ریزگرد ازجمله مشکلات این شهر محسوب می‌شوند، گفت: این کوره‌ها سیما و منظر شهری را نیز تخریب کرده‌اند.

وی ادامه داد: حدود ۳۰۰ هکتار گودال به‌واسطه این کوره‌های آجرپزی در حریم شهر قم ایجاد شده و بحث این کوره‌ها مدت‌هاست در کمیته محیط‌زیست شورای اسلامی شهر قم در دست بررسی است.

وی با اشاره به این‌که موضوع کوره‌های آجرپزی یک موضوع بین‌دستگاهی است و دستگاه‌های مختلفی باید در این بحث حضور داشته باشند گفت: این موضوع، اراده و عزم مجموعه مدیریت استان را می‌طلبد تا با هماهنگی بین دستگاه‌های متولی همچون محیط‌زیست، صنعت، معدن و تجارت، راه و شهرسازی و شهرداری بتوان ساماندهی آن‌ها را به سرانجام رساند.

حسن بختیاری بابیان این‌که قوانین تغییر کاربری این کوره‌ها باید تأمین‌کننده منافع صاحبان کوره‌های آجرپزی و محدودکننده باشد، افزود: شورای اسلامی شهر و شهرداری قم آمادگی دارد درصورت تغییر کاربری و جابه‌جایی این کوره‌ها، نسبت به اصلاح و بهبود زمین‌هایی که کوره‌ها در آن‌جا مستقر است، فضای سبز ایجاد کند.

وی اضافه کرد: تا مجموعه مدیریت استان تمهیداتی برای ساماندهی این کوره‌ها نیندیشد، شهرداری نمی‌تواند اقدامی را انجام دهد.

سید امیر سامع، معاون خدمات شهری و امور اجتماعی شهرداری قم، نیز گفت: کوره‌های آجرپزی در محدوده شهری قم قرار ندارد و ساماندهی آن‌ها منوط به مشارکت دستگاه‌های متولی در استان است.

تغییر کاربری کوره‌ها باید همراه با مشوق‌های خوب باشد

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت قم نیز گفت: برای تغییر کاربری کوره‌های آجرپزی قم باید مشوق‌های خوبی به صاحبان کوره‌ها ارائه شود تا آن‌ها انگیزه‌ای برای این کار داشته باشند.

محمود سیجانی ادامه داد: بحث ساماندهی کوره‌های آجرپزی در محور قم‌ـ‌کاشان به دهه ۷۰ برمی‌گردد که برای انتقال این کوره‌ها، شهرک صنعتی محمودآباد درنظر گرفته شد.

وی ادامه داد: در آن مقطع، تسهیلاتی برای انتقال واحدهای آجرپزی درنظر گرفته شد، اما دو عامل باعث شد تا این کار به‌طور کامل به نتیجه نرسد.

سیجانی اضافه کرد: قرار شد برای تغییر کاربری کوره‌ها، زمین‌های آن‌ها به فضای سبز تبدیل شود که عملاً این نوع تغییر کاربری هیچ انگیزه‌ای برای صاحبان کوره‌ها ایجاد نکرد و اگر بخواهیم تغییر کاربری داشته باشیم، باید در کنار تسهیلات خوب، کاربری باارزش افزوده ایجاد شود تا بتوان انگیزه این کار را بیش‌تر کرد.

وی عامل دوم در ناکامی ساماندهی کوره‌های آجرپزی در آن مقطع زمانی را بحث سبک‌سازی ساختمان‌ها برشمرد و گفت: صنعت ساختمان به‌سمت سبک‌سازی پیش رفت و عملاً آجرهای سنتی جای خود را به سفال و مصالح سبک داد و کار کوره‌ها از رونق افتاد.

سیجانی گفت: مهم‌ترین عاملی که می‌تواند در ساماندهی و تغییر کاربری کوره‌های آجرپزی در قم نقش مهم و موثری داشته باشد، ایجاد مشوق و انگیزه بین صاحبان کوره‌هاست و به‌طور قطع اگر کاربری مناسبی همچون کاربری تجاری برای زمین‌ها صادر شود، بحث ساماندهی کوره‌ها به نقطه مطلوبی خواهد رسید.

باتوجه به این‌که کوره‌های آجرپزی به‌عنوان یکی از کانون‌های آلودگی محیط‌زیست می‌تواند تهدیدی برای شهروندان باشد، اما در ساماندهی، انتقال یا تغییر کاربری آ‌ن‌ها باید توجه داشت که نان کارگران این کوره‌ها آجر نشود و با تمهیداتی مناسب هم بتوان مشکل ساماندهی آن‌ها را حل کرد و هم کارگرانی که از این کوره‌ها نانی به سفره خانوار خود می‌برند، بیکار نشوند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 1 دی  98، شماره: 79449