پنجشنبه ۰۱ خرداد ۱۴۰۴ - 2025 May 22 
سه شنبه شب برابر با ۱۲ فروردین، طبق معمول شب‌های گذشته پای دورهمی هنرمند برجسته کشور آقای مهران مدیری نشسته بودم و از طنز فاخر و ممتاز ایشان لذت می‌بردم.
شعار سال: سه شنبه شب برابر با ۱۲ فروردین، طبق معمول شب‌های گذشته پای دورهمی هنرمند برجسته کشور آقای مهران مدیری نشسته بودم و از طنز فاخر و ممتاز ایشان لذت می‌بردم.
１. آقای مدیری، به شوخی، در حال توصیف شهروندانی بود که به دلیل خانه نشینی و عدم تحرک و خوردن و خوابیدن در ایام کرونایی به هیولا‌هایی بدل خواهند شد که – اصطلاحا - از در رد نمی‌شوند و به تعبیر وی می‌شوند یاسر عرفات!
２. داشتم با این طنز می‌خندیدم که ناگهان با این تعبیر و توصیف تمسخرآمیز خنده بر لبانم خشک شد. بلافاصله تصور کردم اگر این مونولوگ (صدا و سیمای رسمی کشور) در فلسطین پخش شود و مردم فلسطین آن را ببینند و بشنوند چه حالی خواهند شد و بر نگاه آن‌ها نسبت به جمهوری اسلامی چه تاثیری خواهد گذاشت. البته این تنها یک تصور نیست. با شناختی که من، به عنوان کارشناس مسائل فلسطین، از اوضاع منطقه دارم اسرائیل از این فرصت نخواهد گذشت و از طریق تبلیغات مغرضانه و افزودن قدری پیاز داغ بر بدبینی فلسطینی‌ها نسبت به جمهوری اسلامی ایران خواهد افزود.
３. از آقای مدیری، که دوستش می‌دارم، ناراحت شدم، اما وقتی به خود آمدم و توانستم قضاوتی منصفانه داشته باشیم به این نتیجه رسیدم که ایشان در این اشتباه تقصیری ندارند و شایسته سرزنش نیستند. ادبیاتی که در سال‌های اخیر در کشور تولید شده تصویری از یاسر عرفات ساخته که نه تنها برای او و مبارزات او علیه اشغالگری اسرائیل احترامی باقی نگذاشته بلکه از جایگاه و محبوبیت او در میان ملت فلسطین نیز کاملا ناآگاه است. نمی‌داند - چه بخواهیم و چه نخواهیم - عرفات، با همه اشتباهات و مشکلاتش، هنوز یکی از محبوبترین شخصیت‌های انقلاب فلسطین و شاید محبوبترین قهرمان مبارزه با اسرائیل برای این ملت مظلوم باشد.
４. در کنار ادبیات تولید شده، ادبیات تولید نشده نیز شاید به همان اندازه مسئول است. ادبیاتی که تولید شده تا حدود زیادی متاثر از موضع گیری مصیب بار عرفات در حمایت از حزب بعث عراق است و آن را گناهی نابخشودنی می‌داند که خط قرمز بر همه مبارزات و مجاهدات او کشیده است. اما ادبیات تولید نشده - ادبیات کارشناسانی که مسائل منطقه را دنبال می‌کنند و واقعیت‌های آن را می‌دانند - می‌توانست در تعدیل ادبیات تولید شده نقش مثبتی ایفا نماید و از این طریق به شکل گیری ادبیات و نگاهی واقع بینانه، و نه بدبینانه، یکجانبه نگر و کاریکاتوروار، به عرفات در افکار عمومی کشور کمک نماید. اگر چنین می‌بود بعید می‌داند آقای مدیری و دیگرانی، چون ایشان – که از عقل و ادب درخوری برخوردارند - در چنان اشتباهات آشکاری فرو می‌افتادند.
５. حمایت عرفات از صدام فصلی اسف بار و ناراحت کننده از زندگی سیاسی او و رهبری مبارزات ملت فلسطین علیه اسرائیل بشمار می‌آید. این حمایت محکوم است و مردم ایران - و همچنین مردم کویت - حق دارند بر این موضع عادلانه خود پافشاری کنند، اما این محکومیت می‌تواند ابعادی اغراق آمیز، غیرواقعی و غیرمنصفانه پیدا کند و همچنین می‌تواند با واقعیات صحنه و حقایق موضوع مطابقت داشته باشد: واقعیت این است که شاید هیچ رهبری در منطقه (و احتمالا جهان) به اندازه یاسر عرفات از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به وجد نیامد. بلافاصله پس از پیروزی انقلاب او سراسیمه و بدون برنامه ریزی (و در روز‌هایی که معلوم نبود تهران در دست کیست و سرنوشت یک روز بعد آن چیست) به تهران و ملاقات رهبر انقلاب اسلامی شتافت و پرچم حمایت از انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی را در جهان عرب - که بسیاری از رهبران آن نگران تحولات ایران بودند - برافراشت. این حمایت سرسختانه تا شروع جنگ ایران وعراق ادامه داشت.
６. عرفات و رهبری مقاومت فلسطین این جنگ را یک مصیبت تمام عیار برای مقاومت در منطقه و موهبتی برای اسرائیل می‌دید. از این چشم انداز نتیجه این جنگ فرسودگی و نابودی دو کشور مهم ضداسرائیلی منطقه و فراهم شدن فرصتی برای تنفس، تقویت و سپس یکه تازی اسرائیل در منطقه بود. این جنگ همچنین می‌توانست نظر‌ها را از مسئله فلسطین منحرف نموده و درگیر این جنگ بین الاسلامی نماید. از این رو عرفات با تمام قوا برای پایان دادن به این جنگ وارد عمل شد و با سفر‌های مکرر به تهران و بغداد تلاش نمود مانع ادامه جنگ شود. طرح صلح پیشنهادی او حاوی عناصر مهمی - از جمله عقب نشینی فوری عراق از همه مناطق اشغالی ایران - بود. ایران نه تنها این طرح را رد کرد بلکه آن را به فراموشی سپرد. عرفات شایستگی داشت به عنوان فعالترین و پرانگیزه‌ترین حامی برقراری صلح میان ایران و عراق قلمداد شود. نویسنده بعید می‌داند تلاش‌های مجدانه یاسر عرفات برای خاتمه جنگ با هر ابتکار دیگری در این زمینه قابل مقایسه باشد.
７. تلاش‌های عرفات برای خاتمه جنگ به جایی نرسید و سازمان آزادیبخش فلسطین بلافاصله بهای آن را پرداخت. اسرائیل از فرصت جنگ ایران و عراق استفاده کرد و بلافاصله پس از فتح خرمشهر و در زمانی که صدام و حامیان منطقه‌ای او در شوک شکست سنگین ارتش عراق (در خرمشهر) بودند به لبنان حمله کرد و تا بیروت پایتخت این کشور پیش رفت. این حمله به اسرائیل فرصت داد سازمان‌های فلسطینی را - که از خاک لبنان علیه اسرائیل مبارزه می‌کردند - از لبنان اخراج نماید. عرفات که در جریان این حمله در محاصره نیروهای اسرائیلی قرار گرفته بود از مهلکه جان سالم بدر برد.
８. عرفات و سایر فرماندهان سازمان آزادیبخش فلسطین که پس از اخراج از لبنان جایی برای اقامت و عملیات نداشتند به ناچار به استقرار در تونس، که تحت رهبری حکومتی غربگرا و محافظه کار بود، تن دادند. اسرائیل رهبران فلسطینی را در تونس نیز رها نکرد و مقر آن‌ها در تونس را بمباران نمود. در این بمباران سنگین نزدیک به شصت تن از مبارزان و فرماندهان فلسطینی - از جمله چند تن از محافظان شخصی عرفات - کشته شدند، اما عرفات به طرز معجزه آسایی از این قتل عام در امان ماند. این بمباران پیام مشخصی برای رهبران فلسطینی داشت: تونس مکان امنی برای مبارزه با اسرائیل نیست. رهبران فلسطینی به دنبال مکان امنتری بودند، اما احتمالا هیچ کشور عربی در آن شرایط حاضر نبود ریسک حمایت از مقاومت فلسطینی و عملیات مسلحانه علیه اسرائیل را بپذیرد. در این شرایط شاید تنها انتخاب باقیمانده عراق بود. از اینرو بسیاری از کادر‌های امنیتی و عملیاتی سازمان‌های مسلح فلسطینی به عراق نقل مکان نمودند. از این لحظه سازمان‌های فلسطینی، بویژه سازمان فتح به رهبری یاسر عرفات چاره‌ای جز همراهی با سیاست‌های عراق در منطقه نداشتند. این همراهی حتی آن‌ها را وادار نمود از تجاوز صدام به کشور عربی کویت حمایت نمایند.
９. ارزیابی درست و منصفانه از نقش یاسر عرفات در مبارزات ملت فلسطین و همچنین موضع گیری او نسبت به ایران و عراق مستلزم تحقیقات و مطالعاتی مفصل است که همه ابعاد این موضوع و مشکلات و محدودیت‌های رهبری فلسطین و همچنین فرصت‌ها و انتخاب‌های موجود را در نظر بگیرد. این کار از توان و حوصله این مقاله کوتاه خارج است. این مقاله با توجه به آنچه در دورهمی شب گذشته گذشت مایل است یک ملاحظه مهم را یادآور شود:
１０. یاسر عرفات، با هر ارزیابی از گذشته و نقش وی، امروز شخصیتی محبوب در فلسطین به حساب می‌آید. نویسنده، با توجه به اطلاعاتش از جامعه و تاریخ فلسطین، بعید می‌داند محبوبیت هیچ یک از رهبران فلسطینی به پایه محبوبیت ایشان برسد. اکثریت ملت فلسطین به قهرمانان بسیاری، چون حاج امین الحسینی، عزالدین قسام، شیخ احمد یاسین، غسان کنفانی، دکتر فتحی شقاقی و دیگران افتخار می‌کند، اما عرفات را ابرقهرمان و شهیدی می‌داند که زندگی خود را وقف مبارزه برای آزادی فلسطین نمود و در این راه جان خود را از دست داد. از اینرو عرفات را بسیاری در فلسطین پدر مبارزات ملت فلسطین خوانده اند. صرفنظر از موافقت یا مخالفت با این توصیف، آگاهی از واقعیات جهان خارج و آنچه (و آنکه) مورد احترام و ستایش یک ملت است از نشانه‌های بیداری و آگاهی است و پرهیز از توهین و تمسخر آن‌ها یک ارزش سیاسی و اخلاقی افتخارآمیز بشمار می‌آید. این اصل می‌تواند در مورد همه ملت‌ها و شخصیت‌های مورد احترام آن‌ها اعتبار داشته باشد، اما در مورد ملت فلسطین - که آزادی آن‌ها آرزوی دیرینه و آرمان مقدس همه مسلمانان جهان (از جمله ملت ایران) است - از اهمیت و حساسیت خاصی برخوردار می‌باشد.
１. آقای مدیری، به شوخی، در حال توصیف شهروندانی بود که به دلیل خانه نشینی و عدم تحرک و خوردن و خوابیدن در ایام کرونایی به هیولا‌هایی بدل خواهند شد که – اصطلاحا - از در رد نمی‌شوند و به تعبیر وی می‌شوند یاسر عرفات!
２. داشتم با این طنز می‌خندیدم که ناگهان با این تعبیر و توصیف تمسخرآمیز خنده بر لبانم خشک شد. بلافاصله تصور کردم اگر این مونولوگ (صدا و سیمای رسمی کشور) در فلسطین پخش شود و مردم فلسطین آن را ببینند و بشنوند چه حالی خواهند شد و بر نگاه آن‌ها نسبت به جمهوری اسلامی چه تاثیری خواهد گذاشت. البته این تنها یک تصور نیست. با شناختی که من، به عنوان کارشناس مسائل فلسطین، از اوضاع منطقه دارم اسرائیل از این فرصت نخواهد گذشت و از طریق تبلیغات مغرضانه و افزودن قدری پیاز داغ بر بدبینی فلسطینی‌ها نسبت به جمهوری اسلامی ایران خواهد افزود.
３. از آقای مدیری، که دوستش می‌دارم، ناراحت شدم، اما وقتی به خود آمدم و توانستم قضاوتی منصفانه داشته باشیم به این نتیجه رسیدم که ایشان در این اشتباه تقصیری ندارند و شایسته سرزنش نیستند. ادبیاتی که در سال‌های اخیر در کشور تولید شده تصویری از یاسر عرفات ساخته که نه تنها برای او و مبارزات او علیه اشغالگری اسرائیل احترامی باقی نگذاشته بلکه از جایگاه و محبوبیت او در میان ملت فلسطین نیز کاملا ناآگاه است. نمی‌داند - چه بخواهیم و چه نخواهیم - عرفات، با همه اشتباهات و مشکلاتش، هنوز یکی از محبوبترین شخصیت‌های انقلاب فلسطین و شاید محبوبترین قهرمان مبارزه با اسرائیل برای این ملت مظلوم باشد.
４. در کنار ادبیات تولید شده، ادبیات تولید نشده نیز شاید به همان اندازه مسئول است. ادبیاتی که تولید شده تا حدود زیادی متاثر از موضع گیری مصیب بار عرفات در حمایت از حزب بعث عراق است و آن را گناهی نابخشودنی می‌داند که خط قرمز بر همه مبارزات و مجاهدات او کشیده است. اما ادبیات تولید نشده - ادبیات کارشناسانی که مسائل منطقه را دنبال می‌کنند و واقعیت‌های آن را می‌دانند - می‌توانست در تعدیل ادبیات تولید شده نقش مثبتی ایفا نماید و از این طریق به شکل گیری ادبیات و نگاهی واقع بینانه، و نه بدبینانه، یکجانبه نگر و کاریکاتوروار، به عرفات در افکار عمومی کشور کمک نماید. اگر چنین می‌بود بعید می‌داند آقای مدیری و دیگرانی، چون ایشان – که از عقل و ادب درخوری برخوردارند - در چنان اشتباهات آشکاری فرو می‌افتادند.
５. حمایت عرفات از صدام فصلی اسف بار و ناراحت کننده از زندگی سیاسی او و رهبری مبارزات ملت فلسطین علیه اسرائیل بشمار می‌آید. این حمایت محکوم است و مردم ایران - و همچنین مردم کویت - حق دارند بر این موضع عادلانه خود پافشاری کنند، اما این محکومیت می‌تواند ابعادی اغراق آمیز، غیرواقعی و غیرمنصفانه پیدا کند و همچنین می‌تواند با واقعیات صحنه و حقایق موضوع مطابقت داشته باشد: واقعیت این است که شاید هیچ رهبری در منطقه (و احتمالا جهان) به اندازه یاسر عرفات از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به وجد نیامد. بلافاصله پس از پیروزی انقلاب او سراسیمه و بدون برنامه ریزی (و در روز‌هایی که معلوم نبود تهران در دست کیست و سرنوشت یک روز بعد آن چیست) به تهران و ملاقات رهبر انقلاب اسلامی شتافت و پرچم حمایت از انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی را در جهان عرب - که بسیاری از رهبران آن نگران تحولات ایران بودند - برافراشت. این حمایت سرسختانه تا شروع جنگ ایران وعراق ادامه داشت.
６. عرفات و رهبری مقاومت فلسطین این جنگ را یک مصیبت تمام عیار برای مقاومت در منطقه و موهبتی برای اسرائیل می‌دید. از این چشم انداز نتیجه این جنگ فرسودگی و نابودی دو کشور مهم ضداسرائیلی منطقه و فراهم شدن فرصتی برای تنفس، تقویت و سپس یکه تازی اسرائیل در منطقه بود. این جنگ همچنین می‌توانست نظر‌ها را از مسئله فلسطین منحرف نموده و درگیر این جنگ بین الاسلامی نماید. از این رو عرفات با تمام قوا برای پایان دادن به این جنگ وارد عمل شد و با سفر‌های مکرر به تهران و بغداد تلاش نمود مانع ادامه جنگ شود. طرح صلح پیشنهادی او حاوی عناصر مهمی - از جمله عقب نشینی فوری عراق از همه مناطق اشغالی ایران - بود. ایران نه تنها این طرح را رد کرد بلکه آن را به فراموشی سپرد. عرفات شایستگی داشت به عنوان فعالترین و پرانگیزه‌ترین حامی برقراری صلح میان ایران و عراق قلمداد شود. نویسنده بعید می‌داند تلاش‌های مجدانه یاسر عرفات برای خاتمه جنگ با هر ابتکار دیگری در این زمینه قابل مقایسه باشد.
７. تلاش‌های عرفات برای خاتمه جنگ به جایی نرسید و سازمان آزادیبخش فلسطین بلافاصله بهای آن را پرداخت. اسرائیل از فرصت جنگ ایران و عراق استفاده کرد و بلافاصله پس از فتح خرمشهر و در زمانی که صدام و حامیان منطقه‌ای او در شوک شکست سنگین ارتش عراق (در خرمشهر) بودند به لبنان حمله کرد و تا بیروت پایتخت این کشور پیش رفت. این حمله به اسرائیل فرصت داد سازمان‌های فلسطینی را - که از خاک لبنان علیه اسرائیل مبارزه می‌کردند - از لبنان اخراج نماید. عرفات که در جریان این حمله در محاصره نیروهای اسرائیلی قرار گرفته بود از مهلکه جان سالم بدر برد.
８. عرفات و سایر فرماندهان سازمان آزادیبخش فلسطین که پس از اخراج از لبنان جایی برای اقامت و عملیات نداشتند به ناچار به استقرار در تونس، که تحت رهبری حکومتی غربگرا و محافظه کار بود، تن دادند. اسرائیل رهبران فلسطینی را در تونس نیز رها نکرد و مقر آن‌ها در تونس را بمباران نمود. در این بمباران سنگین نزدیک به شصت تن از مبارزان و فرماندهان فلسطینی - از جمله چند تن از محافظان شخصی عرفات - کشته شدند، اما عرفات به طرز معجزه آسایی از این قتل عام در امان ماند. این بمباران پیام مشخصی برای رهبران فلسطینی داشت: تونس مکان امنی برای مبارزه با اسرائیل نیست. رهبران فلسطینی به دنبال مکان امنتری بودند، اما احتمالا هیچ کشور عربی در آن شرایط حاضر نبود ریسک حمایت از مقاومت فلسطینی و عملیات مسلحانه علیه اسرائیل را بپذیرد. در این شرایط شاید تنها انتخاب باقیمانده عراق بود. از اینرو بسیاری از کادر‌های امنیتی و عملیاتی سازمان‌های مسلح فلسطینی به عراق نقل مکان نمودند. از این لحظه سازمان‌های فلسطینی، بویژه سازمان فتح به رهبری یاسر عرفات چاره‌ای جز همراهی با سیاست‌های عراق در منطقه نداشتند. این همراهی حتی آن‌ها را وادار نمود از تجاوز صدام به کشور عربی کویت حمایت نمایند.
９. ارزیابی درست و منصفانه از نقش یاسر عرفات در مبارزات ملت فلسطین و همچنین موضع گیری او نسبت به ایران و عراق مستلزم تحقیقات و مطالعاتی مفصل است که همه ابعاد این موضوع و مشکلات و محدودیت‌های رهبری فلسطین و همچنین فرصت‌ها و انتخاب‌های موجود را در نظر بگیرد. این کار از توان و حوصله این مقاله کوتاه خارج است. این مقاله با توجه به آنچه در دورهمی شب گذشته گذشت مایل است یک ملاحظه مهم را یادآور شود:
１０. یاسر عرفات، با هر ارزیابی از گذشته و نقش وی، امروز شخصیتی محبوب در فلسطین به حساب می‌آید. نویسنده، با توجه به اطلاعاتش از جامعه و تاریخ فلسطین، بعید می‌داند محبوبیت هیچ یک از رهبران فلسطینی به پایه محبوبیت ایشان برسد. اکثریت ملت فلسطین به قهرمانان بسیاری، چون حاج امین الحسینی، عزالدین قسام، شیخ احمد یاسین، غسان کنفانی، دکتر فتحی شقاقی و دیگران افتخار می‌کند، اما عرفات را ابرقهرمان و شهیدی می‌داند که زندگی خود را وقف مبارزه برای آزادی فلسطین نمود و در این راه جان خود را از دست داد. از اینرو عرفات را بسیاری در فلسطین پدر مبارزات ملت فلسطین خوانده اند. صرفنظر از موافقت یا مخالفت با این توصیف، آگاهی از واقعیات جهان خارج و آنچه (و آنکه) مورد احترام و ستایش یک ملت است از نشانه‌های بیداری و آگاهی است و پرهیز از توهین و تمسخر آن‌ها یک ارزش سیاسی و اخلاقی افتخارآمیز بشمار می‌آید. این اصل می‌تواند در مورد همه ملت‌ها و شخصیت‌های مورد احترام آن‌ها اعتبار داشته باشد، اما در مورد ملت فلسطین - که آزادی آن‌ها آرزوی دیرینه و آرمان مقدس همه مسلمانان جهان (از جمله ملت ایران) است - از اهمیت و حساسیت خاصی برخوردار می‌باشد.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری خبرآنلاین، تاریخ انتشار: 14 فروردین 1399، کدخبر: 1371891 ، www.khabaronline.ir
برگزیده ها