شعار سال:استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، کشت محصولات کشاورزی پرآب‌بر، حفر چاه‌های غیرمجاز و... همگی عواملی هستند که باعث شده رتبه یک فرونشست زمین در کشور و حتی جهان گریبان فارس را بگیرد. فرونشست و فرورفتگی، نشست ناگهانی سطح زمین با عمق‌های متفاوت است که به‌دلایل انسانی یا طبیعی رخ می‌دهد و اگر در محدوده زندگی انسان اتفاق بیفتد، قادر است خسارات جانی و مالی بسیاری از خود به‌جا گذارد. فرونشست اغلب در مناطقی رخ می‌دهد که بیش از حد از آب‌های زیرزمینی برداشت شده باشد. فارس یکی از قطب‌های کشاورزی کشور به‌حساب می‌آید؛ درصورتی‌که در منطقه‌ای پرآب قرار ندارد و در دهه‌های اخیر به دلیل رشد و جمعیت و گسترش کشاورزی، آب‌های زیرزمینی استان به محصولات کشاورزی تبدیل و با قیمتی ارزان راهی بازار شد و اکنون فرونشست زمین در دشت‌های فارس مقدمه‌ای برای گسترش کویر است و اگر این نشست‌ها در مناطق زندگی ساکنان رخ دهد، می‌تواند تلفات غیرقابل جبرانی به بار آورد. سال گذشته که اعلام شد، استان فارس رکورد جهانی فرونشست را درحالی از آن خود کرده است که عمق برخی فرونشست‌ها در این استان به ۱۲۰ متر هم می‌رسید.

طی چند سال گذشته به‌دلایل مختلفی ازجمله خشک‌سالی و برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی در استان فارس فرونشست‌های مختلف در انواع و ابعاد متنوعی دیده شد که نگرانی‌هایی را به همراه داشت. در این مدت به‌دلیل ایجاد این فرونشست‌ها برخی از روستاهای استان ازجمله روستای پلنگی در شهرستان مرودشت تخلیه شد و در برخی نقاط دیگر استان ازجمله فسا و داراب نیز ایجاد فرونشست‌های عظیم ‌نگرانی‌هایی را به‌همراه داشت.

برخی از کارشناسان زمین‌شناسی اعلام کردند این فرونشست‌ها ممکن است به‌دلیل رخدادهای طبیعی حاصل از فرآیندهای زمین‌شناختی همچون زمین‌لرزه یا حل‌شدگی سنگ‌های گچی رخ دهد، اما فراوانی این پدیده در ۱۰ سال اخیر در اغلب نقاط استان فارس نشان از دلیلی غیر از این مسائل دارد که ناشی از عدم مدیریت صحیح منابع آبی است.

خطر فرونشست مجموعه تخت جمشید را تهدید می‌کند

در این مدت اغلب دشت‌های استان با این پدیده دست و پنجه نرم می‌کرد و بیش‌ترین نگرانی از ایجاد فرونشست مربوط به دشت مرودشت بود. در این راستا برخی اعلام کردند این پدیده می‌تواند به‌عنوان یک تهدید برای مجموعه جهانی تخت جمشید نیز تلقی شود.

در بازدیدهایی که اخیراً زمین‌شناسی استان از مناطق مختلف استان ازجمله دشت مرودشت داشت وضعیت گسترش این پدیده را در این منطقه نگران‌کننده اعلام کرد و خواستار همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط برای جلوگیری از برداشت آب سفره‌های زیرزمینی شد.

در این میان مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور (مرکز شیراز) به مهر گفت: رخداد فرونشست زمین ازجمله پدیده‌های زمین‌شناختی است که برای به تعادل رسیدن زمین به‌صورت معمول در دشت‌ها اتفاق می‌افتد و زمانی‌که میزان این افت از یک حد طبیعی (بیش از چهار میلی‌متر در سال) بیش‌تر شود، این پدیده به یک بحران تبدیل شده و نیازمند توجه ویژه است.

طهمورث یوسفی با اشاره به این‌که پدیده فرونشست در دهه اخیر چهره بسیاری از دشت‌های کشور را دگرگون کرده، به گونه‌ای که نرخ میانگین سالانه این افت در مواردی حتی بیش از ۳۰ سانتی‌متر در سال نیز گزارش شده است، توضیح داد: طی چند مدت اخیر نقشه فرونشست‌های استان فارس تهیه شده که بیش از همه وضعیت دشت مرودشت نگران‌کننده است.

وی با بیان این‌که این پدیده از شمال استان تا جنوب را شامل می‌شود، ادامه داد: براساس نقشه‌های تهیه شده از سوی زمین‌شناسی وضعیت تمامی ‌دشت‌های استان نگران کننده است؛ اما دشت مرودشت از لحاظ فرونشست و گسترش آن نسبت به دیگر نقاط استان وضعیت بدتری دارد.

برداشت‌های بی‌رویه دلیل اصلی فرونشست

یوسفی با اشاره به این‌که دلیل گسترش فرونشست در دشت مرودشت برداشت‌های بی‌رویه و شرایط زمین‌شناسی است، افزود: متأسفانه کشاورزان از چاه‌های آبرفت این منطقه بیش از ۳۰۰ متر آب برداشت کرده‌اند که درحال‌حاضر تعداد قابل‌توجهی از این آبخوان‌ها خشک شده که در ایجاد و گسترش فرونشست تأثیر زیادی داشته است.

مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور (مرکز شیراز) با تأکید بر این‌که این فرونشست‌ها در دامنه کوه ایجاد شده است، گفت: متأسفانه مناطق مسکونی و روستاها بیش‌تر در دامنه کوه‌ها قرار دارد؛ از این‌رو ضروری است که با اتخاذ تدابیری شکاف‌ها شناسایی و نسبت به جابه‌جایی مناطق مسکونی در این منطقه اقدام شود.

زنگ خطر در دشت مرودشت به صدا درآمده است

وی با اشاره به این‌که زنگ خطر در دشت مرودشت به صدا درآمده است، اظهار کرد: البته در این راستا سازمان زمین‌شناسی اقداماتی را انجام داده و گزارش آن را به دستگاه‌های مربوطه اعلام کرده است.

یوسفی با انتقاد از برداشت بی‌رویه آب در دشت مرودشت بیان کرد: کشاورزان طی چند وقت اخیر به‌صورت لیزری نسبت به تسطیح اراضی خود اقدام کرده‌اند که این یکی از دلایل ایجاد فرونشست است، به‌همین منظور باید هرچه سریع‌تر برای جلوگیری از برداشت آب‌های زیرزمینی در مرودشت اقداماتی صورت گیرد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر این‌که این پدیده فقط مربوط به شهر مرودشت نیست، گفت: متأسفانه در برخی از نقاط ازجمله دشت شیراز، زرقان، فسا، داراب و... رصدهایی که انجام شده، حکایت از افزایش و گسترش این فرونشست‌ها دارد.

مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور (مرکز شیراز) خواستار برنامه‌ریزی برای ساخت و سازهای آینده در فارس شد و تأکید کرد: در صورت ادامه این روند به‌طور حتم دشت فارس طی سال‌های آینده با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌شود که باید در این رابطه برنامه‌ریزی دقیق و مؤثری انجام شود.

پایین افتادن سطح آب دلیل اصلی ایجاد فرونشست

در این رابطه پدر علم آب‌شناسی ایران و پژوهشگر، زمین‌شناس و عضو هیئت علمی ‌دانشگاه شیراز نیز گفت: کشاورزی‌ بی‌رویه و برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی در دشت مرودشت و اطراف تخت جمشید باعث ایجاد پدیده فرونشست شده است.

عزت‌الله رئیسی با اشاره به این‌که دانشگاه شیراز از حدود هشت سال قبل تحقیقاتی درباره فرونشست در دشت مرودشت انجام داده است، بیان کرد: بر اساس تحقیقات انجام شده توسط دانشگاه شیراز پایین افتادن سطح آب دلیل اصلی ایجاد فرونشست در این دشت است.

وی ادامه داد: افت شدید سطح آب زیرزمینی (حدود ۱۰ تا ۱۵ متر)، بروز خشک‌سالی شدید طی این سال‌ها و همچنین مساعد بودن آبخوان برای نشست (وجود لایه‌های ریزدانه رسی) موجب شد تا نشست بعضی منازل مسکونی در روستای شول خود را به صورت ترک‌خوردگی دیوارها و حتی جابه‌جایی سقف بعضی از آن‌ها نشان دهد.

مصرف بهینه تنها راه جلوگیری از فرونشست

وی با تأکید بر این‌که هیچ راهی برای جلوگیری از گسترش این پدیده به‌جز مصرف بهینه آب وجود ندارد، افزود: سال گذشته و امسال بارندگی در سطح استان خوب بود که به‌طور حتم کشاورزان اقدام به پمپاژ آب خواهند کرد و باز هم وضع منابع آب بدتر از گذشته خواهد شد.

پدر علم آب‌شناسی ایران با اشاره به این‌که تنها اگر ۲۰ درصد از برداشت آب‌های زیرزمینی کاهش یابد، می‌توان از گسترش این پدیده جلوگیری کرد، گفت: باید در مصرف آب برای کشاورزی صرفه‌جویی شود و به‌سمت کشت محصولات کم‌آب‌بر رفت، در غیر این صورت با عدم تغییر الگوی کشت نمی‌توان از گسترش پدیده فرونشست جلوگیری کرد.

شعار سال، با اندکی تخلیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه،  تاریخ 12 اردیبهشت ماه 1399، کدخبر:83083،www.sabzineh.org