شکار و تخریب زیستگاه ازعوامل آسیب به اتصال اکولوژیکی توقفگاه‌ های مسیر مهاجرت پرندگان

فعال محیط زیست و پرنده نگر پرسابقه کشور معتقد است در خطر قرار گرفتن "اتصال اکولوژیکی" توقفگاه‌های مسیر پرندگان مهاجر همراه با از بین رفتن و تخریب زیستگاه‌ آنان، از دلایل عمده کاهش جمعیت آنها است.

شعار سال: روز جهانی پرندگان مهاجر است. همه ساله در این روز، انجمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد در سراسر دنیا اقدام به برگزاری رویداد‌های آموزشی متنوعی می‌کنند. این رویداد‌ها برای ارتقای سطح دانش مردم و جلب توجه سازمان‌ها و دولت‌ها برای حفظ محیط زیست و پرندگان انجام می‌پذیرد. مجموع رویداد‌های مرتبط با این روز، هر سال با تمرکز بر روی یک موضوع و با استفاده از یک شعار برای آن سال برگزار می‌شود.

سال ۲۰۰۶ میلادی اولین سال برگزاری این رویداد جهانی بود که با شعار "پرندگان مهاجر هم‌اکنـون به کمــک مــا نیازمندند" برگزار شد. امسال موضوع اهمیت اتصال و پیوستگی زیستگاه‌های موجود در مسیر مهاجرت پرندگان با شعار "پرندگان، جهان ما را به هم متصل می‌کنند" انتخاب شده است.

محمدعلی آقا ابراهیمی از فعالان محیط زیست و پرنده نگر‌های پرسابقه کشور معتقد است که در خطر قرار گرفتن اتصال اکولوژیکی توقفگاه‌های مسیر پرندگان مهاجر همراه با از بین رفتن و تخریب زیستگاه آنان، از دلایل عمده کاهش جمعیت پرندگان مهاجر است. شکار، گسترش بی‌رویه زمین‌های کشاورزی و استفاده از سموم دفع آفات، زیستگاه‌های تخریب شده، برخورد با سازه‌های در مسیر مهاجرت مانند خطوط انتقال برق، توربین‌های بادی و ... از دلایل عمده کاهش جمعیت پرندگان مهاجر به شمار می‌رود.

او در گفتگو با اسکان تاکید می‌کند پرهیز از کشاورزی و ساخت وساز در حریم مسیر مهاجرت پرندگان مهاجر با هدف تامین شبکه‌ای از زیستگاه‌های دست نخورده و محافظت شده در کل مسیر‌های مهاجرت، آموزش همگانی و بالابردن سطح دانش اجتماعی در ارتباط با نقش پرندگان در کیفیت و پایداری حیات بر روی کره زمین از مهم‌ترین راهکار‌های جلوگیری از کاهش جمعیت پرندگان مهاجر است.

آقاابراهیمی می‌افزاید: «پرندگان مهاجر در سراسر دنیا در حرکت هستند و در مسیر حرکت خود، مردم کشور‌ها و قاره‌ها را به هم متصل می‌کنند. این اتصال و پیوستگی برای طیف گسترده‌ای از عملکرد‌های زیست محیطی که ادامه حیات در کره زمین را باعث می‌شوند بسیار با اهمیت است.

مهاجرت پرندگان در شرایطی امکان‌پذیر است که آن‌ها در مسیر حرکت خود قادر به دستیابی به مکان‌ها و زیستگاه‌های مناسب برای استراحت و تغذیه باشند و بتوانند به وجود امنیت و غذا در مسیر حرکت خود تکیه کنند. وجود چنین مسیر‌های امن و مطمئنی از مرز‌های ملی و برنامه‌های حفاظتی خاص هر کشور فراتر رفته و نیاز به همکاری جهانی و بین‌المللی برای حفاظت از این مسیر‌ها و زیستگاه‌ها را برجسته می‌کند.»

این پرنده نگر درباره تهدید‌های موجود در مسیر مهاجرت پرندگان می‌گوید: «مهاجرت پرندگان غالبا در مسیر‌های بسیار طولانی از میان بیابان‌ها و دریا‌ها و کوهستان‌ها می‌گذرد و در این مسیر‌ها وجود توقف گاه‌های مناسب برای استراحت و تجدید قوا ضروری است. همچنین اتصال اکولوژیکی این توقفگاه‌ها به یکدیگر برای حفظ گونه‌ها از اهمیت حیاتی برخوردار است. متاسفانه این اتصال با از بین رفتن و تخریب زیستگاه‌ها در معرض خطر قرار گرفته است، زیرا تخریب هر زیستگاه مناسب باعث از بین رفتن اتصال و پیوستگی و چندپاره شدن مسیر‌ها شده و تاثیر مخربی بر جمعیت پرندگان مهاجر می‌گذارد.

در حالی که پرندگان مهاجر در هنگام کوچ، برای تامین غذا و سرپناه و لانه‌سازی به زیستگاه‌های طبیعی خود تکیه می‌کنند، عوامل تهدیدکننده بسیاری از جمله "توسعه‌ی ناپایدار" کشاورزی موجب تخریب زیستگاه و از بین رفتن تعادل در چرخه حیات آنان شده است. گسترش بی‌رویه زمین‌های کشاورزی و استفاده از سموم دفع آفات، عرصه را بر پرندگان تنگ نموده و تاثیر مخربی بر ادامه بقای آنان برجای گذاشته است.»

او همچنین تاکید می‌کند: «از سوی دیگر در زیستگاه‌های تخریب شده، شاهد افزایش رقابت بین پرندگان هستیم که به ویژه در مکان‌هایی که تراکم پرندگان افزایش یافته، این رقابت‌ها تاثیر جبران ناپذیری بر بقای گونه‌ها دارد و از آنجا که روند تخریب رو به افزایش است و احتمال توقف آن نیز در کوتاه مدت بسیار پایین است در آینده، افزایش این رقابت‌ها آسیب‌های بیشتری بر جمعیت پرندگان مهاجر وارد می‌کند.»

آقاابراهیمی با اشاره به تهدید دیگری که در مسیر مهاجرت پرندگان وجود دارد می‌گوید: «برخورد پرندگان مهاجر با سازه‌هایی که به دست انسان در مناطق گوناگون احداث شده یکی دیگر از تهدید‌های جدی و با اهمیت جمعیت آن‌ها است. برخورد با خطوط انتقال برق و توربین‌های بادی خصوصا برای پرندگانی که در شب پرواز می‌کنند، به ویژه در اطراف تالاب‌ها و مناطق تجمع پرندگان و برخورد با شیشه ساختمان‌ها و سازه‌هایی که نور را بازتاب می‌دهند همه ساله موجب مرگ و میر تعداد زیادی از پرندگان مهاجر می‌شود.

راهکار‌های کاهش آسیب‌ها

چه می‌توان کرد تا این آسیب‌ها به حداقل برسد؟ این دوستدار محیط زیست و پرنده نگر پرسابقه تاکید می‌کند که پرندگان مهاجر برای ادامه بقا، نیاز به شبکه‌ای از زیستگاه‌های دست نخورده و محافظت شده در کل مسیر‌های مهاجرت خود دارند؛ به طوری که نقاط گوناگون این شبکه، به هم پیوسته و متصل باشد و امنیت، غذا و سرپناه را برای گونه‌های مختلف فراهم کنند.

آقاابراهیمی می‌افزاید: «علاوه بر این، نقاط توقف و تجمع پرندگان، چه برای استراحت و چه برای لانه‌سازی و زادآوری، نیاز به محافظت و مدیریت صحیح دارد تا هم پناهگاه‌های مورد نیاز در هنگام پرواز‌های طولانی برای آنان فراهم شود و هم شرایط بهینه برای تغذیه و لانه‌سازی و پرورش نسل‌های جدید برای آنان محیا شود؛ بنابراین در سطح کلان باید از کشاورزی و ساخت و ساز در حریم این مسیر‌ها و مناطق تا حد امکان جلوگیری شود.

مردم نیز با رعایت برخی تمهیدات می‌توانند به پرندگان مهاجر کمک کنند و مهاجرت آنان را از مخاطرات گوناگون دور کنند. باغداران می‌توانند املاک خود را به گونه‌ای "دوست‌دار پرندگان" طراحی کنند؛ برای پرندگان منابع آب تهیه کنند و اگر چنانچه اقدام به تغذیه آنان می‌کنند، اطمینان حاصل کنند که از مواد غذایی مناسب که موجب سوء‌تغذیه در نزد پرندگان نمی‌شود استفاده می‌کنند.»

او یادآوری می‌کند: «حیوانات خانگی از جمله سگ و گربه می‌توانند به پرندگان مهاجر در اطراف ما آسیب بزنند؛ بنابراین باید اطمینان حاصل کنیم که حیوانات خانگی و سگ‌های نگهبان ما، از محل‌های حضور این پرندگان دور بمانند. ما می‌توانیم درباره نقش مهم پرندگان در حفظ حیات و تنوع زیستی بر روی زمین با افراد گوناگون صحبت کنیم و به خصوص برای کودکان، از اهمیت حفاظت از طبیعت و پرندگان بگوییم.»

وضعیت پرندگان مهاجر در ایران

آقاابراهیمی وضعیت پرندگان مهاجر در خطوط هوایی و زیستگاه‌های ایران را نیز بسیار ناامیدکننده می‌داند و معتقد است کیفیت میزبانی از این پرندگان در ایران در سال‌های اخیر به شدت موجب نگرانی شده است که وجود اسلحه‌های بی حساب وکتاب در دست اقشار مختلف شهروندان و شکار بی رویه و نیز تخریب زیستگاه از مهم‌ترین عوامل این اوضاع نابسامان هستند.

او تاکید می‌کند: «کشور ایران در میان مسیر‌های بسیار مهم مهاجرت پرندگان قرار گرفته است. در شمال ایران سواحل جنوبی دریای خزر، اکوسیستم گسترده و مناسبی برای انواع گونه‌های مهاجر فراهم کرده و هرساله در زمستان میلیون‌ها پرنده از صد‌ها گونه، سرزمین‌های سرد شمالی را ترک گفته و به این سواحل کوچ می‌کنند. تالاب‌ها و رود‌های اطراف دریای خزر، زیستگاه‌های بی‌نظیری برای زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر به شمار می‌روند. علاوه بر این، رشته کوه‌های البرز و زاگرس و مناطق بیابانی مرکز و شرق ایران نیز در جای‌جای خود زیستگاه‌های مناسبی برای گونه‌های خاصی از پرندگان مهاجر را در خود دارند. سرانجام در سواحل خلیج فارس و دریای عمان در جنوب ایران نیز هرسال شاهد حضور طیف‌های گسترده و جمعیت‌های بزرگی از گونه‌های مختلف پرندگان مهاجر هستیم.»

این پرنده نگر و فعال محیط زیست می‌افزاید: «متاسفانه کیفیت میزبانی از این پرندگان در ایران در سال‌های اخیر به شدت موجب نگرانی شده است. علاوه بر تخریب و تحدید زیستگاه ها، شکار بی‌رویه از طریق گستردن دام و شلیک گلوله نیز به شکل روزافزونی در برخی مناطق شمال و جنوب ایران در جریان است؛ به طوری که جمعیت برخی از گونه‌ها را تا لبه مرز انقراض به پیش برده است. همچنین وجود صد‌ها هزار اسلحه در دست اقشار مختلف مردم در مناطق گوناگون ایران همه ساله باعث از بین رفتن تعداد بسیار زیادی از پرندگان مهاجر و مقیم در ایران می‌شود.»

آقاابراهیمی از تالاب فریدونکنار در استان مازندران به عنوان نمونه‌ای از وضعیت بغرنج و خطیر پرندگان مهاجری که در ایران میهمان هستند یاد می‌کند و می‌گوید: «فریدونکنار، مثال بارزی از "نسل‌کشی پرندگان مهاجر" است که آوازه‌ای جهانی پیدا کرده و از آن با عنوان "سیاه‌چاله پرندگان مهاجر" یاد می‌شود. سطح گسترده‌ی تخریب و شکار در این مناطق و عدم وجود اراده برای تغییر این وضعیت از سوی سازمان‌های متولی و مردم محلی به نگرانی‌ها در سطح بین‌الملل دامن زده است.»

او در انتها با اشاره به مجموع حوادثی که بر پرندگان مهاجر می‌گذرد، بر لزوم آموزش همگانی و بالابردن سطح دانش اجتماعی در ارتباط با نقش پرندگان در کیفیت و پایداری حیات بر روی کره زمین تاکید می‌کند و می‌گوید که روز جهانی پرندگان مهاجر فرصت مناسبی است تا همه دلسوزان ایران که نگران آینده زمین و فرزندان خویش هستند دست در دست یکدیگر داده و در این آموزش‌ها به هر نحو ممکن سهیم باشند.