۱۵ سد بدون مصارف آب شرب

15 سد از این مجموعه 19 سد مندرج در این گزارش هیچ‌گونه مصارف آب شرب ندارند و از مجموع 124 میلیون مترمکعب مصارف آبی سدهای استان 74 میلیون مترمکعب (بیش از 50 درصد) مربوط به سد دوستی است که آب مشهد را تأمین می‌کند.

شعار سال: 1.2 میلیارد مترمکعب آب پشت سدهای استان که هنوز تحویل بهره‌بردار نشده یا زیرساخت مصارف شرب و متقاضی ندارد تبخیر می‌شود

یک و ‌دو دهم میلیارد مترمکعب آب پشت سدهای استان خاک می‌خورد و تبخیر می‌شود با این حال ما همچنان آب را از رگ دشت‌های استان بیرون می‌کشیم. به گزارش خراسان رضوی، 74 درصد از مساحت 116486 هکتاری استان دارای اقلیم خشک است و از 37 دشت این استان 34 دشت ممنوعه هستند. این اقلیم خشک باعث می‌شود 77 درصد بارندگی‌هایی که در استان صورت می‌گیرد، تبخیر شود. طوری که بر اساس گزارش آب منطقه‌ای استان در سال آبی 97 از 15169 میلیون مترمکعب بارندگی 11709 میلیون مترمکعب آن به‌صورت تبخیر و تعرق از چرخه اقلیم استان خارج‌شده است.آمارنامه آب استان در سال 98 که توسط آب منطقه‌ای منتشرشده است، نشان می‌دهد حجم منابع تجدیدشونده استان 4727 میلیون مترمکعب است و میزان مصارف استان در این سال 5983 میلیون مترمکعب بوده است که نتیجه آن کسری مخزن 1057 میلیون مترمکعبی است. کسری که باعث شده است نمودارهای آبنمود دشت‌های استان همگی شیب تند کاهش سطح آب منابع زیرزمینی استان را نشان دهند؛ طوری که میزان افت سطح آب دشت‌های استان سالانه به 20 سانتی‌متر هم برسد. همچنین گزارش آبی سال 98 که توسط این شرکت نشر پیداکرده ، حاکی از آن است که 85 درصد مصارف آبی استان در حوزه کشاورزی است و میزان مصارف این حوزه که 5060 میلیون مترمکعب است 4366 میلیون مترمکعب آن از طریق منابع زیرزمینی تأمین می‌شود که نتیجه آن خشک شدن رگ‌های آبی استان است. از سوی دیگر بیش از 86 درصد مصارف آبی استان در سال 98 از طریق منابع زیرزمینی تخصیص پیداکرده است. تمام این آمارها که بیانگر وضعیت بحران آبی استان است، باعث شده است طرح‌های مختلفی مانند طرح سازگاری با کم‌آبی و طرح همیاران آبی استان تهیه شود تا مدیریت مصارف منابع آبی استان انجام شود.علاوه بر این برای تأمین امنیت آبی استان طرح‌های انتقال آب فرامنطقه‌ای مانند انتقال آب دریای عمان به شرق کشور کلید خورده است.این مقدمه آماری در حالی بیانگر وضعیت بحرانی منابع آبی زیرزمینی استان است که طی دو سال اخیر ما شاهد بارندگی بسیار خوبی در استان بودیم؛ طوری که مخازن سدهای استان را در سال 98 به حجم ذخیره 989 میلیون مترمکعبی(63 درصد) رساند و این حجم امسال به بیش از 1208 میلیون مترمکعب رسیده است که بیانگر وضعیت بسیار مناسب ذخایر آبی سدهای استان است. اما آن‌چه در این گزارش مورد سؤال است، نحوه و میزان استفاده از ذخایر آبی سدهای استان است.بر اساس گزارش دیگری از آب منطقه‌ای استان در خصوص وضعیت ذخایر سدهای استان، هم‌اکنون 19 سد استان دارای ذخایر قابل‌توجهی آب است طوری که 11 سد این مجموعه سرریز شده‌است. اما نکته قابل توجه، نحوه استفاده از این منابع است. بر اساس این گزارش از ابتدای سال آبی 99-98 تاکنون از حجم ذخایر 1208 میلیون مترمکعبی سدهای استان تنها 124 میلیون مترمکعب (حدود 10 درصد) برای مصارف حوزه مختلف استان تخصیص پیداکرده است که 46 میلیون مترمکعب آن در حوزه کشاورزی و 77 میلیون مترمکعب دیگر برای تأمین آب شرب تخصیص یافته است.

15 سد بدون مصارف آب شرب

اما آن‌چه قابل‌توجه است این‌که 15 سد از این مجموعه 19 سد مندرج در این گزارش هیچ‌گونه مصارف آب شرب ندارند و از مجموع 124 میلیون مترمکعب مصارف آبی سدهای استان 74 میلیون مترمکعب (بیش از 50 درصد) مربوط به سد دوستی است که آب مشهد را تأمین می‌کند.اما تعجب‌آور این‌که چهار سد استان شامل سد بار در نیشابور، سد دولت‌آباد در چناران، سد قره‌تیکان در کلات و سد چالیدره در طرقبه به‌رغم ذخایر حدود 42 میلیون مترمکعبی هیچ‌گونه مصارفی نداشته‌اند و میزان خروجی آب این سدها در سال آبی 99- 98 تا به امروز «صفر» بوده است و به نوعی منابع آبی این سدها خاک می‌خورد. علاوه بر این سدهایی مانند سد بام، سد کمایستان و سد دهقان بااین‌که کاملاً سرریز شده‌اند، میزان مصارف آبی آن‌ها بسیار ناچیز است.
تبخیر 2 متری آب سدهای استان
این در شرایطی است که به دلیل این‌که استان در یک اقلیم خشک قرارگرفته است و بنا بر اذعان کامران داوری عضو هیئت‌علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد، سالانه حداقل 2 متر از آب پشت سدهای استان تبخیر می‌شود. وی در گفت‌وگو با خراسان رضوی با تأکید بر این‌که باید در دوره‌هایی که ذخایر سدها افزایش می‌یابد مدیریت تخصیص منابع به سمت استفاده از این منابع آبی پشت سدها و کاهش استفاده از منابع آب زیرزمینی حرکت کند، درباره این‌که چرا بخش عمده‌ای از سدهای استان( 15 سد) بدون تخصیص آب شرب و 4 سد بدون هیچ خروجی آبی بوده‌اند، می‌گوید: به‌هرحال منابع آبی سطحی قابل‌اطمینان نیستند و شاید به همین دلیل است که مدیران اتکای کمتری به آن‌ها دارند.

توضیحات آب منطقه‌ای

اما متولیان تخصیص آب استان درباره دلیل کم بودن مصارف آبی سدهای استان توضیحاتی دارند؛ قائنی مدیر بهره‌برداری سدهای استان در توضیح نحوه و میزان تخصیص آب سدهای استان به خراسان رضوی می‌گوید: همه سدهای استان قابلیت مصرف آب شرب را دارند اما این موضوع بستگی به متقاضی دارد. درواقع اگر سدی مصرف آب شرب نداشته متقاضی برای آن وجود نداشته است.وی می‌افزاید: برخی از سدها مانند سد قره‌تیکان هنوز تحویل بهره‌برداری نشده است و بیش از 17 میلیون مترمکعب آب پشت این سد است. سد دولت‌آباد نیز قابلیت مصرف آب شرب را دارد، سد فریمان که سرریز هم شده است قابلیت مصرف آب شرب را دارد اما متقاضی برای آن وجود ندارد. علاوه بر این زیرساخت‌ها و شبکه پایین‌دستی لازم برای انتقال و استفاده آب شرب برخی سدهای استان وجود ندارد.مدیر بهره‌برداری سدهای استان می‌گوید: البته باید توجه داشته باشید این‌که خروجی برخی سدها صفر است به این دلیل است که در چارت تعریف‌شده، مصارف صنعتی گنجانده نشده است، مانند سد بار که مصارف صنعتی دارد. یا برخی سدها سرریز شده‌است و مردم ترجیح می‌دهند از سرریز سد استفاده کنند.وی درباره تبخیر آب سدها و هدر رفت آن نیز می‌گوید: بدون شک بخشی از آب پشت سدهای استان تبخیر می‌شود و هدر می‌رود و ما باید به دنبال متقاضیان جدید آب سدها باشیم و هرچه میزان آب پشت سدها بیشتر باشد قاعدتاً میزان تبخیر آن بالاتر خواهد بود.نتیجه آن‌که، به دلیل نبود متقاضی، نبود شبکه‌های پایین‌دستی و قابل‌اتکا نبودن آب سدها برای مصرف‌کنندگان از یک‌سو و ضعف در مدیریت بهره‌وری از منابع آبی استان از سوی دیگرباعث شده است ما روزبه‌روز شاهد کسری مخازن آبی استان باشیم و آب پشت سدهای استان همچنان خاک خورده و بخار شود.

منبع جدول:سایت آب منطقه ای خراسان رضوی