شعار سال: چهارشنبه هفته گذشته مرکز آمار گزارش رشد بخش‌های مختلف اقتصاد ایران را منتشر کرد تا بدترین آمار از عملکرد مدیریتی دولت در حوزه اقتصاد ثبت شود. بر اساس نتایج حساب‌های ملی فصلی مرکز آمار ایران بر مبنای سال پایه ۱۳۹۰، نرخ رشد محصول ناخالص داخلی (به قیمت بازار) در سال ۱۳۹۸، بدون نفت منفی ۶/۰ درصد و با نفت منفی ۷ درصد بوده است. این بدترین آمار از رشد اقتصادی کشور از سال ۹۲ به این سو بوده است. مقایسه آمار رشد اقتصادی سال ۹۸ با سال ۹۲ نشان می‌دهد نرخ رشد تولید ناخالص داخلی از ۲ درصد در سال ۹۲ به منفی ۷ درصد در سال ۹۸ سقوط کرده است. بررسی جزئیات آمار‌های رشد اقتصادی نکات جالبی را نشان می‌دهد.

 

کشاورزی؛ مثبت‌ترین بخش اقتصاد

سقوط ۷ درصدی اقتصاد ایران در سال ۹۸ در غیاب بخش کشاورزی می‌توانست به مراتب بدتر باشد. با این حال بخش کشاورزی در مجموع با رشد ۳ درصدی از سقوط بیشتر شاخص رشد اقتصادی سال ۹۸ جلوگیری کرد. البته در همین حوزه، زیربخش ماهیگیری از سقوط اقتصادی در امان نمانده تا جایی که این زیربخش در سال ۹۸ با منفی ۵/۵ درصد سقوط مواجه شد. با این حال به دلیل سهم کم این زیربخش از کل بخش کشاورزی، تاثیر چندانی در کاهش شاخص رشد این بخش نداشت. نکته جالب درباره بخش کشاورزی آنکه از سال ۹۱ تا ۹۸ که ۲ دوره تحریم را در خود جای داده است، بخش کشاورزی تنها در سال ۹۷ رشد منفی را تجربه کرده و در تمام سال‌های دیگر، روند رو به رشد داشته است.

 

صنعت؛ منفی‌ترین بخش، نفت منفی‌ترین زیربخش

شدیدترین سقوط اقتصادی سال ۹۸، اما در بخش صنایع و معادن رخ داد. گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد بخش صنایع و معادن در سال ۹۸ با سقوط ۷/۱۴ درصدی مواجه شده است. ۲ زیربخش اصلی این حوزه شامل بخش صنعت و بخش معدن هم به ترتیب با منفی ۸/۱ درصد و منفی ۸/۳۲ درصد سقوط مواجه شدند. نکته قابل توجه آنکه عمیق‌ترین سقوط شاخص رشد در زیرشاخه «استخراج نفت و گاز طبیعی» مربوط به زیربخش معدن با منفی ۳۵ درصد ثبت شد. این همان بخشی است که حسن روحانی و کابینه وی تمام وقت و انرژی دولت و کشور را برای رشد آن صرف کردند و از سامان‌بخشی به سایر بخش‌های اقتصاد و اصلاحات اساسی در اقتصاد روی گرداندند. اکنون و در دوران بازگشت تحریم‌هایی که روحانی از غیرممکن بودن آن سخن گفته بود، نه‌تن‌ها بخش نفت بلکه بسیاری از بخش‌های دیگر اقتصاد هم روند سقوط را طی می‌کنند. آمار سقوط ۷ واحدی نرخ رشد اقتصادی ۷ سال پس از وعده‌های روحانی برای ایجاد رونق آنچنانی منتشر شد؛ رونقی که اکنون تنها در حرف‌های رئیس دولت تدبیر دیده می‌شود.

 

سقوط خدمات پس از ۴ سال

بخش خدمات طبق گزارش اخیر مرکز آمار، با منفی ۳/۰ درصد سقوط دومین سقوط پس از سال ۹۲ را تجربه کرد. سقوط منفی ۳/۰ درصدی بخش خدمات در سال ۹۸ در حالی اتفاق افتاد که در سال‌های ۹۱ و ۹۲ که اوج تحریم در دولت پیشین بود، این بخش به ترتیب ۴/۲ و ۲/۷ درصد رشد اقتصادی را تجربه کرد. بررسی جزئیات آمار‌های منتشر شده نشان می‌دهد در سال ۹۸ از ۶ زیربخش خدمات تنها ۲ زیربخش، شاهد رشد اقتصادی بودند. زیربخش‌های «حمل‌و‌نقل، انبارداری، پست، اطلاعات و ارتباطات» با ۹/۰ درصد و همچنین «مستغلات، کرایه و خدمات کسب‌و‌کار و دامپزشکی» با ۴ درصد تنها ۲ زیربخش خدمات با رشد مثبت بودند.

 

ایران به یک کارگاه بزرگ تبدیل شده است!

درست یک روز پس از انتشار گزارش مرکز آمار از رشد اقتصادی ایران در سال ۹۸، حسن روحانی در مراسم آغاز بهره‌برداری از طرح‌های ملی استان‌های خراسان رضوی و اصفهان که به شکل تصویری برگزار شد، از تبدیل ایران به یک کارگاه بزرگ سخن گفت. رئیس دولت تدبیر با اشاره به گزارش سرپرست وزارت صنعت، معدن و تجارت مبنی بر اینکه تولید فولاد کشور در دولت یازدهم و دوازدهم ۲ برابر میزان تولید فولاد تا قبل از آن بوده است، گفت: این بدان معناست که همه سرمایه‌گذاران، کارآفرینان و مهندسان برای آبادانی کشور در حال تلاش هستند. وی با بیان اینکه بسیار حائز اهمیت است که در تولید فولاد از رتبه دهم در حال حرکت به سمت رتبه هشتم و ظرفیت تولید سالانه ۵۵ میلیون تن هستیم، اظهار داشت: خوشبختانه در تمام بخش‌های فولاد اعم از کنسانتره، آهن اسفنجی و گندله، زنجیره‌ها به طور منظم و کامل در حال شکل گرفتن است و باید تلاش کنیم در این بخش از معدن تا تولید فرآورده به همین شکل زنجیره‌ها منظم به انجام برسد. روحانی تاکید کرد: امروز تمام ایران به یک کارگاه عظیم و بزرگ تبدیل شده و همه در حال تلاش در بخش‌های گوناگون در راستای توسعه و آبادانی کشور هستند. رئیس‌جمهور با بیان اینکه امروز در تمام بخش‌ها شاهد تحول و روند موفق هستیم که می‌توانیم هر هفته افتتاح‌های گوناگونی را در زمینه‌های مختلف داشته باشیم، خاطرنشان کرد: بهره‌برداری از ۴ هزار و ۸۲۶ میلیارد تومان پروژه امروز پاسخ خوبی برای آن‌هایی است که می‌خواستند کشور را در فشار قرار دهند. روحانی همچنین تصریح کرد: معادن بزرگ‌ترین سرمایه برای کشور به شمار می‌رود و در دولت یازدهم و دوازدهم در زمینه اکتشاف اقدام بزرگی صورت گرفت. رئیس دولت ادامه داد: در زمینه فناوری گام‌های بسیار خوبی طی سال‌های اخیر برداشته شده و در زمینه صنایع تا ۷۰ درصد به خودکفایی رسیده‌ایم و با تلاش بیشتر این مسیر ادامه پیدا خواهد کرد. وی افزود: مردم باید توجه داشته باشند که این افتتاح‌ها در شرایط عادی انجام نمی‌شود، بلکه در شرایط تحریم و مواجهه کشور با کرونا در حال انجام است.

همدستی کرونا و بی‌تدبیری

رها شدن اقتصاد در دولت روحانی به امید برجام و گشایش در خام‌فروشی نفت و فراموش کردن سایر بخش‌های اقتصادی، اقتصاد کشور را به ورطه رکود عمیق کشاند. دولت با توهم حل همه مشکلات اقتصادی با اجرای برجام، ساماندهی اقتصاد و اجرای اصلاحات اساسی را از دستور کار خارج کرد. اصلاح ساختار مالیاتی، اصلاح ساختار بودجه، اصلاح نظام بانکی، مقابله اصولی با مسأله قاچاق، پیگیری سیاست‌های صادرات‌محور، اصلاح و ادامه سیاست هدفمندی یارانه‌ها و بسیاری دیگر، مواردی است که خواب برجامی دولت، مانع اجرای آن‌ها شد. در نهایت در اردیبهشت سال ۹۷ دونالد ترامپ با عملی کردن وعده خود برای خروج از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها، رویای دولت را بر باد داد. پس از این بود که بافته‌های برجامی اقتصاد یک به یک فروپاشید. در همین راستا صادرات نفت وضعیت به مراتب بدتری نسبت به سال‌های ۹۱ و ۹۲ داشت تا جایی که طبق آمار‌های غیررسمی، میزان صادرات نفت کشور به کمتر از ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت. این وضعیت ادامه یافت تا در اسفند سال ۹۸ و شیوع کرونا در ایران، برخی واحد‌های اقتصادی به دلیل وضع قوانین قرنطینه فعالیت خود را متوقف کردند. این موضوع باعث تشدید رکود اقتصادی در سال ۹۸ و ابتدای سال جاری شد. دقت در جزئیات گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد مسیر شاخص رشد اقتصادی برای بسیاری از بخش‌های اقتصادی در فصل زمستان سال ۹۸ دگرگون شده است. طبق این گزارش شاخص رشد هر سه بخش اقتصاد شامل کشاورزی، صنعت و خدمات در فصل زمستان نسبت به پاییز روند نزولی داشته است. همچنین از مجموع ۱۴ زیربخش اشاره شده در گزارش مرکز آمار، ۱۰ زیربخش در حد فاصل پاییز ۹۸ تا زمستان ۹۸ روند نزولی به خود گرفته‌اند. شیوع کرونا در ایران و تعطیلی اجباری برای مقابله با شدت یافتن این ویروس، زخم رکود به جا مانده از مدیریت غلط دولت را عمیق‌تر کرد.

با رکود تا ۱۴۰۰

گزارش اخیر مرکز آمار از وضعیت اقتصاد ایران در سال ۹۸ و تداوم امید دولت به احیای برجام با تغییر دولت در انتخابات سال جاری آمریکا، افق روشنی را از تاثیر مدیریت دولت بر اقتصاد کشور نشان نمی‌دهد. به نظر می‌رسد این وضعیت با ادامه کرونا تشدید هم می‌شود. با این حال تغییر آرایش مجلس و رویکرد متفاوت آن در مواجهه با موضوعات اقتصادی، روزنه‌های امید تغییر مثبت در اقتصاد کشور را زنده نگه داشته است. همچنین فراهم شدن فرصت‌های دیگری نظیر استقبال مردم از بورس و منتقل شدن بخشی از نقدینگی به بازار سرمایه، این فرصت را در اختیار دولت قرار داده است تا بخشی از کسری بودجه خود را از این محل جبران کند. با این حال دولت و بویژه حسن روحانی نشان داده رویکرد دولت همچون سال‌های ابتدایی، امید بستن به مذاکره و گشایش در فروش نفت خام برای تامین منابع بودجه است؛ واقعیتی که می‌توان آن را در لا‌به‌لای موضع‌گیری روحانی نسبت به دولت آمریکا و اشاره وی به انتخابات پیش رو دید. این وضعیت، امید‌ها به عبرت گرفتن دولت از شکست رویکرد خود و اصلاح آن را به صفر می‌رساند. از همین رو به نظر می‌رسد کار مجلس یازدهم برای ایجاد تحول در اقتصاد و اجرا کردن اصلاحات اساسی در حوزه‌های مختلف بسیار سخت باشد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه وطن امروز، تاریخ انتشار: ۲۴ خرداد ۱۳۹۹، کد خبر: ۶۹۸۹۲۳، www.vatanemrooz.ir