شعارسال: سید محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار شاعر بزرگ ایران که به زبان های فارسی و ترکی شعر سرود در 1285خورشیدی در روستای خشکناب تبریز به دنیا آمد. پدرش حاج میرآقا خشکنابی نام داشت که در تبریز وکیل بود.

شهریار دوره کودکی و تحصیل را نخست در خشکناب و سپس تبریز سپری کرد و در 1300خورشیدی برای ادامه تحصیل به تهران رفت و در مدرسه دارالفنون در رشته پزشکی ادامه تحصیل داد. شش ماه پیش از گرفتن مدرک دکتری «به علل عشقی و ناراحتی خیال و پیش آمدهای دیگر» ترک تحصیل کرد. پس از سفر اجباری چهار ساله به خراسان برای کار در اداره ثبت اسناد مشهد و نیشابور، به تهران بازگشت.

شهریار در بانک کشاورزی استخدام و پس از مدتی به تبریز منتقل شد. دانشگاه تبریز عنوان دکترای افتخاری دانشکده ادبیات را نیز به وی اعطا کرد. او اثر مشهور خود «حیدر بابایه سلام» را که نخستین منظومه شعری محسوب می شود و شهریار آن را به زبان مادری خود و با الهام از ادبیات ملی آذربایجان، سرود که نگاهی خاطره انگیز به دنیای کودکی شاعر دارد و در جای جای آن عشق و علاقه به زندگی سنتی مشاهده می شود.

شهریار با اوج‏گیری نهضت اسلامی ایران به مبارزه های مردمی پیوست و از آن زمان تا آخرین لحظه عمر با زبان شعر این قیام را همراهی کرد که مجموعه‏ «نغمه‏ های خون» حاصل این دوره است. همچنین این شاعر وطنی در سال های دفاع مقدس، هرگز سلاح قلم را بر زمین نگذاشت و رسالت هنر را فراموش نکرد، بلکه با چکامه های پرشور، رزمندگان دلاور اسلام را تشویق می کرد. وی در 1367خورشیدی در مراسم «مجتمع هنر و ادبیات دفاع مقدس» به دریافت لوح دست خط زرین امام خمینی(ره)، دیپلم افتخار و سکه‏ یادبود این مجتمع، نایل آمد.

شهریار در سبک های شعری مختلف مانند مثنوی، قصیده، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی نیز توانایی داشت اما در بیشتر اشعارش از غزل استفاده می کند. همچنین در قالب‏ های تازه نیمایی و شعر نو نیز طبع آزمایی کرد و شعرهایی همچون «دو مرغ بهشتی»، «پیام به انیشتن»، «مومیایی»، «ای وای مادرم» را سرود و در غزلی با عنوان «شاعر افسانه» ارادت خود را به نیما یوشیج نشان داد.

سرانجام این شاعر ملی و وطنی در روزهای آخر عمر به دلیل بیماری در بیمارستان مهر تهران بستری شد و در 27شهریور 1367 خورشیدی چشم از جهان فروبست و بنا به وصیت خود در مقبره الشعرای تبریز به خاک سپرده شد.

در 1381خورشیدی، یکی از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی به پاس گرامیداشت یاد و خاطره این شاعر گرانقدر و تحکیم دوستی میان اقوام و قشرهای مختلف جامعه پیشنهاد داد تا 27 شهریور سالروز درگذشت این شاعر ملی در تقویم رسمی کشور به نام «روز شعر و ادب فارسی» نامگذاری شود که این امر به تصویب رسید و شورای فرهنگ عمومی و شورای عالی انقلاب فرهنگی آن را تایید کرد.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی به مناسبت سالروز درگذشت محمدحسین شهریار با «اصغر فردی» از شاگردان او و فعال حوزه ادبیات به گفت و گو پرداخته است.

-در ادامه متن این گفت و گو را می خوانیم:

** با توجه اینکه شهریار در قالب های متنوع شعر سروده است سبک شعری او را چگونه ارزیابی می کنید؟

اصغر فردی سبک شعری شهریار را سبکی معین و مخصوص به خود دانست و گفت: این شاعر ملی دارای سبکی ویژه بود؛ یعنی در همه قالب ها و مضمون های قدیم شعر آثار بسیار درخشانی سروده است اما با توجه به نیاز به تحول در ادبیات در زمان خودش نیز یک سبک جدیدی ایجاد کرد که در شعر فارسی و ترکی سابقه ای نداشت. از این رو می توان یکی از مزایای شعری وی را همین ابتکاری دانست که سبکی به نام مکتب شهریار ابداع کرد.

شاگرد شهریار در ادامه بیان داشت: جامعه ادبی و مردم این شاعر ملی و وطنی را به عنوان یک شاعر غزلسرا می شناسند در حالی که شکوه و هیمنه ادبی شهریار در همان سیاق ابتکار خودی وی است که به نام مکتب شهریار مشهور شد.

این مکتب دارای ویژگی هایی از جمله حاکمیت و غلبه تصویرسازی، خیال پردازی، استفاده از زبان نو در ترکیب زبان کهن و کاربرد قالب مسمط در ترکیب شعر است.

** عرفان و سلوک یکی از زمینه هایی است که در شعر بسیاری از شاعران ایران دیده می شود این امر در شعر شهریار چگونه تبلور پیدا کرده است؟

فردی با اشاره به عرفان و سلوک شهریار یادآور شد: این شاعر ملی ایران بیشتر مراحل و مراتب عرفانی و سیر و سلوک را طی کرده بود، از این رو بر این امر اعتقاد داشت که عرفان و سلوک فقط به روش ائمه معصوم(ع) به ویژه امام صادق(ع) و امیرالمومنین(ع) درست و قابل قبول است. در نتیجه شهریار سیروسلوک و عرفان عملی را به همان روشی که علامه بحرالعلوم و میرزا علی آقا قاضی و دیگر علمای شیعه توصیه کرده اند، صحیح می دانست و انجام می داد.

وی با اشاره به تحصیل شهریار در زمینه های علوم دینی گفت: این ملک الشعرای ملک سخن به سبب تحصیل در زمینه علوم دینی، حافظ کل قرآن بود و با حدیث ها و مبانی فقه آشنایی کامل داشت از این رو با توجه به شناختی که پیدا کرد در عرفان نظری قایل به وحدت وجود نبود و آن را بر پایه اصول و منویات تشیع پذیرفت. هر چند نباید از نظر دور داشت که در بعضی از شعرهای شعریار به صوفیه تعرض شده زیرا وی معتقد بود که برای رسیدن به خداوند نمی توان از ائمه معصوم(ع) گذشت چرا که صحیح ترین و آسان ترین روش، روش آنها است. برای نمونه او در شعر خود می گوید: «من اگر چه بندگی به خدا رسانده باشم-همه بنده ام خدایا به تو می رسد خدایی»

** نگاه افراد جامعه به شعر شهریار و وضعیت اجتماعی در شعر او چگونه انعکاس پیدا کرده است؟

این فعال ادبی شهریار را از همان دوره نخست جوانی شاعر ملی دانست و اظهار داشت: وقتی محمدتقی ملک الشعرای بهار در مقدمه نخستین کتابچه شعرهای شهریار که در 23 سالگی چاپ کرد، می نویسد: «شهریار نه تنها افتخار ایران بلکه افتخار شرق است.» این امر نشان می دهد که شهریار از همان دوران جوانی از طرف دیگر شاعران بلند آوازه تایید شد. افرادی که با جوانی این شاعر معاصر بوده اند از جمله هوشنگ ابتهاج بر این باور هستند که در زمان جوانی شهریار تمام روزنامه ها حتی آنهایی که سیاسی بودند برای رواج و فروش شمارگان خود از شعر او در مطالب روزنامه استفاده می کردند و حتی گاهی روزنامه ای با چاپ کردن شعرهای این استاد ملک سخن و اقبال مردم به این امر آن روزنامه را از حالت ورشکستگی نجات می داد. همچنین شواهدی وجود دارد که مسوولان روزنامه ها از شهریار برای استفاده از عکس و شعرهایش دعوت می کردند. با توجه به تمام این مصداق های می توان اینگونه گفت که شهریار در همان جوانی به چنان شهرتی در میان مردم و جامعه رسیده بود که باید عنوان شاعر ملی را برای او به کار برد.

فردی در ادامه در ارتباط با رواج شعر شهریار در میان مردم به ویژه عامه بیان داشت: شعر این شاعر بلندآوزه در میان مردم به ویژه عامه چنان رواج پیدا کرد که در تمام جنبه ها از آن استفاده می کردند برای نمونه هر فردی که غمگین بود به سراغ شعرهای شهریار می رفت یا اینکه از این شعرها برای خالکوبی و حتی روی ماشین های خود استفاده می کردند. می توان گفت که نسل های زیادی با شعرهای این شاعر وطنی عاشق شدند، راز و نیاز کردند و رمز و راز و درد و احساس های عاطفی خود را بیان داشتند. بنابراین باید اظهار داشت که شهریار از همان دوره جوانی به صورت شاعر ملی و مردمی در آمده بود و استقبال مردم نیز در تمام مکان ها از وی بی نظیر و مثال زدنی بود. برای نمونه هنگامی که این شاعر برای تفرج و پیاده روی به بیرون و یا تفریح گاه ها می رفت چنان استقبالی از او می شد که همیشه مجبور بود در نیمه های شب بیرون برود.

شاگرد شهریار درباره شهرت او گفت: این استاد ملک سخن از چنان شهرتی برخوردار بود که محمدرضا شفیعی کدکنی درباره وی می گوید: « اگر شاعران مانند رهی معیری و یا امیری فیروزکوهی نبودند چیزی از دست نداده بودیم و با خواندن شعر سعدی این کمبود جبران می شد اما اگر شعرهای شهریار وجود نداشت ادبیات فارسی چیزی کسر داشت.»

این فعال حوزه ادبیات در ارتباط با علاقه شهریار نسبت به انقلاب اسلامی اظهار داشت: در دوره هایی در حق شهریار ظلم هایی شد و بعضی از شاهکارهای شعر وی سانسور و اجازه چاپ پیدا نکرد. او جزء معدودی شاعرانی است که با تمام وجود به حمایت از انقلاب اسلامی پرداخت و 10 سال آخر از عمر خود را وقف همه جوانب و اجزای انقلاب کرد. شهریار برای تمام مناسبت ها و همه نهادهای انقلاب اسلامی شعر سرود. البته ناگفته نماند که شهریار از طرف حضرت آیت الله خامنه ای و همچنین مردم حمایت خوب و اساسی شد.

با نگاهی به کارنامه شاعری شهریار در حوزه انقلاب اسلامی می توان گفت وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی و دیگر نهادهای فرهنگی کشور تجلیل از این شاعر ملی و وطنی است. چه خوب بود اگر کرسی شهریار شناسی در دانشگاه ها برقرار می شد و گفت و گوهایی با یونسکو برای ثبت نام شهریار در ردیف مشاهیر ایرانی انجام می گرفت.

شاعری که نام او برای روز ملی شعر و ادب انتخاب می شود باید دارای ویزگی هایی باشد. یکی از این ویژگی ها همراهی و همدلی با نظام جمهوری اسلامی است که شهریار این خصیصه را دارا بود و همچنین دیگر اینکه باید شاعری معاصر باشد که هم رنگ بودن با نظام جامعه در گفتار و کلام شهریار به خوبی دیده می شود. همچنین معاصر بودن و اینکه بیشتر شعرهای این شاعر ترجمه جهانی شده و شهریار محل اشتراک و اتحاد اقوام ایرانی است او را شایسته می کند که سالروز وفاتش را روز ملی شعر و ادب فارسی نامید.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار: 26شهریور1395، کدخبر: 82231948: www.irna.ir