شعارسال: محیط بانان ایران به واسطه اقلیم منحصربهفرد این سرزمین شرایط خاصی را تجربه میکنند به عنوان مثال یک محیطبان که در منطقه حفاظت شده مجاور پایتخت مشغول خدمت است، از دمای ۲۰- درجه (بخشهایی از فیروزکوه) تا بالای ۵۰ درجه (بخشی از کویر در تابستان) را در فصلهای مختلف تجربه میکند و این در حالی است که شرایط کم و بیش مشابهی در استانهای دیگر نیز وجود دارد.
در کشور ما برای هر ۱۰ الی ۱۱ هزار هکتار منطقه حفاظتشده، بهطور متوسط یک محیطبان وجود دارد در حالی که استاندارد جهانی برای هر هزار هکتار عرصه خشکی یک نفر نیرو و برای هر ۵۰۰ هکتار عرصه تالابی و آبی یک نفر را پیشنهاد کرده و این بدان معناست که اغلب محیطبانان مجبور به اضافه کار و پذیرش مسوولیت مضاعف هستند.
چندی پیش یکی از محیطبانان مناطق گرمسیری کشور با خبرنگار ما تماس گرفت و درخواست کرد که صحبتهایش به صورت ناشناس در گزارشی بازتاب داده شود. آنچه در ادامه میخوانید، شرحی از گلهمندیهای این محیطبان است که در این گزارش با عنوان «آقای میم» از او یاد میکنیم.
تفاوت در حقوق و مزایا
حقوق و مزایای پرداختی به محیطبانها یکی از مهمترین گلهمندیهایی است که «آقای میم» مطرح میکند: «در برخی استانها دو بار بند فوقالعاده ویژه یا همان ۳۵ درصد در حکم محیطبانان اعمال و بعد از مدتی نیز از حکم کارگزینی محیطبانان حذف شد و این در حالی بود که در برخی استانها بند فوقالعاده ویژه به مدت ۷ سال پرداخت میشد که متاسفانه برای این همکاران نیز این بند از حکم کارگزینیشان حذف شد. در ظرف چند سال گذشته ما مستمر پیگیر این موضوع بودیم. در نهایت برای بار دوم بند فوقالعاده ویژه برای محیطبانان اعمال شد. حکم اضافه حقوق مجدد آن هم زده و به مدت دو ماه نیز مبلغ مازاد به حقوقها اضافه شد. در اسفند ماه سال ۹۸ اعلام شد که ۵۰ درصد افزایش حقوق اعمال خواهد شد و ما خوشحال از این افزایش بودیم، اما متاسفانه با اعمال افزایش ۵۰ درصدی، دوباره آن ۳۵ درصد اضافه حقوق که با سالها پیگیری محیطبانان اقصینقاط کشور حاصل شده بود را از حکم کارگزینیمان حذف کردند. این مساله گذشت تا تابستان که مجدد نامه زده اعلام کردند، فوقالعاده نوبت کاری که دارای مصوبه بوده و در حکم کارگزینی محیطبانان ثبت شده و مدت سه سال است که پرداخت میشود، باید حذف شود. این حذف هم میزانش بهطور میانگین چهارصد هزار تومان برای محیطبانهاست.»
او در ادامه میگوید: «گله ما این است که به بهانه آن ۵۰ درصد افزایش که یکماه قبل از عید حکمش را زدهاند، از سر سال جاری به این طرف حق ماموریت، اضافهکاری و رفاهی را هم پرداخت نکردهاند. حق ماموریت، اضافه کاری و رفاهی محیطبانان بهطور میانگین یک میلیون تومان در ماه است که غالبا هر دو ماه یک بار پرداخت میشد، اما عدم پرداخت همین هم ما را با مشکل مواجه کرده. با این حساب اول مبلغ یک میلیون و صد و پنجاه اضافه شد، بعد یک میلیون و دویست (۳۵ درصد) کم شد، دوباره یک میلیون حق اضافهکاری، ماموریت و رفاهی را پرداخت نکردند و بهطور میانگین چهارصد هزار تومان نوبت کاری هم که حذف شد. اضافهکار محیطبانها زمانی هم که پرداخت میشد، به صورت ۳۰ ساعت در ماه بود. یک محیطبان در ماه ۱۵ شبانهروز یعنی ۳۶۰ ساعت در محل کار حاضر است که این یعنی ۱۸۴ ساعت اضافهکار در ماه در حالی که هر کارمند دولت در ماه ۱۷۶ ساعت کار میکند و محیطبان با ۱۸۴ ساعت اضافه کار ماهانه در حال حاضر هیچ مبلغی بابت آن دریافت نمیکند. این شرایط حقوقی بسیاری از محیطبانها را گلهمند کرده است.»
«آقای میم» در ادامه صحبتهایش میگوید: «در گذشته بودجه استانی بود و حق ماموریت و اضافهکار و رفاهی را هر دو، سه ماه یکبار پرداخت میکردند که با ملی شدن بودجه دیگر این آیتمها پرداخت نشدهاند. نکته قابل ذکر اینکه حقوق کارشناسان سازمان محیط زیست نیز بالا نیست، اما با توجه به شرایط کاری محیطبانان باید دستکم یک اختلافی باشد در حالی که حقوق محیطبانها با این شرایط کمتر از کارشناسان نیز هست. یکی از مواردی که باعث افزایش حقوق و مزایا در حکم کارگزینی کارمندان میشود، ارتقای رتبه و طبقه به ایشان است که متاسفانه اینجا هم ما گلایههایی داریم. محیطبانان با هر مدرک تحصیلی نهایتا تا رتبه ارشد و طبقه ۹ میتوانند ارتقا بگیرند در حالی که کارشناسان سازمان تا رتبه عالی و طبقه ۱۲ امکان ارتقا دارند. این کمتر بودن حقوق انگیزه خیلی از محیطبانها را گرفته، درست است که ما در هر شرایطی از جان برای طبیعت مایه میگذاریم و در گرمای بالای ۵۰ درجه یا سرمای منفی ۲۰ درجه، وظایف خود در برابر حفظ آب و خاک و حیات وحش این کشور را با حداقل امکانات انجام میدهیم، اما از آن سمت هم توقع داریم که مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست حق محیطبان را ضایع نکنند و در جهت بهبود وضعیت معیشتی و کاری محیطبانان تلاش بکنند نه اینکه ...»
اختلاف حقوقها
در بررسیای که انجام شد، مشخص شد که اختلاف حقوق محیطبانها اغلب ناچیز است و بسته به مدرک تحصیلی و سابقه اختلافات کمی وجود دارد. درجهبندی محیطبانان هم به این صورت است: محیطبان سوم، محیطبان دوم، محیطبان یکم، سرمحیطبان، محیطدار سوم، محیطدار دوم، محیطدار یکم، افسر محیطدار سوم، افسر محیطدار دوم، افسر محیطدار یکم و ارشد محیطدار که معمولا مدیر کلها هستند.
یکی دیگر از محیطبانانی که نخواست نامش در گزارش منتشر شود نیز میگوید: «اختلاف حقوقها در یگان اغلب زیاد نیست یعنی حقوق رییس اداره با محیطبانان حدود پانصد هزار تومان تا یک میلیون تومان اختلاف دارد بنابراین فرمانده یگان یک استان، رییس یک شهرستان و محیطبانهای زیرمجموعه از نظر حقوقی خیلی تفاوت حقوقی ندارند، اما در مجموع محیطبانان با وجود شرایط سخت کاری پایینترین دریافتی را در سازمان حفاظت محیط زیست دارند. البته ۵۰ درصد افزایش حقوق اعمال شده است.»
براساس بررسیها مشخص شد که بودجه ادارات کل سازمان حفاظت محیط زیست از سال جدید توسط سازمان پرداخت میشود و دیگر به صورت استانی نیست بنابراین مدیران کل استانها در حال حاضر برای پرداختی باید منتظر سازمان باشند و بسته به پرداختی سازمان محیط زیست آنها هم بین واحدها و بسته به نیاز پرداختی را تقسیم میکنند. به عنوان مثال در حال حاضر اداره پارک ملی کویر با ۱۳ محیطبان و ۴۲۲ هزار هکتار وسعت، برای سوخت خودروها و موتوسیکلتها در یک ماه به تنهایی به حدود ۴ میلیون هزینه نیاز دارد که بدیهی است بودجه موجود کفاف هزینههای جاری و عمرانی منطقه از قبیل سوخت، تعمیرات، آبرسانی و مرمت و لایروبی چشمهها و آبشخورها، آموزش جوامع محلی و... را نمیدهد.
از سوی دیگر، این مساله که کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست از نظر حقوقی نسبت به محیطبانها وضعیت به نسبت بهتری دارند، نیازمند بررسی است چرا که کارشناسان این سازمان از صبح اول وقت تا ساعت ۱۴ سر کار هستند و پس از آن وقت آزاد دارند. ضمن اینکه به گفته منابع خبری «اعتماد»، فوقالعاده ویژه (۳۵ درصد و ۵۰ درصد) به آنها تعلق میگیرد یعنی حقوق یک کارشناس اداره محیط زیست حداقل ۳۰۰ هزار تومان با محیطبان اختلاف دارد در حالی که شیفت کاری محیطبانان طبق دستور فرمانده یگان کشور جناب سرهنگ محبتخانی ۵ روز کار و ۵ روز استراحت لحاظ شده یعنی ۱۵ شبانهروز کار و ۱۵ شبانهروز استراحت.
این را هم باید در نظر داشت که اضافهکار محیطبانها به صورت ۳۰ ساعت در ماه پرداخت میشود یعنی ۱۵ شبانهروز ضربدر ۲۴ در حالی که همین ۳۰۰ هزار تومان اضافهکار هم به گفته محیطبان گلهمند در جاهایی پرداخت نشده است.
جیره غذایی
یکی دیگر از دغدغههای محیطبانان دریافت جیره غذایی ماهانه است که به گفته محیطبانی که با ما صحبت کرده گویا روند منظمی نداشته و مبلغ آن نیز ناچیز بوده بنابراین محیطبانان ناگزیر برای گذران شیفت کاری با هزینه شخصی اقدام به تهیه بسیاری از اقلام میکنند.
شرایط بیمه
محیطبانان سازمان حفاظت محیط زیست، تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند و از نظر پوشش بیمه تکمیلی خوشبختانه قدمهای خوبی برداشته شده چنانکه نزدیک دو سال است که بیمه تکمیلی محیطبانان و افراد خانوادهشان رایگان است یعنی هزینهای را بابت بیمه تکمیلی پرداخت نمیکنند.
تجهیزات
طی دو سال گذشته، تلاش شده که تجهیزات محیطبانان بهروزتر باشد، اما در بعضی مناطق مانند پارک ملی کویر که عملا جاده دسترسی مناسبی وجود ندارد، از نظر وسایل نقلیه تغییر خاصی ایجاد نشده یا در پاسگاههای محیطبانی مانند منطقه حفاظتشده خاییز واقع در مرز استانهای کهگیلویه و بویراحمد عملا هیچگونه امکاناتی برای اطفای حریق ندارد و محیطبانان برای نگهداری پاسگاهها و انجام کار روزمره به سختی در تلاش هستند و این مسائل در آتشسوزیهای اخیر کاملا رخنمایی کرد.
کمبود نیرو برای حفاظت از یوز
براساس دادههای خود سازمان حفاظت محیطزیست، شش میلیون هکتار زیستگاه یوزهای آسیایی در ایران، تنها توسط ۹۶ محیطبان حفاظت و پایش میشود یعنی سهم شاخصترین گونه جانوری کشور که به گفته خود مسوولان از ۹۰ درصد تمرکز، انرژی و حتی هزینه این سازمان در زیستگاه منتفع شده است؛ از مجموع ۲ هزار و ۸۰۰ محیطبان سازمان، تنها ۹۶ محیطبان است! بر این اساس هر محیطبان یوز در ایران موظف است که از عرصهای به وسعت ۶۲ هزار و ۵۰۰ هکتار در برابر انواع تهدیدات یوزها اعم از تصادفات جادهای، از دست رفتن طعمه به واسطه حضور شکارچیان غیرمجاز، خطر رو به رشد ناشی از حضور سگهای ولگرد یا دارای صاحب و انواع و اقسام خطرات دیگر حفاظت کند!
جمعبندی
همانطورکه اشاره شد، در حال حاضر مهمترین مشکل محیطبانان، معیشت آنان است. کمبود نیرو و امکانات در عرصه حفاظت از محیطزیست موضوعی است که شاید باید بیشتر به آن پرداخته شود. این مساله از این نظر اهمیت دارد که محیطبانان معمولا مجبور هستند روزها یا شاید هفتهها در محل خدمت و به دور از حداقل امکانات باشند در نتیجه مسائلی نظیر کسر هزینه طبیعتا میتواند نقش بازدارنده داشته باشد و این در حالی است که سهمیههای پایین بنزین و جیرههای غذایی محیطبانان نیز اغلب تعمقبرانگیز هستند.
سازمان حفاظت محیط زیست باید در نظر داشته باشد که گلهمندیهایی از این دست محیطبانها را بیانگیزه میکند در حالی که محیطبانان ایران که تا به امروز ۱۲۴ شهید و تعداد بسیاری جانباز و از کار افتاده را تقدیم طبیعت کشور کردهاند، نیازمند حمایت تمامقد از جانب سازمان حفاظت محیط زیست هستند.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از دیدارنیوز، تاریخ انتشار: ۲۴ مرداد ۱۳۹۹، کدخبر: ۶۸۵۲۸، www.didarnews.ir