شعار سال : اگرچه تصور می‌شد با تبلیغات و سانسور‌های هدفمند رسانه‌های غربی، طرح فروش جنگنده اف ۳۵ به متحدان آمریکا سرعت گرفته و این کشور، سود زیادی از این معامله اقتصادی- نظامی به جیب می‌زند، اما سناریوی ایالات متحده به خوبی که تصور می‌شد پیش نرفت و همچنان مشکلات و افزایش هزینه‌های استفاده از این جنگنده، موجب اعتراض کاربران آن شده است. در جدیدترین حاشیه و مشکلی که درباره این جنگنده پیش آمده، به نظر می‌رسد نزدیک‌ترین متحد آمریکا در جهان یعنی انگلستان نیز از این جنگنده خسته شده و به دنبال تمام کردن مشارکت خود در این طرح است. اما قبل از رسیدن به بحث‌های مربوط به انگلستان و اف ۳۵ بد نیست در ابتدا نگاهی به ریشه‌های مشکلات پروژه مورد نظر داشته باشیم.

کلیت برنامه جنگنده تهاجمی مشترک یا JSF که از ابتدای قرن جدید آغاز به کار کرد، بر پایه یک هواپیمای منظوره در سه مدل اصلی بود که بتواند جایگزین چندین جنگنده غربی خصوصا، اف ۱۶، اف ۱۸، هریر و آ ۱۰ شود. این جنگنده در سه مدل A، B و C توسعه پیدا کرد که مدل آ در حقیقت گونه نشست و برخاست عادی مخصوص نیروی هوایی، گونه بی در حقیقت مدل نشست و برخاست کوتاه و عمودی و مدل سی نیز گونه ناونشین این هواپیما به حساب می‌آید. از همان ابتدای طرح، تاخیر‌ها و افزایش هزینه‌ها یکی از مهمترین موضوعات مطرح شده در خصوص این پرنده بود و در بحث هزینه‌های خرید در سری‌های اولیه، قیمت هر جنگنده به بالای ۱۰۰ و حتی گاهی حدود ۱۲۰ میلیون دلار هم می‌رسید. البته با افزایش تعداد تولید این جنگنده قیمت تولید کاهش پیدا کرد، اما مشکلات، در بخش دیگری خود را نشان داد.

 

جنگنده اف ۳۵ در حقیقت متکی به یک رایانه خاص است که باید برای استفاده از هر بخش آن و یا اضافه کردن هر سیستم جدید به آن، یک سری تغییرات و ارتقاء‌های نرم افزاری انجام داد. بخشی از این ارتقاء‌ها با عنوان بلوک‌ها شناخته می‌شوند. در حال حاضر یکی از جدیدترین ارتقاء‌ها به اسم بلوک ۴ شناخته می‌شود. بسیاری از جنگنده‌هایی که در این سال‌ها به خود نیرو‌های مسلح آمریکا یا برخی از مشتریان بین المللی آن تحویل شده در بلوک‌های پایینی تحویل شده و عملا کشور‌های خریدار بایستی در یک هزینه جدید دوباره با صرف رقم‌های قابل توجه ارتقاء نرم افزاری پرنده‌ها را انجام دهند.

انگلستان شریک بزرگ یا بازنده بزرگ؟

اگر بخواهیم به ابتدای عصر موتور‌های جت بازگردیم، انگلستان به نوعی یکی از پایه گذاران و اصلی‌ترین سازندگان هواپیما‌های جت جنگی به حساب می‌آید. در سال‌های جنگ سرد و به دلیل فشار‌های بعد از تمام شدن جنگ جهانی به اقتصاد این کشور و از دست دادن بخش زیادی از مستعمره‌ها توسط این کشور، عملا انگلیسی‌ها از رقابت مستقل برای طراحی و ساخت جنگنده خارج شده و به سمت طرح‌های مشترک با دیگر کشور‌های اروپایی رفتند که طرح‌هایی مثل جنگنده تورنادو و یا یوروفایتر تایفون از جمله این برنامه‌ها بوده اند. در برنامه اف ۳۵ انگلیسی‌ها به عنوان اولین شریک در این طرح بزرگ وارد شده و آمریکایی‌ها بار‌ها تاکید کردند که دسترسی‌های بسیار خاصی را هم به موارد طبقه بندی شده جنگنده اف ۳۵ به انگلستان به عنوان شریک راهبردی خواهند داد.

از همان ابتدای کار، انگلیسی‌ها به دنبال زنده کردن نیروی دریایی رو به ضعف خود بود، اما جنگنده‌های عمود پرواز هریر که در سال‌های قبل از روی ناو‌های هواپیمابر انگلیسی پرواز می‌کردند عملا توانایی مقابله با تهدیدات جدید را نداشته و انگلیس نیز به سمت بازنشسته کردن ناو‌های هواپیمابر قدیمی و جنگنده‌های هریر و ساخت نسل جدید ناو‌های هواپیمابر به اسم ملکه الیزابت در دو فروند و مجهز کردن آن‌ها با جنگنده اف ۳۵ مدل بی رفت. نیروی هوایی انگلیس نیز در نهایت تصمیم به خرید همین مدل از جنگنده اف ۳۵ گرفت. در نهایت و بر اساس گزارشی که بر اساس برآورد دفاعی سال ۲۰۱۵ انگلستان منتشر شده، قرار بر این بود که این کشور در طول مدت تولید این جنگنده در نهایت ۱۳۸ فروند از آن‌ها را از آمریکا خریداری و در نیروی دریایی و هوایی خود وارد خدمت کند.

 

در حال حاضر خرید ۴۸ فروند اف ۳۵ بی برای نیروی دریایی انگلیس و دو ناو هواپیمابر ملکه الیزابت و پرنس ولز قطعی شده چرا که در صورت لغو شدن این قرارداد، اصولا پرنده‌ای برای عملیات از روی این ناو‌ها وجود ندارد که در مجموع، این قرارداد چیزی در حدود ۹.۱ میلیارد پوند برای انگلیسی‌ها هزینه در بر خواهد داشت. البته برخی منابع نزدیک به دولت انگلیس این مسئله را طرح کرده اند که برآورد ۹.۱ میلیاردی با افزایش رو به رو بوده و در نهایت رقمی در حدود ۱۰.۵ میلیارد دلار بر روی دست لندن خرج خواهد گذاشت. در کنار تمام مشکلات و افزایش قیمت‌ها و تاخیر‌های برنامه اف ۳۵ که به نوعی تمامی کشور‌های عضو برنامه را درگیر کرده بود، انگلیسی‌ها از سال ۲۰۱۶ و با نزدیک شدن زمان تحویل ناو‌های هواپیمابر، فشار‌ها را بیشتر و بیشتر احساس کرد. اولا قرار بود تا سال جاری میلادی یعنی ۲۰۲۰، شرکت لاکهید مارتین آمریکا تعداد ۴۸ فروند از این جنگنده‌ها را به انگلستان تحویل دهد که تا به امروز این رقم تنها ۱۸ فروند است و حتی برای تکمیل توان عملیاتی کامل یک ناو هواپیمابر انگلیس نیز کفایت نمی‌کند. بخشی از این ۱۸ فروند در اختیار نیروی هوایی انگلیس قرار گرفته و تعدادی از آن‌ها نیز برای تمرین خلبانان نیروی دریایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ناو هواپیمابر ملکه الیزابت از سال ۲۰۱۷ میلادی رسما وارد خدمت نیروی دریایی انگلیس شده، ولی همچنان می‌توان گفت بدون اسکادران عملیاتی در حال انجام یک سری از تمرین‌ها و بازبینی‌ها قرار دارد. در چندین نوبت جنگنده‌های اف ۳۵ بی تحویلی به انگلستان روی این ناو اقدام به نشست و برخاست کرده اند، اما هنوز تا رسیدن به وضعیت داشتن اسکادران‌های عملیاتی، فاصله زیادی وجود دارد. ناو پرنس ولز نیز در سال ۲۰۱۹ به طور رسمی وارد خدمت نیروی دریایی انگلیس شده، اما هنوز خبری از جنگنده برای آن نبوده و صرفا به انجام یک سری آزمایش‌های دریایی مشغول است. خود ناو ملکه الیزابت نیز تاکنون چندین بار دچار مشکلات فنی در حد ایجاد شکاف در بدنه و نفوذ آب به درون آن نیز شده که این مشکلات بار‌ها باعث بازگشت آن به بندر و طی مدتی در ساحل برای تعمیرات بوده است.

اما مشکلات از زمانی حادتر شد که در سال ۲۰۱۹ میلادی یک مسئله بسیار عجیب در خصوص مدل‌های بی و سی این جنگنده عیان گشت چراکه بر اساس آزمایش‌های انجام شده مشخص شد که در صورت ادامه پرواز مافوق صوت توسط جنگنده‌های اف ۳۵ در این دو مدل، سازه پرنده در بخش دم دچار مشکل شده و وضعیت پنهانکاری آن دچار مشکل می‌شود. شرکت لاکهید نیز اعلام کرد که حل این مسئله به صورت فنی نیازمند تغییرات گران و طولانی بوده و کاربران بایستی پرواز‌های مافوق صوت را در فاصله‌های زمانی بسیار کوتاه انجام دهند. این مسئله خود در سناریو‌های درگیری، خصوصا رهگیری اهداف پر سرعت یک مشکل بزرگ برای این جنگنده‌ها خواهد بود. از مشکلات دیگر برای جنگنده اف ۳۵ هم می‌توان لیست طولانی مثل مشکلات فنی روی زمین، محدودیت وزنی خلبان برای صندلی، پیچیدگی‌های سیستم‌های پشتیبانی و تامین قطعات، انفجار تایر، دشواری‌های نرم افزاری و نیاز به ارتقاء‌های گران قیمت برای نصب هر سیستم جدید اشاره کرد.

مسئله دیگر که در ابتدای گزارش نیز به آن اشاره شد مربوط به استاندارد‌های نرم افزاری مربوط به این جنگنده است. در اوایل تابستان سال جاری برای اولین بار مشخص شد که دولت انگلیس موافقت کرده که ۴۸ فروند جنگنده اف ۳۵ بی مورد نظر را که قرار است تا پایان سال ۲۰۲۵ میلادی تحویل بگیرد با بهای ۲۷ میلیون دلار به ازای هر جنگنده به استاندارد بلوک ۴ ارتقا بدهد. در حال حاضر عمده سلاح قابل حمل توسط این پرنده بمب‌های هدایت لیزری پیوی ۴ و موشک کوتاه برد هوا به هوای آسرام است.

بدون این ارتقاء عملا این جنگنده توان استفاده از تسلیحاتی مثل تسلیحات دورایستای سری GBU-۵۳/B و AGM-۱۵۴ در کنار موشک‌های هوا به سطح SPEAR ۳ را نخواهد داشت. همچنین بهره گیری از نسل جدید سیستم‌های هدف گیری و اطلاع یابی از شرایط اطراف جنگنده اف ۳۵ نیاز به این ارتقاء برای فعال شدن خواهد داشت. منابع خبری همچنین اطلاع پیدا کردند که انگلستان پاد توپ‌های ۲۵ میلی متری که برای مدل بی توسعه پیدا کرده را خریداری نکرده و جنگنده‌های اف ۳۵ انگلیسی بدون توپ در میدان ظاهر خواهند شد.

صبر انگلیس به سر رسیده؟

اما اخباری که برای اولین بار طی چند روز گذشته توسط روزنامه تایمز انگلیس منتشر شده نشان می‌دهد که ظاهرا صبر انگلیسی‌ها از بد قولی و دروغ گویی‌های آمریکایی‌ها به به سر آمده و قرار است اتفاقات مهمی در خصوص پروژه اف ۳۵ در انگلیس رخ بدهد. بر اساس گزارش این روزنامه انگلیسی، قرار است مقامات این کشور تصمیم بگیرند که احتمالا یا صرفا به همان ۴۸ فروند اف ۳۵ برای دو ناو هواپیمابر خود بسنده کرده و یا در نهایت چیزی در حدود ۷۰ جنگنده خریداری کرده و مشارکت در این برنامه را متوقف کنند. قرارداد و ضمانت اولیه انگلیس صرفا خرید ۴۸ فروند از جنگنده‌های اف ۳۵ بوده است.

این احتمال طرح شده که بودجه در نظر گرفته شده برای باقی جنگنده‌های اف ۳۵ در انگلیس، جهت توسعه برنامه جنگنده نسل ۶ بومی تمپست هزینه خواهد شد. این برنامه یک طرح بر اساس تلاش شرکت BAE سیستمز بوده که قرار است قابلیت‌های خاص مثل بهره گیری از هوش مصنوعی یا توان پرواز با سرنشین یا بدون سرنشین انتخابی داشته و در دهه آینده میلادی به پرواز درخواهد آمد.

 

این که تصمیم نهایی انگلیس در این زمینه در خصوص اف ۳۵ چه باشد مسئله‌ای است که در آینده نزدیک مشخص خواهد شد. اما تجربه آنچه تا به امروز بر سر این شریک و دوست قدیمی ایالات متحده در این برنامه آمده نشان دهنده آن است که آمریکا برای سود بیشتر و کسب درآمد، حتی بر سر متحد بزرگ خود نیز کلاه گذاشته و جنگنده‌ای را با قیمت بسیار گران‌تر از مبلغ توافق شده، بسیار دیر‌تر از زمان لازم و البته با توانایی‌هایی پایین‌تر از آن چه گفته شده تحویل دهد. با این اوصاف، حدس این که آمریکا با دیگر متحدان خود و سایر کشور‌های دنیا چگونه رفتار خواهد کرد نباید خیلی سخت باشد.


شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از مشرق نیوز، تاریخ انتشار: ۱۵ شهریور ۱۳۹۹، کد خبر: mashreghnews.ir /۱۱۱۱۷۰۹