شعار سال : برخی فعالان سیاسی از کاهش ارزش ریال خوشحالند و گمان می‌کنند بالا رفتن قیمت دلار، حکومت را مجبور به اصلاحات اساسی در سیاست خارجی و شاید سیاست داخلی می‌کند. مخالفان نظام هم بالا رفتن قیمت دلار را حتی موجب سقوط نظام می‌دانند. این دو گروه، مشتاقانه از پیروزی ترامپ در انتخابات استقبال می‌کنند و پیش‌بینی می‌کنند که با پیروزی ترامپ، دلار پنجاه هزار تومانی، کار را یکسره می‌کند. شخص ترامپ نیز بار‌ها ادعا کرده که با پیروزی او، حکومت ایران آنچنان تحت فشار قرار خواهد گرفت که در اولین روز‌های پس از پیروزی او، مجبور به مذاکره و پذیرش شرایط آمریکا از جمله در قضیه هسته‌ای و موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای می‌شود.
تجربه ده سال اخیر نشان داده است که این فرض از اساس، درست نیست. یعنی کاهش ارزش ریال، جمهوری اسلامی را مجبور به پذیرش اصلاحات اساسی نمی‌کند و موجب سقوط نظام هم نمی‌شود. دلار حدود هزار تومانی دوره احمدی نژاد، اکنون درسال ۹۹ به ۳۲ هزار تومان افزایش یافته است، یعنی سی برابر شده است، ولی آیا منجر به تغییرات اساسی در سیاست‌های جمهوری اسلامی گردیده است؟. اکنون اگر ارزش دلار دو برابر شود و مثلاً به هفتاد هزار تومان و یا حتی صد هزار تومان و بیشتر هم برسد، لزوماً هیچ اتفاق خاصی متصور نیست، مگر آنکه در ساختار قدرت سیاسی از بالا، و یا فرهنگ سیاسی از پایین، در کشور تغییرات عمیقی رخ دهد.
در سیاست و حکومت، بحث قدرت مطرح است و با حرف و شعار و پیش‌بینی و آرزو، هیچ خواسته سیاسی محقق نمیشود. آنان که مدعی هستند بالا رفتن قیمت دلار و یا حاکمیت مجدد ترامپ موجب اصلاحات اساسی و یا سقوط نظام می‌شود باید پاسخ بدهند که چگونه به این نتیجه رسیده‌اند؟ بله، دولت ترامپ در دوره دوم، همچنان سیاست فشار حداکثری را ادامه خواهد داد، اما افزایش قیمت دلار چگونه منجر به اصلاحات و یا سقوط نظام خواهد شد؟ چه نیرویی از داخل یا خارج وجود دارد که چنان قدرتی داشته باشد که حکومت را مجبور به اصلاحات اساسی کند. در داخل کشور چنان نیروی سازمان‌یافته و قدرتمندی قطعاً وجود ندارد. لابد چشم‌ها به خارج کشور یعنی دولت ترامپ و متحدانش دوخته میشود.
امروزه دولت‌های خارجی حتی اگر با هم متحد باشند هم نمیتوانند حکومت یک کشور را تغییر دهند. حکومت سوریه یک مثال، ونزوئلا هم مثال دیگر. حتی اسرائیل، آمریکا و اروپا از پس حزب‌الله لبنان و یا حماس هم بر نمی‌آیند. بخصوص در زمینه تقابل با جمهوری اسلامی، چنان اتحادی دیده نمی‌شود و اتفاقاً با خروج آمریکا از برجام، این اتحاد شدنی نیست. بلکه این آمریکاست که از نظر منطق بین‌الملل، تنهاست و دولت خسته ترامپ در دور دوم، چنان توانی ندارد. به فرض حمله هوایی و نابودسازی زیرساخت‌های اقتصادی، ارتباطی و برخی اهداف نظامی و هسته‌ای، و لابد پذیرش تبعات قاعدتاً سنگین آن، دولت آمریکا با چه منطقی و چه قدرتی به ایران حمله زمینی خواهد کرد؟ چنان جنگ پرهزینه، چه فایده‌ای برای آمریکا خواهد داشت؟ و آیا زمینه پذیرش در داخل ایران فراهم خواهد بود؟ یعنی آیا مردم ایران به دولت ترامپ و حامیان صهیونیستی و عربستانی او اعتماد خواهند کرد؟
پیروزی ترامپ و بالا رفتن قیمت دلار قطعاً موجب فقیرتر شدن ما مردم مظلوم ایران می‌شود. اما تحریم‌ها و فشار‌ها و تهدید‌های آمریکا برای ایجاد اصلاحات در سیاست داخلی و خارجی ایران کافی نیست. نارضایتی مردم و اعتراضات خیابانی در شرایطی که منطق حکومت جمهوری اسلامی قابل پذیرش‌تر از منطق دولت ترامپ و حامیان او در منطقه باشد تهدیدی متوجه بقای نظام ایجاد نخواهد کرد. تحقق اصلاحات در سیاست خارجی و داخلی ایران منوط به تحولاتی در سپهر سیاسی کشور و ساختار سیاسی حکومت است. چنان اصلاحاتی با سی برابر شدن قیمت دلار در ده سال گذشته محقق نشده است، با سه برابر شدن ارزش دلار هم محقق نخواهد شد و دل بستن به پیروزی ترامپ و افزایش قیمت دلار تا صد هزار تومان هم محقق نخواهد شد.
اتفاقاً پیروزی جو بایدن و بازگشت آمریکا به برجام، موجب ورود جمهوری اسلامی به جامعه بین‌الملل میشود و فشار‌های داخلی و خارجی برای اصلاحات را مضاعف می‌گرداند و موجب رفتار عاقلانه‌تر و غیرایدئولوژیک‌تر حکومت میشود.
بهبود اوضاع اقتصادی کشور و رشد طبقه متوسط به عنوان موتور محرکه دموکراسی، موجب افزایش مشارکت مردم و رفتار خردمندانه‌تر مردم و حکومت میشود. اما مردمی که تحت فشار معیشت باشند، و همت آن‌ها سیر کردن شکم و پرداخت اجاره خانه باشد کمتر بدنبال اصلاحات و مشارکت سیاسی خواهند بود و حکومت تحت فشار نیز رفتار غیرعقلانی‌تری خواهد داشت.

یادداشت اسفندیار خدایی

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال برگرفته از فضای مجازی