این توسعه قائم به افراد نبوده و از پایداری و ثبات لازم برخوردار بوده است و برعکس در جوامعی که توسعه برون زا و بدونمشارکت و حمایت های مردمی صورت گرفته باشد این توسعه نتایج و برکات واقعی را نداشته و نوعی از توسعه تک بعدی را به همراه داشته است؛ به عبارتی دیگر در چنین رویکردی مردم از تمام مواهب و برکات توسعه سود نخواهند برد.

با این وجود سیر تحولات تاریخی سبزوار نشان می دهد که مردمان خطه سربداران در ادوار مختلف تاریخی، خود را موظف به دخالت موثر و مثبت در توسعه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی می دانسته و می دانند به طور مثال در دوره هایی که مغولان قصد استیلای فرهنگ زور گویی و بدوی گری را داشتند مردمان این دیار با تحمل رنج و زحمات بسیار و نثار جان خود ضمن رد هر گونه زورگویی و استبداد، زمینه های ایجاد نظامی مبتنی بر سیستم شورایی را در حکومت داری فراهم نموده و بدین ترتیب با ایجاد ساختاری شبه پارلمانی از پیشگامان چنین حرکتی بوده اند. علاوه بر آن در دوره های مختلف نمونه های بسیاری از مشارکت های مردمی در پروژه های توسعه سیاسی، ‌اقتصادی و اجتماعی را می توان بر شمرد که دلیل بارز آن ریشه دار بودن و استمرار سیستم وقف و متنوع بودن آن در طول زمان و همچنین دارا بودن بیشترین وقفیات خراسان بزرگ در این سرزمین می باشد.

در دوره های اخیر بیشتر مردم سبزوار با تشکیل هیات امناهای مردمی (ساختاری شبیه به NGO) و نیز حمایت مردم و نخبگان سعی در ایفای نقش خود در توسعه اقتصادی را دارند. حمایت ها و کمک های مردمی جهت احداث فرودگاه سبزوار یکی از نمونه های بارز و منحصر به فرد در سطح ایران می باشد.

مردم سبزوار در موضوع احداث راه آهن سبزوار نیز از حدود ۱۵ سال پیش چنین رویه ای را در پیش گرفته و علاوه بر پرداخت هزینه های مطالعات قسمت اول و دوم طرح، تمام تلاش خود را معطوف به شروع عملیات اجرایی پروژه نموده اند. موضوعی که متاسفانه با کم توجهی مسئولان مشمول گذشت زمان شده و امروزه با توجه به افزایش هزینه های طرح، امکان تامین هزینه های آن از طرف مردم وجود ندارد. و این موضوع به رنجی تاریخی و عامل زایل شدن و مدفون گردیدن استعدادهای بخشهای مختلف و بالنتیجه سرخوردگی مردم تبدیل شده است.

فلذا به نظر می رسد شروع عملیات اجرایی این پروژه علاوه بر تاثیراتی که به عنوان یک زیر ساخت مهم توسعه، بر شکوفایی اقتصادی دارد. یک فاکتور مهم در رفع سرخوردگی و سکون اجتماعی مردم سبزوار نیز محسوب می گردد. و چه بسا می توان شروع عملیات اجرایی این پروژه را به جرقه ای تشبیه کرد که ضمن خارج کردن مردم از انفعال موجود، توان بسیار زیادی را به روح عدالت خواه و توسعه محور منطقه تزریق نموده و نوید ایجاد سرزندگی در آحاد مردم این بر و بوم را در برخواهد داشت.

* تاریخچه شهر سبزوار:

دگرگونی های ادوار متخلف تاریخ و سیر تحولات صورت گرفته موجب گردیده تا تعیین زمان، مکان و هسته اولیه مناطق جغرافیایی با نظرات مختلفی همراه باشد و این موضوع نیز در خصوص سبزوار مستثنی نیست ولی در عین حال سنگ نگاره های کشف شده در مناطق غربی سبزوار حاکی از وجود حیات و تمدن انسانی در ده هزار سال قبل از میلاد (دوره نئولیتیک) در این خطه بوده است و اما در خصوص تمدن شهری نیز به استناد کاوش های صورت گرفته توسط باستان شناسان ایرانی و اروپایی، سبزوار از دیرینه ترین سکونت گاه های شهری جهان بوده و قدمت آن به عصر سنگ (دوره پالئولیتیک) بازگشته و حتی برخی از این دانشمندان، سبزوار را خاستگاه اصلی یاز می دانند.

با این وجود تپه های باستانی شناسایی شده در اطراف سبزوار نشان دهنده تمدن شهری بزرگ و پر رونق و در عین حال مستمر از هزاره پنجم قبل از میلاد تا به امروز می باشد . این شهر در طول هزاره های مختلف یکی از کانونهای مهم میهن پرستی و خداپرستی بوده است، بطوریکه ریشه بسیاری از افسانه ها و اسطوره های ایرانی به این شهر بازگشت نموده و حتی قبل از جاده ابریشم، جاده شاهی و پیش از آن راه معبد زیارت بودا از این خطه می گذشته که جملگی بر اهمیت فوق العاده سبزوار طی زمانها و دوره های متمادی تاکید دارد.

بقایای بجا مانده از حرکت فرهنگی انسانها، اسامی و عناوین روستاهای کهن، وجود میدان دیو سفید، محوطه های باستانی سبزوار، نزدیکی گویش سبزواری به زبان پهلوی، وجود و رواج ادیان گوناگون در طول تاریخ (به طوری که اسامی روستاهای این خطه حاکی از قدمت و فلسفه وجودی آنها می نماید برای مثال روستاهای سدید و نوبهار و غیره حاکی از ریشه های دین بودا داشته و یا روستای مهر و ریوند و غیره حاکی از ریشه های دین زرتشت که یکی از سه آتشکده مهم آن در این خطه بوده و یا روستاهای استیر و دیواندر و غیره حاکی از الهه های ایران باستان نموده و یا اینکه روستاهای کیخسرو، کیقباد و غیره حکایت از دوره کیانیان داشته و بهمین شکل و ترتیب، نشانه ها و قرائن هزاره های گوناگون و ادیان مختلف، در جای جای این خطه و حتی در لفظ و عنوان محله های سبزوار ریشه دوانیده است)

پس از ظهور اسلام و پس از فتح ایران، مردم این منطقه به دین اسلام گرایش پیدا نمودند و در هزاره اخیر چندین بار مورد حمله اقوام مهاجم قرار گرفته و مورد قتل عام قرار گرفتند. چنگیز مغول، تیمور لنگ و عبدالمومن خان ازبک از افراد شاخصی بودند که با هجوم آنها، شهر سبزوار به کلی ویران گردید. و سپس شهر با همت مردمانش بر ویرانه های آن بنا گردید و این واقعه در هر چند سده یک بار در این منطقه اتفاق افتاده است.

و اما آنچه که در هزاره اخیر قابل ذکر است اینکه قیام مردم سبزوار تحت عنوان نهضت سربداران در قرن چهاردهم میلادی موجب گردید که اینان اولین قومی باشند که سیطره مغولان را از این سرزمین برچیده و حکومتی را برپا نمایند که تصمیمات و عزل و نصبهای آن بر مبنای خرد جمعی بود و به عبارتی دیگر اینان اولین حکومتی بودند که به نوعی سیستم پارلمانیته را در جهان ابداع نمودند و تا آن روز چنین وضعیتی در دنیا مشاهده نگردیده بود.

* تاریخچه راه آهن تهران ـ مشهد:

این مسیر مهمترین، اصلی ترین و تنها راه اتصال ریلی شمال شرق ایران است که ساخت آن از ۲۴ اسفند ۱۳۱۶ هجری شمسی به دستور رضا خان آغاز گردید. و تا سال ۱۳۲۰ریل گذاری آن تا شاهرود انجام گرفت و حتی عملیات زیر سازی مسیر شاهرود تا سبزوار آماده گردید ولی اجرای پروژه به علت حوادث شهریور ۱۳۲۰ متوقف گردید و با وجود تصویب نامه هیأت دولت در سال ۱۳۲۶ این پروژه عملاً به واسطه مشکلات تا سال ۱۳۲۸ متوقف بود و نهایتا در روز سوم اسفند ۱۳۳۳ ریل گذاری شاهرود تا مشهد آغاز گردید و با تلاش های صورت گرفته مسیر تهران ـ مشهد در دی ماه ۱۳۳۵ به بهره برداری رسید. این خط در فاصله ۲۰ تا ۵۰ کیلومتری از سلسله جبال البرز، از شهرستان سمنان و دامغان و شاهرود عبور کرده و پس از شاهرود به طرف شمال متمایل شده و از شهر سبزوار نمی گذرد. (تاریخ قومس، صفحه ۲۸۶).

در دهه های اخیر با توجه به بار ترافیکی مسیر موضوع دو خطه نمودن مسیر مطرح گردید. اما در این مرحله هم به بهانه عبور خط اول از شمال سبزوار خط دوم هم در کنار همان مسیر در سال ۱۳۸۱ به بهره برداری می رسد و در این مرحله هم سبزوار عملاً از دسترسی به شبکه ریلی محروم می گردد .در حالی که چه در زمان احداث خط اول و چه در زمان احداث خط دوم، سبزوار بزرگترین و مهمترین و پرجمعیت ترین شهر مسیر تهران ـ‌ مشهد بوده و علی رغم آن در هر دو دوره به عنوان تنها شهر مسیر، از این زیر ساخت مهم بی بهره مانده است.

* تاریخچه اتصال سبزوار به راه آهن سراسری تهران ـ مشهد:

در اوایل سال ۷۲ شهردار سبزوار با توجه به نیاز شهروندان و تقاضاهای مردمی درخواست اتصال سبزوار به شبکه ریلی را به مسئولین راه آهن جمهوری اسلامی ایران منعکس کرده و احداث پروژه را دارای توجیه اقتصادی ـ اجتماعی معرفی می نماید.

در سال ۷۳ و در آستانه احداث خط دوم، فرماندار سبزوار تقاضای فوق را به وزارت راه و ترابری منعکس می نماید. موضوعی که توسط نمایندگان سبزوار در مجلس نیز مورد تاکید قرار گرفته ولی مورد توجه قرار نمی گیرد و به جای عبور خط دوم از سبزوار گزینه ایجاد یک مسیر از ایستگاه سلطان آباد تا سبزوار توسط مدیر عامل شرکت مهندسین مشاور مترا مطرح می گردد. بدنبال طرح این موضوع دانشگاهیان سبزوار با پی گیری های مستمر و به پیشنهاد نماینده مجلس، هیأت امناء راه آهن سبزوار متشکل از معتمدین و روسای ادارات سطح شهرستان را تشکیل می دهند. در سال ۷۵ صورتجلسه ای بین وزارت راه و هیأت امناء مورد توافق قرار گرفته و با مشارکت عمومی و گسترده مردم و پرداخت حقوق یک یا چند روز کارمندان و صاحبان صنایع و مشاغل، هزینه مطالعات قسمت اول و دوم مرحله اول تأمین گردیده و احداث مسیر از نظر فنی، اقتصادی و اجتماعی توجیه می گردد و به دنبال آن راه آهن جمهوری اسلامی ایران در سال ۸۰ قرارداد مطالعات مرحله دوم را با شرکت مترا منعقد می نماید. تا سال ۸۳ تمام مراحل مطالعاتی و اسناد مناقصه با صرفه اقتصادی و اجتماعی شرکت مترا تهیه گردیده و به تایید وزارت راه و ترابری می رسد. و بر این مبنا در ردیف راه آهن های احداثی با مشارکت بخش خصوصی از سال ۸۳ دارای ردیف بودجه اجرایی می گردد. مطالعات پروژه مجدداً در سال ۸۳ و ۸۴ توسط مهندسین مشاور اتحاد راه مورد بررسی قرار گرفته و تأیید می شود. و علی رغم اعلام آمادگی موسسات سطح شهرستان جهت کمک به اجرای پروژه و انعقاد قرار داد بین موسسه آبادانی دیار سربداران (موسسه غیر دولتی) و وزارت راه در اواخر سال ۸۵ و دستورات موکد دو رئیس جمهور قبلی و فعلی، کلنگ زنی پروژه متاسفانه به علل چندی خصوصاً عدم وجود امکانات مالی در سطح ادارات و مردم محلی، عملیات اجرایی پروژه شروع نگردیده و مردم همچنان در انتظار تحقق این آرزوی دیرینه بسر می برند.

* وضعیت راه ها و شبکه های مواصلاتی سبزوار:

همانطوری که گفته شد شهر سبزوار از قدیم الایام به جهت موقعیت استراتژیکی خود و نیز قرار گرفتن در مسیر ارتباطی شرق به غرب عالم از نقطه نظر وجود راه های مواصلاتی دارای موقعیت برجسته ای بوده است و امروزه سبزوار در چهار راه مواصلاتی شمال به جنوب و شرق به غرب در نقطه تلاقی دو شاخه راه ترانزیتی بوده که عملا این منطقه را به کانون عمده انشعاب راه های شرق ایران و به عبارتی بندرگاه شرق تبدیل نموده است . با این وجود و نیز علیرغم پتانسیل و استعدادهای موجود، محرومیت این منطقه از راه آهن، ضربه ای شدید به حیات اجتماعی و اقتصادی سبزوار وارد نموده که اثرات آن هنوز هم قابل مشاهده و اثبات می باشد.

* وضعیت تجارت و بازرگانی منطقه:

سبزوار از گذشته دور به عنوان یکی از مراکز مهم اقتصادی ایران بوده است وجود تجارت خانه ها و کاروانسراهای فراوان و فعالیت پیروان ادیان گوناگون همچون یهودیان و مسیحیان که حتی خود کاروانسراهای اختصاصی در سبزوار داشته اند . در این شهر بازرگانان هندی، پاکستانی، ترکمن، ازبک، تاجیک، افغان، آذری، گرجی و اکراینی به تجارت و داد و ستد پرداخته و تجار سبزوار و مناطق فوق تا همین دهه های اخیر بطور متقابل دارای دفاتر تجاری در سرزمین یکدیگر بودند و انواع کالاها را به کشورهای خود صادر و از آنجا به سایر مناطق آسیای دور و اروپا می فرستادند. این وضعیت سبزوار را از قدیم الایام به شهر سربندر و یا بارشکن مشهور نموده و نیز قدمت و رونق فعالیت صراف خانه ها و بانک های استقراضی در طول سده های گذشته بر این موضوع تاکید گذارد. با این حال در سده گذشته، تجارت و بازرگانی سبزوار با دو ضربه ی سهمگین مواجه می گردد به طوری که حیات چندین هزار ساله آن، امروزه با مخاطره جدی روبرو شده است. اول اینکه با انقلاب بلشویکی ۱۹۱۷ شوروی سابق، راه مبادلات و نیز واردات و صادرات سبزوار با مناطق مختلف کشور فوق به یکباره دچار معضلات بغرنج سیاسی شده و بدین ترتیب با شوک عظیم انسداد روابط اقتصادی مواجه می شود و دوم اینکه با آغاز بهره برداری راه آهن تهران ـ‌ مشهد به سال ۱۹۵۶ میلادی (۱۳۳۵ خورشیدی) و حذف سبزوار از نعمت برخورداری آن، عملاً مردمان منطقه، حمل و نقل کالاها و محصولات کشاورزی را در مسیرهای دیگر تعریف می نمایند و بدین ترتیب دوران مجد و عظمت تجارت سبزوار به تدریج از رونق قبلی خود کاسته و اهمیت پیشین خود را از دست می دهد. و اینک علی رغم چنین وضعیتی، باز هم بازار محصولات کشاورزی و فرآورده های استانهای اطراف در سبزوار بوده که غالباً به همان نحو سنتی به فعالیت خود می پردازند.

* نتیجه گیری:

مقایسه تطبیقی پیشینه و گذشته درخشان این منطقه با وضعیت امروزین آن، حکایت از عدم پیوند استعدادها و نیازمندیهای منطقه و نیز گسست زنجیره به هم پیوسته سبزوار در سده اخیر می نماید. این معضل چه از سوی مسئولین یکصد سال گذشته باشد و چه نباشد، چه آگاهانه بوده و چه نا آگاهانه ‌، چه مردم در این گسست مقصر بوده باشد و چه غیر مقصر، جملگی نمی تواند دلیل مبرهنی بر تداوم روند موجود باشد. بنابراین نظر به همت عمومی مردم در دو دهه گذشته و انجام مراحل مختلف مطالعاتی و آماده نمودن طرح جهت انجام عملیات اجرائی لذا بنظر می رسد چنانچه بهر نحوی با همیاری مردم و نهادهای مدنی و اجتماعی داخل و خارج ایران، طرح مذکور مورد توجه قرار گیرد، توانمندیهای منطقه قابلیت نهایی نمودن پروژه و بالنتیجه به فعلیت رسانیدن استعدادهای نهفته سبزوار را در تمامی بخش ها خواهد داشت و امید است که این مهم با اهتمام همگان به سرانجامی مثبت منتهی گردد.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی بیهق، تاریخ انتشار: 4 تیر 1393، کد خبر: -، www.beyhaq.com