شعار سال:در ادبیات مدیریت و برنامه‎ریزی همواره دو واژه " ساختارسازی" و سازمان‎سازی" مورد توجه نظام برنامه‎ریزی و سیاست‎گذاری و به تبع‎ آن سیاست‎مداران است به‎گونه‎ای که در شرایط نرمال، بسته به عارضه‎یابی از ساختارهای موجود مشخص می‎شود که کدام‎یک باید در اولویت قرار گیرد اما در شرایط غیرنرمال، بسته به میزان قدرت و فشار نیروهای تأثیرگذار ورای عارضه‎یابی‎ها و پیام‎های ناشی از آن، یکی از این دو در اولویت قرار می‎گیرد.

❇ بعد از انقلاب اسلامی به جهت اهمیت توسعه روستاها و رفع محرومیت‎ها از مناطق روستایی، وزارت جهادسازندگی شکل گرفت اما با توجه به تحولات شکل گرفته در گذر زمان در یک مقطع زمانی، تصمیم بر این شد که وزارت جهادسازندگی و وزارت کشاورزی در هم ادغام شوند و وزارت جهادکشاورزی را شکل دهند تا بتوانند راهبرد کشاورزی محور توسعه اقتصادی را عملیاتی‎ نمایند؛ اما سال‎ها پس از ادغام این دو وزارتخانه، بار دیگر طرحی تحت عنوان ایجاد "سازمان توسعه و عمران روستایی" مطرح و در کمیسیون تخصصی مورد تأیید قرار گرفته که لازم است این طرح از منظر کارشناسی توسط متخصصین کشاورزی و روستایی مورد نقد و ارزیابی قرار گیرد تا هزینه‎های جدیدی را بر بخش کشاورزی و روستایی وارد نکند.

* نویسنده در این یادداشت تلاش می‎نماید از دو زاویه (1) فضای منتج به همسو شدن برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای ارائه این طرح و نیز (2) محتوای طرح ایجاد سازمان توسعه و عمران روستایی، به موضوع بپردازد و نکاتی را ارائه دهد تا در نهایت مشخص شود آیا در شرایط موجود ایران و با توجه به تصویر خرد و کلان موجود از روستاها و وزارت جهادکشاورزی و نیز سایر سازمان‎های مرتبط، باید ساختارسازی در اولویت قرار گیرد یا سازمان‎سازی تا به افزایش کارآمدسازی و دستیابی به اهداف موجود و یا حتی اهداف جدید مورد نظر منجر شود؟

بررسی تصویر خرد و کلان موجود در حوزه توسعه و عمران روستایی نشان می‎دهد که این فرایند بیش از آن‎که ناشی از خلاء و نبود یک سازمان مستقل به‎عنوان متولی توسعه و عمران روستایی باشد، ناشی از ناکارآمدی ساختارهای موجود در بخش‎های مختلف می‎باشد که نتوانسته‎اند در دستیابی به اهداف ترسیم شده برای آن هدایت‎گر باشند. به‎بیان‎دیگر، برای دستیابی به توسعه و عمران روستایی نیاز به ایجاد سازمان جدید نیست که ممکن است خود به ایجاد وقفه بیشتر منجر شود، هزینه‎های بیشتری را بر روستاها و تا حدود زیادی بخش کشاورزی تحمیل کند و نتیجه عکس دهد. در این راستا لازم است نمایندگان مجلس شورای اسلامی و نظام برنامه‎ریزی و سیاست‎گذاری دستگاه‎های اجرایی درگیر توسعه و عمران روستایی بیشتر با ارائه طرح‎ها، برنامه‎ها و سیاست‎های ویژه به کارآمدسازی ساختارهای موجود کمک کنند و نگاه یکپارچه به موضوع داشته باشند تا اهداف ترسیم شده در عمل با کمترین انحراف تحقق یابند.

در ارتباط با محتوای طرح بررسی نویسنده نشان می‎دهد که این طرح از نارسایی‎ها و خلاهای اساسی برخوردار است که کارایی آن را در عمل برای دستیابی به اهداف ترسیم شده برای آن که خود محل تأمل است، دچار شک و تردید می‎کند که به‎جای توسعه به ابزاری ضد توسعه تبدیل شود.

1. در مقدمه توجیهی از مواردی نام‎برده شده است که با این طرح امکان دستیابی به آن‎ها بسیار دشوار بوده و پیش‎بینی نویسنده آن است که نیازمند ربع قرن زمان است.

2. در تبصره 3 ماده یک به انتزاع گروه‎های پژوهشی توسعه روستایی و نظام‎های بهره‎برداری و صنایع کشاورزی از موسسه پژوهش‎های برنامه‎ریزی، اقتصادکشاورزی و توسعه روستایی اشاره شده است در حالی که اشاره می‎شود این سازمان ذیل وزارت جهادکشاورزی تشکیل می‎شود و عملاً موسسه می‎تواند کارکردهای مطالعاتی سازمان جدید را داشته باشد و نیازی به انتزاع و شکل‎گیری یک مرکز مطالعاتی جدید نیست که خود نشان می‎دهد طرحان این طرح اطلاع چندانی از کارکردهای مطالعاتی و تحقیقاتی در یک ساختار یکپارچه ندارند. ضمن این که عمران روستایی در این مرکز نادیده گرفته شده است.

3. در ماده 2 به اهداف اصلی سازمان در 34 بند اشاره شده است که حداقل 30 بند آن برگرفته از یک برنامه راهبردی نوشته شده در زمینه توسعه روستایی است و بیشتر بُعد تحقیقاتی و مطالعاتی دارد تا اجرایی و باید در شرح وظایف مرکز ارزیابی و پژوهش‎های توسعه روستایی تصریح شده در این طرح قرار داده شود نه سازمان زیرا سازمان را از مأموریت‎های اجرایی دور و به یک سازمان تحقیقاتی- مطالعاتی تبدیل می‎کند.

4. تضاد زیادی در کل طرح وجود دارد که از جمله مهم‎ترین آن می‎توان به مدرک رئیس سازمان اشاره کرد که در تبصره یک ماده 4 و تبصره یک ماده 8 مطرح شده است.

5. در ماده 5 مرکز ارزیابی و پژوهش‎های توسعه روستایی به عنوان ارکان مطرح شده است که محل تأمل است.

6. در ماده 12 به مواردی مانند توسعه زیرساخت‎ها، فعالیت‎های فرهنگی، اجتماعی و محیط‎زیستی اشاره شده است که در قانون موجود نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی برای آن‎ها تعریف و مأموریتی مشخص نشده است که خود نشان می‎دهد نویسندگان اشراف به قانون نظام مهندسی کشاورزی نداشته‎اند. علاوه بر آن، خود ساختار موجود نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی نتوانسته است شرایطی را فراهم آورد تا اهداف، وظایف و اختیارات موجود تعریف شده در قانون تأسیس را عملیاتی نماید که خود مبین این موضوع است که سازمان جدید ضرورت ندارد و باید ساختارهای موجود را کارآمد ساخت.

7. در این طرح به موادی (تبصره‎های 3، 4، 7 و 8 ماده 14،15‎، 22 و...) اشاره شده است که بیشتر در حوزه اهداف و وظایف مرکز ارزیابی و پژوهش‎های توسعه روستایی قرار می‎گیرد تا سازمان توسعه و عمران روستایی.

8. بخش عمران روستایی بسیار ضعیف مطرح و مورد توجه قرار گرفته است.

9. در بخش‎ها 4 تا 7 نیز به مواردی اشاره شده است که بیشتر در حد برنامه‎های راهبردی کلی است که سال‎ها است در وزارت جهادکشاورزی و سایر وزارتخانه‎های مرتبط مانند وزارت صمت مورد تأکید بوده اما تاکنون شکل عملیاتی پیدا نکرده است که باز‎تأییدی بر این موضوع است که سازمان‎سازی جدید لازم نیست بلکه باید با عارضه‎یابی عمیق ساختارهای موجود را به‎روز کرد و مناسب‎سازی‎های لازم برای عملیاتی‎سازی موارد ذکر شده در بخش‎های 4 تا 7 را انجام داد. درواقع این مهم بیشتر نیازمند نوسازی و بازسازی ساختارهای موجود است.

* با توجه به دو محور بیان‌شده در این یادداشت مشخص است که این طرح (1) از هارمونی‎های لازم برای ایجاد یک سازمان برخوردار نیست و تضادهای زیادی در آن به جهات مختلف وجود دارد، (2) سطح فعالیت‎ها و مأموریت‎های تعریف‌شده ورای توان مدیریتی یک رئیس سازمان و در مجموع یک سازمان است که خود تهدیدی برای آینده فعالیت آن محسوب می‎شود، (3) این سازمان بیشتر به یک سازمان مطالعاتی- تحقیقاتی شباهت دارد تا یک سازمان اجرایی- عملیاتی که می‎خواهد مسئولیت توسعه و عمران روستایی را داشته باشد و عقب‎ماندگی‎ها و عارضه‎های تعریف‌شده در بخش توجیهی و اهداف مشخص‌شده برای آن را جبران کند. به‌بیان‌دیگر، در دام مسئولیت‎ها و مأموریت‎های فراوان، متنوع و پراکنده گرفتار خواهد شد و به‎جای توسعه و عمران روستایی بیم آن می‎رود به یک سازمان ضد توسعه و عامل تخریب روستایی و نهادهای شکل‌گرفته در گذر زمان تبدیل شود و تجربه گذشته در تفکیک و ادغام‎ها تکرار شود و (4) وجود سازمان عمران و توسعه روستایی در قبل از انقلاب اسلامی نشان داد که تجربه موفقی نبود و نتوانست به تحول، توسعه و عمران روستایی منجر شود.

 ⭕️ نتیجه این‌که با این عارضه‎یابی سطحی از محتوای طرح و فضای منتج به ارائه طرح مشخص است که باید به ساختارهای موجود توجه داشت، بدان اولویت داد و بر روی آن فکر کرد تا کارآمدسازی ساختارها رخ دهد نه سازمان‎سازی جدید در بدنه وزارت کشاورزی که هم‎اکنون در دستیابی به اهداف و مأموریت‎های خود در جغرافیای کشاورزی ایران با چالش‎ها و مسئله‎های فراوانی مواجه است و نتوانسته است آن‎ها را به شکل مطلوب و مورد انتظار فعالان بخش کشاورزی مدیریت نماید.

امید این‌که کارشناسان و متخصصین نقدهای دلسوزانه خود را راجع به طرح ایجاد سازمان توسعه و عمران روستایی ارائه دهند تا نمایندگان مردم در قوه مقننه به این نتیجه برسند که به‎جای سازمان‎سازی جدید، طرح‎های منتج به تحول و نوگرایی در ساختارها برای دستیابی به مأموریت‎های ترسیم و تعریف‌شده برای توسعه و عمران روستایی را ارائه نمایند تا بیش از این روستا و کشاورزی در فرایند آزمون‌وخطاهای تکرارشونده منتج به تأخیر در توسعه از طریق سازمان‎سازی‎ها قرار نگیرد و بتواند با ساختارهای موجود اما به‌شرط وجود "مدیریت کارآمد" و" کارآمدسازی، بازسازی و نوسازی ساختارها"، رشد و توسعه را به مفهوم واقعی تجربه نماید و اتفاق‎های مثبتی در این بخش رقم بخورد.

 

 

اختصاصی پایگاه تحلیلی -خبری شعار سال