شعار سال: شناخت مزیت‌های سرشار معدنی سیستان و بلوچستان و هدایت سرمایه‌ها و منابع به سمت بهره‌برداری و فرآوری آنها و در نتیجه افزایش ارزش‌افزوده و ایجاد توان رقابتی در بازارهای بین‌المللی از مهم‌ترین راه‌های رونق تولید و رسیدن به اقتصاد مقاومتی است.

برهمین اساس همواره بخش معدن و صنایع معدنی یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی کشورهای دارای وفور منابع بوده و در این بین ایران به لحاظ تنوع منابع معدنی در بین سایر کشورها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

ظرفیت‌های معدنی ایران‌زمین

ایران جزو کشورهای برتر معدنی دنیاست که از نظر ذخایر در خاورمیانه رتبه اول، در آسیا رتبه سوم و در دنیا رتبه دوازدهم را دارد. بیشتر برون‌زدهای مواد معدنی ایران در محل اتصال صفحاتی است که به‌هم برخورد می‌کنند یا از هم دور می‌شوند. ایران در میان ۴ صفحه زمین‌شناسی قرار گرفته و موجب شده شرایط مطلوبی پیدا کند؛ برخورد صفحه عربی با صفحه ایران مرکزی، ارتفاعات زاگرس، صفحه اوراسیا با صفحه ایران، ارتفاعات البرز، صفحه هیلمند با صفحه ایران، ارتفاعات لوت و صفحه هند با ایران، ارتفاعات مکران را به وجود آورده است. پس ایران از هر ۴ طرف در محاصره این صفحات قرار دارد و اتصال همین صفحات در غنای معدنی ایران نقش داشته است.

همچنین یک کمربند متالوژنی بسیار مهم نیز که از غرب اروپا به شرقی‌ترین بخش آسیا اتصال داده می‌شود، آلپ-هیمالیا نام دارد که پهنه ایران زمین در میانه این کمربند است. کمربند مس‌زایی و طلا که آن را به‌نام ارومیه-دختر می‌شناسیم نیز از اصلی‌ترین کمربندهاست و کمربند دیگری در شرق کشور و در حاشیه لوت کشف شده ‌است. در سنگ‌آهن هم کمربند اورال-عمان که در زایش آهن در ایران نقش مهمی دارد، در دسترس است؛ علاوه ‌بر اینکه زایش آهن در زون سنندج-سیرجان نیز وجود دارد. حتی برخی بر این باورند که هم‌اکنون برخی از استان‌های کشور از نظر ذخایر معدنی فلزی و غیرفلزی برتر هستند اما از آن بی‌خبرند.

به‌عنوان نمونه استان مازندران از نظر وجود ذخایر زغال‌سنگ و فلورین برتر و دارای معادن غنی سرب و روی و پوکه معدنی نیز است. علاوه‌بر این استان زنجان معادن سرب و روی دارد، در حالی که ذخایر معدنی سرب و روی استان یزد از زنجان بیشتر است. استان طلایی کشور هم آذربایجان غربی است که با کردستان رقابت تنگاتنگی دارد. در سنگ نما استان‌های لرستان، همدان، اصفهان، آذربایجان شرقی و غربی و بسیاری از استان‌های دیگر غنی هستند. سنگ‌هایی مانند تراورتن قرمز در آذرشهر یا گرانیت در همدان و سنگ گوهره در لرستان یافت می‌شوند.

استانی مملو از ذخایر معدنی

واژه سرزمین معادن رنگارنگ یا رنگین‌کمان معدن برای سیستان‌وبلوچستان زیبنده این استان مستعد و غنی است. وجود معادنی چون کرومیت، مس، منگنز، آهن، طلا، تیتانیوم و تالک، منیزیت، گل‌سفید، آنتیموان، فلدسپات خاک صنعتی، نیکل، کائولن، سیلیس و سنگ‌های ساختمانی به‌ویژه گرانیت نشان از این گنج‌های سنگی یا زیرسنگی دارد. جایگاه سیستان‌وبلوچستان در حوزه معادن قابل‌توجه است که برای بررسی بیشتر این موضوع و نقش معادن این استان در توسعه رونق تولید و رسیدن به اقتصاد مقاومتی کشور به بررسی گوشه‌هایی از این نعمت خدادادی می‌پردازیم.

گام نخست حرکت به سمت استفاده از ظرفیت‌های یک استان شناخت دقیق ذخایر و راه‌های بهره‌مندی از آنها است. برای شناخت ذخایر معدنی سیستان‌وبلوچستان به گفت‌وگو با داود شهرکی، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت این استان نشستیم. وی گفت: ذخیره کلی مواد معدنی کشف شده در این استان تاکنون افزون‌ بر هزار و ۱۲۶ میلیون تن بوده که از این میزان ۷۶۳ میلیون تن در حال بهره‌برداری و ۳۶۳ میلیون تن نیز شناسایی شده که آماده واگذاری به سرمایه‌گذاران است.

زیرساخت‌های بهره‌مندی از معادن

بکارگیری ظرفیت‌های بالقوه معادن و حرکت در جهت شکوفایی آن نیازمند زیرساخت‌هایی است که دولت با برنامه‌ریزی منسجم، شناخت ظرفیت‌های هر منطقه و انجام کارهای کارشناسی و سخت در شرایط تحریم‌های بین‌المللی نقش مهمی در فراهم کردن این زیرساخت‌ها داشته است.

استاندار سیستان‌وبلوچستان چندی پیش در نشست تخصصی حوزه معادن گفت: مزیت مهم استان در مجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت نهفته است زیرا ترانزیت، تجارت و معدن ۳ مزیت مهم استان در این حوزه است.
احمدعلی موهبتی اقدامات و برنامه‌ریزی‌های انجام شده در حوزه زیرساخت‌های معادن را مطلوب دانست و افزود: با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته می‌توانیم سال آینده سال خوبی را رقم زده و برنامه‌ریزی برای ورود به برنامه هفتم را از هم‌اکنون شروع کرده و کار را به‌نحوی شایسته انجام دهیم.

 استاندار سیستان‌وبلوچستان در بخش دیگری از سخنانش به همکاری همه دستگاه‌های دولتی و غیردولتی در توسعه معادن اشاره و بیان کرد: در حوزه معادن بخش دولتی باید وظایف خود را به‌خوبی انجام دهد و بخش خصوصی نیز مورد حمایت قرار گیرد تا اثرات خوبی داشته باشد.

وی اظهار کرد: سیستان‌وبلوچستان کلکسیونی از معادن است اما تاکنون به‌خوبی از این ظرفیت‌ها استفاده نشده است. موهبتی بیان کرد: این استان معادن مس بسیار زیادی دارد که می‌توان با بهره‌گیری از این معادن اقتصاد و اشتغال منطقه را متحول کرد.

این مقام دولتی گفت: اگر در حوزه مس این استان باتوجه به اینکه فناوری آن در کشور وجود دارد سرمایه‌گذاری شود در کمتر از ۴ ماه می‌توان شمش مس تولید کرد.
استاندار سیستان‌وبلوچستان ادامه داد: باوجود اینکه ایران اسلامی در تحریم‌های ظالمانه امریکا به‌سر می‌برد، می‌توانیم با تولید شمش مس ارزآوری خوبی را برای کشور در شرایط کنونی رقم بزنیم. وی تصریح کرد: سیستان‌وبلوچستان یکی از استان‌های مستعد در زمینه سرمایه‌گذاری به‌ویژه در بخش معدن است و باید از این ظرفیت به‌خوبی برای ارزآوری کشور استفاده کرد. بخش معدن می‌تواند افزایش درآمد ملی را به‌دنبال داشته و در کاهش وابستگی کشور به درآمدهای نفتی موثر باشد.

کاهش وابستگی صنایع به واردات

همچنین با معادن وابستگی صنایع کشور به واردات مواد اولیه کاهش می‌یابد و گامی در جهت خودکفایی صنعت کشور برداشته می‌شود که این خود زمینه رونق تولید در کشور است.
 داود شهرکی، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت سیستان‌وبلوچستان به نقش معادن در رونق تولید اشاره کرد و در ادامه صحبت‌هایش گفت: طرح شناسایی و پی‌جویی پهنه‌های اکتشافی با اعتباری بالغ بر ۱۶ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان، طرح اکتشافی عمومی-تفصیلی با اعتباری بالغ بر ۴۴ میلیارد تومان، طرح بازرسی و ارزیابی وضعیت ایمنی معادن، طرح احیا، فعا‌ل‌سازی و توسعه معادن کوچک‌مقیاس ۱۱ واحد معدنی با سرمایه‌گذاری ۲۵۰ میلیارد ریال و اشتغال ۱۸۳ نفر، طرح‌های صنایع معدنی در دست اجرا با اعتباری بالغ بر ۳ هزارو ۴۱۱ میلیارد تومان، طرح‌های مصوب و در دست مطالعه زیرساخت معادن مجموعا به طول ۴۳ کیلومتر با اعتباری بالغ بر ۶۴ میلیارد تومان و تفاهمنامه‌های سازمان با شرکت‌های دولتی و خصوصی از طرح‌های مهم اکتشافی-معدنی و صنایع معدنی در دست اجرای امسال است.

در سالی که از سوی رهبر معظم انقلاب به سال جهش تولید نام‌گذاری شده، ضروری است صنایعی فعال و پویا با پشتوانه قوی از معادن داشته باشیم.
 رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت سیستان‌وبلوچستان به یک نمونه از معادنی که در رونق تولید این استان و به‌مراتب کشور نقش مهمی دارد اشاره و بیان کرد: عملیات اجرایی چند طرح فرآوری و صنایع معدنی به‌ویژه ۲ کارخانه فرآوری طلا در سیاه‌جنگل و خارستان در سال ۹۹ با سرمایه‌گذاری ۸ هزار میلیارد تومان تا پایان سال آغاز خواهد شد.

فرصت‌های سرمایه‌گذاری در معادن استان

موقعیت جغرافیایی و وضعیت ژئوپلتیک ایران در منطقه امکان صادرات صنایع معدنی به تمامی نقاط دنیا را فراهم کرده و فرصت عضویت در جمع کشورهای ECO با ظرفیت جمعیتی نزدیک ۵۰۰ میلیون نفر بازار مصرف مناسبی را برای این بخش تضمین می‌کند که این مهم جایگاه ویژه معادن را در توسعه ایران مشخص می‌کند. سیستان‌وبلوچستان و هم‌مرزی آن با ۲ کشور افغانستان و پاکستان نیز از مزیت‌های سرمایه‌گذاری در معادن این منطقه است.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان درباره وضعیت سرمایه‌گذاری در معادن این استان گفت: ۷ طرح کنسانتره آهن ایرانشهر، آنتیموان و فروکرم زاهدان، پرعیارسازی تیتانیوم فنوج، فرومنگنز زاهدان، شمش طلا زاهدان و آجر نسوز منیزیتی زاهدان از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این استان است.

وی در بیان دلایل توجیهی این ۷ طرح بیان کرد: طرح کنسانتره آهن ایرانشهر به دلایل وجود ذخیره‌ای بالغ بر ۱۷۸ میلیون تن کانسنگ آهن پلاسری، ایجاد ارزش افزوده، برآورد نیاز داخلی، ایجاد اشتغال و امنیت پایدار، رشد اقتصادی در این استان و استان‌های همجوار و سرمایه‌گذاری کل طرح به ارزش هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال و اشتغالی بالغ بر ۳۵ نفر دارای توجیه است. شهرکی افزود: طرح آنتیموان زاهدان به‌دلیل وجود ذخیره‌ای در حدود ۲۵۰ هزار تن کانسنگ آنتیموان، ایجاد اشتغال پایدار، رشد اقتصادی، ایجاد ارزش افزوده و تامین نیاز صنایع داخلی دارای اهمیت است.وی ادامه داد: طرح فروکرم زاهدان به‌دلیل کمربند افیولیتی از شمال تا جنوب سیستان و بلوچستان و همچنین وجود ذخایر معدنی مناسب کرومیت (۳۴۶ هزار تن) در زاهدان و مطالعات اکتشافی جدید مواد معدنی فلز، فعال شدن معادن کرومیت و استفاده از مواد معدنی دارای عیار پایین و میزان سرمایه‌گذاری هزار و ۶۵۰ میلیارد ریال با اشتغال بالغ بر ۵۵ نفر دارای توجیه است.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان بیان کرد: طرح پرعیارسازی تیتانیوم فنوج به‌دلیل وجود ذخیره کشف شده بالغ بر ۴۹.۴ میلیون تن کانسنگ تیتانیوم، وجود پهنه اکتشافی روی زون افیولیتی ایرانشهر-فاریاب و ظرفیت ۱۳۰ هزار تن ایملنت، ایجاد اشتغال پایدار، ارزش افزوده و تامین نیاز صنایع داخلی با سرمایه‌گذاری ۲ هزار و ۲۰۰ میلیارد ریالی و اشتغال ۱۵۰ نفر قابل‌توجیه است.

وی گفت: طرح فرومنگنز زاهدان با ذخیره قطعی ۷۲۴ هزار و ۸۰۰ تن، فعال شدن معادن منگنز، جلوگیری از خام‌فروشی، ایجاد اشتغال پایدار و تامین نیاز داخلی با سرمایه‌گذاری هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال و اشتغالی بالغ بر ۱۲۵ نفر دارای اهمیت است.
شهرکی طرح شمش طلا با ظرفیت ۱۰ میلیون تن کانسنگ و سرمایه ۳ هزار میلیاردی و اشتغال ۲۰۰ نفر در این استان و طرح آجر نسوز منیزیتی زاهدان با ظرفیت یک میلیون تن کانسنگ و سرمایه ۵۰۰ میلیارد ریالی و اشتغال ۱۵۰ نفر را از دیگر طرح‌های مهم معدنی سیستان و بلوچستان برشمرد. مجموع این طرح‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در معادن سیستان‌وبلوچستان در نگاه نخست و به‌صورت مستقیم ۷۱۵ شغل ایجاد و ارزش افزوده بالایی را برای کشور فراهم خواهد کرد که به‌جد می‌توان ادعا کرد معادن گنج‌های پنهان این استان و یکی از عوامل توسعه پایدار هستند.

برخی ظرفیت‌های استان از نگاهی دیگر

- موقعیت جغرافیایی ویژه و مناسب استان به لحاظ همجواری با کشورهای افغانستان و پاکستان (برخورداری از ۱۱۰۰ کیلومتر مرز خاکی با کشورهای پاکستان و افغانستان و ۳۰۰ کیلومتر مرز ساحلی در کنار دریای عمان). همچنین دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی خارج از تنگه هرمز و امکان ارتباط با کشورهای شرق آسیا، شبه‌قاره هند، شیخ نشین‌های عربی و بازارهای افریقایی از دیگر مزیت‌های استان به‌شمار می‌رود.

- وجود معادن غنی و متنوع معدنی و امکان توسعه فعالیت‌های معدنی و قرار داشتن استان روی کمربند فلززایی و معدنی جهان که از یوگسلاوی تا پاکستان ادامه دارد، با ذخایر معدنی مانند کرومیت، مس، منگنز، سرب و روی، قلع، تنگستن، طلا و کانسارهای غیرفلزی نظیر تالک، منیزیت، گل سفید، فلدسپات، کائولن، سیلیس و سنگ‌های ساختمانی به‌ویژه گرانیت، وجود بیش از ۴۰۰ هزار تن گارنت با عیار ۴۰ درصد، ۱۰ میلیون تن آندالوزیت، ۵ میلیون تن فلدسپات، ۱۳۰ هزار تن سیلیس با عیار ۹۹.۸ درصد و ۴۳ هزار تن آنتیموان.

- ظرفیت‌های معدنی حوزه تفتان و امکان استقرار کارخانجات چینی و کاشی و سرامیک در محدوده تفتان و شهرستان خاش.
- وجود تاسیسات زیربنایی مهم از جمله شبکه‌های وسیع حمل‌ونقل جاده‌ای، دریایی، ریلی و هوایی (وجود حداقل ۴ فرودگاه فعال در سطح استان و شرکت‌های هواپیمایی در استان)، سد پیشین و...

- وجود ۶ گمرک فعال در سطح استان و بهره‌مندی از نزدیک‌ترین مسیر به کشورهای آسیای میانه برای ترانزیت کالاهای بین‌المللی و انتقال محصولات و شاهراه ترانزیت کالا از جنوب به شمال.
- وجود ۱۲ شهرک صنعتی مصوب در تمامی شهرستان‌های استان که ۹ شهرک فعال است و همچنین وجود تعداد ۵ ناحیه صنعتی فعال در سطح استان.

- اتصال استان و مرز پاکستان به شبکه راه‌آهن سراسری کشور در آینده نه‌چندان دور. در این شرایط استان می‌تواند تبدیل به پل ارتباط ریلی اروپا به آسیای جنوب شرقی شده و این امر مهم‌ترین مزیت نسبی منطقه در توسعه صنعتی محسوب خواهد شد.

- تنها بندر مهم کشور در سواحل دریای عمان وشرق تنگه هرمز، بندر چابهار است که مزیت بزرگی در راه توسعه صنعتی استان به‌شمار می‌رود.
- موقعیت بندری و مرزی استان که امکان تامین کالاهای واسطه‌ای صنعتی ازخارج و دسترسی به بازارهای صادراتی را تسهیل می‌کند.

سخن پایانی

اقتصادی امروز کشور و گسترش بدون منطق ابعاد تحریم‌های ظالمانه بین‌المللی شرایطی را فراهم کرده که معادن بکر سیستان‌وبلوچستان به‌عنوان ضرورتی جدی برای گذر از این گردنه در نظر گرفته شوند.
معادن سیستان‌وبلوچستان هم فراهم‌آورنده ملزومات اولیه صنایع‌اند، هم عامل رونق تولید، هم افزایش‌دهنده اشتغال و در نهایت عامل رشد صادرات و ارزآوری برای کشورمان، ایران. برنامه‌ریزی و اقدامات دولت در سال‌های اخیر برای رونق معادن سیستان‌وبلوچستان یادآوری می‌کند که اتفاقات خوبی در راه است...