شعار سال: فعالان بازار، می‌گویند دولت و مجلس باید هر چه سریع‌تر پایشان را از کفش بازار سرمایه بیرون بکشند و بازار را به حال خودش رها کنند. اغلب کارشناسان بازار معتقدند که اظهارنظرهای غیرتخصصی، تصمیمات غیرکارشناسی و تبلیغاتی دولتی‌ها و مجلسی‌ها از ابتدای سال تاکنون بلای فعلی را به جان بازار سرمایه انداخته است. هر کدام از این دو نهاد قانونی، بازار سرمایه را ابزاری برای تبلیغات خود در نظر گرفته و این اهرم اقتصادی را دستاویزی سیاسی برای اهدافشان قرار داده‌اند.نتیجه دیدگاه مذکور این شد که ابتدا بازار سرمایه با تشویق‌ها و توصیه‌های مسئولان قوای دولت ومجلس، ورود پول قابل توجه و آن رشد باورنکردنی را تجربه کرد. همچنین پس از آن با تهدیدها و تصمیمات غلط، از عرشِ ۲میلیون و ۱۰۰ هزار واحدی به فرشِ یک میلیون و ۱۰۰هزار واحدی نیز رسید.

عوامل تزلزل و نوسان شدید

مقایسه این دو عدد که تنها در کمتر از ۸ ماه حاصل شده است، نشان از تزلزل و نوسان شدید در بازار سرمایه دارد که بخش اعظمی از این نوسانات شدید از دخالت‌های انجام شده در آن نشات گرفته است. قیمت‌گذاری دستوری فولاد، پیش‌بینی‌های وقت و بی‌وقت قیمت دلار، اعلام خبر رونق عرضه‌های اولیه و عمل نکردن به تداوم عرضه‌ها، واگذاری‌های ناموفق، آزادسازی سهام عدالت بدون برنامه‌ریزی مشخص و دقیق، شعارهای حمایت از بورس در ظاهر و نبود اقدام حمایتی در زمان ریزش، تهدید به الزام بازارگردانی، اجبار حقوقی‌های بزرگ به خرید یا فروش، ابهامات و نقایص بودجه ۱۴۰۰، احتمالات موجود در افزایش نرخ خوراک پتروشیمی‌ها، احتمال افزایش سود بهره بانکی وبسیاری مسائل دیگر روند منفی را در فعالیت بازار سرمایه محقق ساخت.

فقط دو نهادمسئول هستند

طبق ماده ۲ قانون بازار در راستای حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران و با هدف ساماندهی، حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارای اوراق بهادار و به منظور نظارت بر حسن اجرای این قانون، شورای عالی بورس و سازمان بورس تشکیل شده است. در نتیجه هدف حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران، ساماندهی، حفظ و توسعه این بازار همه و همه بر عهده این دو نهاد است. علاوه بر این طبق ماده ۷ این قانون اتخاذ تدابیر ضروری و انجام اقدامات لازم به منظور حمایت از حقوق و منافع سرمایه‌گذاران در بازار اوراق بهادار وظیفه سازمان بورس است و نه هیچ نهاد یا شخص دیگری؛ اما به کرات دیده می‌شود که از هر سو اظهارنظرات و تصمیمات غیرکارشناسی که با قانون بازار در تعارض است از سمت نهادها و اشخاص مختلف به سوی بازار سرمایه شلیک می‌شود.

مرز باریک دخالت و نظارت

مریم ابراهیمی، وکیل دادگستری با اشاره به اینکه مرز بسیار باریکی میان دخالت و نظارت در بازار سرمایه وجود دارد، گفت: تشخیص و تفکیک این مرز کار آسانی نیست در حقیقت اینکه تشخیص داده شود کدام اقدام در راستای نظارت بر بازار سرمایه و حفظ منافع عمومی محسوب می‌شود و چه اقدامی دخالت به شمار می‌آید کار بسیار دشواری است.

ابراهیمی افزود: با این حال می‌توان معیارهایی گذاشته شود که این اقدامات را تفکیک کند. اما اگر تشخیص داده شود اقدامی که مقام ناظر، دولت و یا هر شخص دیگری انجام داده که توسط قاضی تشخیص داده می‌شود که آیا این عمل دخالت است یا خیر باید قاضی به صورت موردی هر مورد را بررسی کند. البته اگر تشخیص داده شود که اقدام صورت گرفته خارج از اختیارات قانونی شخص یا مقام بوده و بر بازار اثرگذاری منفی داشته از مصادیق دستکاری بازار بوده و توسط قاضی تشخیص داده می‌شود.

این وکیل دادگستری بیان داشت: اگر به اقدامی که دخالت محسوب شده است بخواهیم عنوان کیفری بدهیم باید عنوان دستکاری قیمتی را برای آن در نظر بگیریم. یعنی باید این دخالت اقدامی باشد که منجر به دستکاری قیمت‌ها شده باشد. اما اگر شامل این موارد نشود باید یک اقدام حقوقی صورت گرفته و خسارت خسارت‌دیدگان در صورت اثبات دستکاری در بازار قابل مطالبه است البته در ایران سابقه نداشته است که اشخاص از این طریق مطالبه خسارت کنند.

وی در پاسخ به این پرسش که اگر دخالت یا دستکاری صورت گرفت و تعداد زیادی از سهامداران متضرر شده باشند تکلیف چیست، گفت: در کشورهای خارجی در چنین مواردی دعاوی جمعی مطرح می‌شود واین طرح خصوصیات خاص خودش را دارد. در چنین مواردی اشخاص به شکل جمعی می‌توانند به مطالبه حق خود اقدام کنند. در کشورهای دیگر دعاوی جمعی اقدامی است که برای حمایت از سهامداران خرد از آن استفاده می‌شود.

چالش آفرینی اظهار نظرهای غیرکارشناسی

علیرضا قنبرعباسی، مدیرعامل کارگزاری بانک خاورمیانه در خصوص شاخص‌های دخالت در بازار گفت: به این دلیل که موضوعاتی چون نرخ دلار و برداشته شدن تحریم‌ها که برای بخش اقتصادی کشور بسیار حائز اهمیت است تحت تاثیر تصمیمات دولت و مسئولان است در نتیجه پیش‌بینی‌ها و اظهارنظرها از سوی این افراد مسلما بر بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله بازار سرمایه اثرگذار است. همچنین منجر به عکس‌العمل منفی از سوی بازار می‌شود.

قنبرعباسی افزود: با توجه به اینکه بازار سرمایه در شرایط متزلزلی بسر می‌برد چنین اظهارنظرهایی بیشتر از حالت عادی می‌تواند این بازار را تحت تاثیر خود قرار دهد. البته باید دید نظرات و تصمیم‌گیری‌ها بازار را به کدام سمت می‌برد.به نظر می‌رسد جریانات و روند پولی که در زمان تشویق مردم به آمدن به سمت بازار ایجاد شد مردم را بیشتر به سمت این بازار ترغیب کرد و مردم تصور می‌کردند که این مسیر صعودی همچنان ادامه خواهد داشت. در مجموع باید شفاف شود این جریان صعودی بودن را چه کسانی و با چه اهدافی ایجاد کردند؟

رفتار قیم‌مابانه پایان یابد

در خصوص اینکه اظهارنظرهای مختلف و تصمیم‌های برخی مسئولان دخالت در بازار محسوب می‌شود یا خیر، نظرات حامد فلاح مدیرعامل سرمایه‌گذاری اقتصاد شهر را جویا شدیم.

به عنوان مثال، تشویق مردم به سرمایه‌گذاری در بورس در واقع توصیه محسوب می‌شود و در نهایت این خود سرمایه‌گذار است که اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کند. البته شاید لازم بود سازوکار طوری فراهم می‌شد که مردم را فقط به سرمایه‌گذاری غیر مستقیم در بورس تشویق می‌کردند.

کدام یک از اقدامات دولت و یا مجلس را می‌توان مصداق دخالت در بازار دانست؟

قیمت‌گذاری دستوری فولاد یکی از تصمیمات اثرگذار بر بازار بود. در این رابطه دولت و مجلس اظهارنظرها و موضع‌گیری‌های بسیاری داشتند، در واقع اینکه مجلس و دولت به معقوله‌هایی وارد می‌شوند که ارتباطی به آن‌ها ندارد و رفتار قیم‌مابانه دارند، رویکرد غلطی است. در حالی که تعیین قیمت در بورس هیچ ارتباطی به هیچ کدام از این دو نهاد ندارد. قیمت تنها به واسطه عرضه و تقاضا و تحت مکانیسم‌های بازار تعیین می‌شود.
اینکه بیان می‌شود قیمت‌گذاری دستوری برای کنترل تورم است، چنین نیست. کنترل تورم با کنترل پایه پول، نه قیمت‌گذاری دستوری، انجام می‌شود.

برای کاهش مشکلات ناشی از اظهارنظرهای این چنینی چه اقدامی لازم است؟

تنها توصیه این است که مسئولان در دولت و مجلس به مکانیسم عرضه و تقاضا در بورس اعتماد کنند. البته در این روند باید هیچ اقدامی نکرده و از اظهارنظرها و پیش‌بینی‌های غیرعلمی بپرهیزند. در حقیقت اگر این مقامات هیچ اقدامی انجام ندهند به خودی خود بزرگترین کمک به اقتصاد کشور محسوب می‌شود.

پیش بینی‌های ضد و نقیض در مورد قیمت دلار چه تبعاتی در بازار داشت؟

اینکه برای دلار قیمت قطعی تعیین شود مسلما بازار را به واسطه غیرکارشناسی بودن تحت تاثیر قرار می‌دهد. باید پذیرفت بازار سرمایه توسط این افراد به یک ابزار سیاسی تبدیل شده و کارکرد اقتصادی خود رااز دست داده است.

سازمان بورس چه نقشی در به وجود آمدن شرایط کنونی بازار داشته است؟

بزرگترین خطای سازمان بورس این بود که مجوزهای محدودی به سبدگردان‌ها، صندوق‌ها و غیره اعطا کرده است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از صدای بورس، تاریخ انتشار ۱۲ بهمن ۱۳۹۹، کد خبر: 427559، www.sedayebourse.ir.