شعار سال: احتمالاً در سال‌های اخیر از صید ترال و جارو کردن کف دریا توسط تور ترالر‌ها که باعث از بین رفتن محیط زیست آبزیان می‌شود زیاد شنیده‌اید و تقریباً شنیده‌هایتان عین واقعیت است، اما نه تمام واقعیت؛ به نظر می‌رسد این روز‌ها با شنیدن ممنوعیت صید ترال نه تنها خوشحال، بلکه باید ناراحت شوید، چرا که در صورت ممنوعیت ترال، یکی از برنامه‌هایی که می‌توانست سود مناسبی به کشور برساند عملاً منتفی شده و آن همان برنامه‌ای است که طی آن قرار بود صیادان ترال فانوس ماهی‌ها را صید کنند، اما متاسفانه طبق معمول تحت غفلت نهاد‌های نظارتی مربوطه انوع تخلفات در این میان اتفاق افتاد و چاره شد پاک کردن صورت مسئله!

از انصاف نگذریم صید ترال بسیار مخرب است، اما مسلماً دلیلی دارد که کشور‌هایی مانند آمریکا و حتی اتحادیه اروپا به جای ممنوع کردن آن، محدودش کرده‌اند. در ادامه طی گفتگو با دو کارشناس به بررسی جدی مسئله و واقعیت‌هایی که این روز‌ها به شدت از آن‌ها غفلت شده پرداخته‌ایم.

 

تحقیقاتی که بی‌نتیجه ماند

سعید گرگین کارشناس شیلاتی در چابهار اظهار داشت: در ایران کار تحقیقاتی زیادی روی صید ترال با بودجه فائو انجام شد، اما بعد از این طرح قرار بود ایران پروژه را ادامه بدهد که نه تنها ادامه پیدا نکرد، بلکه آنچه که انجام شده بود نیز تعطیل شد و فقط یک بودجه‌ای خرج شد و حتی تحقیقاتی هم که انجام شده بود به هیچ عنوان در نظر گرفته نشدند. حال سوال من از سیستم این است که اگر واقعاً قرار بود ما چنین تحقیقاتی را ادامه دهیم، چرا ادامه پیدا نکرد؛ چرا ما نیامدیم ترال را به روز کنیم در حالی که کل اتحادیه اروپا شناور‌های ترالر روی آب فعالیت می‌کنند و افرادی هم روی شناور مستقر هستند که اگر هم نباشند گشت‌های دریایی دارند و اگر خلافی از ترالر سر بزند توقیف و متخلف را نیز جریمه‌های سنگین می‌کنند.

استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان ادامه داد: وقتی آن تحقیق ادامه پیدا نکرد و وقتی ناظری روی شناور‌ها وجود نداشت، تخلفات هم از ترالر‌ها سر زد؛ من بار‌ها خودم رفتم و دیدم روی شناور ترالر و این موضوعات را از نزدیک دیده‌ام. چرا شیلات احساس نیاز نمی‌کند و همه چیز را سپرده دست خود صیاد، اگر قرار بود خود صیاد قانون را تبعیت کند مسلماً در اروپا هم ناظری روی کشتی‌های ترال نمی‌گذاشتند و خب این یک واقعیت است که اگر ناظر نباشد تخلف اتفاق می‌افتد.

قوانین باید بازنگری شود

وی در زمینه قوانین موجود در ایران افزود: از نظر قوانین شیلات چشمه تور تعریف شده، اما برای مثال یک بار ما تور را بررسی می‌کردیم چشمه هیچ موردی نداشت با این حال وقتی تور بالا آمد دیدیم که همه نوع آبزی را صید کرده و برای خود من سوال شد چرا با این چشمه تور استاندارد این اتفاق افتاد و بعد‌ها متوجه شدم که جای دیگر را دست کاری می‌کنند و مثلاً میزان چین تور افزایش پیدا می‌کند که آنقدر که آن چشمه چین میخورد که چشمه‌اش باز نمی‌شود و بررسی‌های بیشتر مشخص کرد اتحادیه اروپا این قانون را تغییر داده و همه قوانین صید را ۱۵ سال یک بار بازنگری می‌کنند، اما ما اصلاً این‌ها را نداریم و بدتر اینکه ما هنوز با همان چشمه توری که ۳۰ سال یا ۴۰ سال پیش کار می‌کردیم داریم کار می‌کنیم و اصلاً هم احتیاجی به بازنگری نیز نمی‌بینیم.

گرگین ادامه داد: من به شخصه خودم با ممنوعیت ترال موافق نیستم، چون آن شناور و پرسنل که روی شناور بودند که بیکار نمی‌نشینند تا خرج زن و بچه لنگ بماند بلکه همان اتفاق افتاد که قبل‌تر در ممنوعیت یک نوع دیگر صید در دریای شمال به وقوع پیوست، چرا که آن موقع اعلام کردند ذخایر کم شده و شیلات نیز به یک تعدادی از صیاد‌ها پولی داد و بازخریدشان کرد، آن افراد نیز کار دیگری بلد نبودند و بیشترشان رفتند قایق موتوری خریدند و به صید غیرمجاز روی آوردند و باز برگشتند سر جای خودشان؛ ترالر‌ها هم در حالی که تا دیروز مجاز کار می‌کردند احتمال دارد از فردا به کار غیرمجاز روی بیاورند و شنیده‌ام هم‌اکنون تعداد شناور‌های غیرمجاز سیستان و بلوچستان بیشتر از مجاز‌ها است و عملاً باز هم ذخایر کم می‌آیند در حالی که قرار بود با ممنوعیت ترال بیشتر شود.

 

ترال در اروپا و آمریکا ممنوع نیست

وی اظهار داشت: من چندین سفر در اروپا داشتم و بر شناور‌های ترالر آنجا رفتم و حدود ۴۵ روز روی آب سر کردم؛ واقعیتش را بخواهید با این نگاه ممنوعیت ترال مثلاً باید ماشین را ممنوع کنیم چرا که ماشین هم چیز خطرناکی است و تصادف می‌کند؛ همه جای دنیا در حقیقت انواع روش‌های صید وجود دارد و هیچ کدام تعطیل نمی‌شود، اما چه کار می‌کنند؟ طبق روالی که در دنیا وجود دارد به طور متوسط هر ۱۵ سال یک بار روش‌های صید را بازنگری می‌کنند و ایرادات و اشکالاتی که اتفاق می‌افتد باعث می‌شود ادوات صیادیشان را با شرایط جدید تطبیق دهند و به طور مثال اتحادیه اروپا در برنامه‌ای به نام هازارد ۲۰۲۰ که از سال ۲۰۱۵ شروع شده بود، قرار شد تمام ادوات صیادی که در اتحادیه اروپا استفاده می‌شود را بازنگری کند که از جمله آن‌ها ابزار ترال بود.

سعید گرگین ادامه داد: بودجه‌های کلانی نیز هزینه کردند و تک تک روش‌های صیدشان را از گوش‌گیری گرفته تا ترال و قلاب همه را یک بررسی و بازنگری کردند و ایرادات برطرف شد و نتیجه‌اش یکی این بود که تا قبل از سال ۲۰۱۵ با یک روشی به نام "ICES" چشمه تور را اندازه‌گیری می‌کردند و اکنون با روش "امگا" کار می‌کنند که اصلا وسیله عوض شده است؛ بنابراین همه جای دنیا این مشکل وجود دارد و شما آمریکا را می‌بینید که ترال انجام می‌دهد، اروپا انجام می‌دهد، روسیه، ژاپن، چین همه صید ترال دارند، اما به این شکلی نیست که ما انجام می‌دهیم و ۵۰ درصد صیدمان در دنیا از ۹۶ میلیون تن با ترال انجام می‌شود پس ما چرا باید این ترال را کنار بگذاریم؟

این کارشناس شیلاتی اضافه کرد: نکته مهمتر اینکه در اتحادیه اروپا برای متخلفان ترال جریمه‌های سنگین از حبس تا جریمه‌های نقدی در نظر گرفته شده و وظیفه ناظرین هم کنترل این تخلفات و معرفی به مراجع قانونی است، اما در ایران مجازات برای متخلفین ترال بازدارنده نیست.

 

چگونگی شکل‌گیری صید ترال در ایران

سیدمحمدرضا فاطمی دیگر کارشناس شیلات اظهار داشت: ترال سه نوع دارد شامل "سطحی، میانی و کفی"؛ این موضوع در ایران با خرید ۱۵ فروند شناور صیادی کوچک از اسپانیا آغاز شد و این شناور‌ها قبل از انقلاب و در دهه ۵۰ خریداری شده بودند و به نام‌های "درگاهان ۱ تا درگاهان ۱۵" نامگذاری شده بودند و بیشتر برای صید میگو خریداری به کار گرفته می‌شدند؛ چون آن موقع در خلیج فارس صید میگو از ساحل و با دست انجام می‌شد که با گسترش بازار، این کشتی‌ها خریداری شد تا برای ترال کف استفاده شوند که در همان دهه این نوع صید منجر به سقوط ذخیره میگو شد و میزان ذخیره خیلی کاهش یافت.

وی افزود: بعد از انقلاب مرکز تحقیقات شیلات به دلیل کم شدن ذخایر میگو به مرور اعلام محدودیت کرد و زمان صید را محدود کردند و اواخر نیز حدود یک ماه و نیم بیشتر این صید‌ها انجام نمی‌شد و در حالی که قبل از آن در تمام سال این صید انجام می‌شد و میگو به حدی زیاد بود که می‌آمد طرف ساحل بندر امام (ره) و مردم آن‌ها را با دست و با تور‌های کفی می‌گرفتند؛ بعد از این کشتی‌های بزرگتری خریداری شدند برای صید ماهی، ترالر‌های ماهی آنقدر ذخایر ماهی‌های کفزی را کم کردند که شیلات باز هم محدود کرد و اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ محدودیت‌ها اعلام شدند که برای خلیج فارس ترال ماهی را ممنوع اعلام کردند.

فاطمی ادامه داد: دریای عمان یک فلات قاره‌ای باریک دارد که عرض فلات قاره که حدوداً ۲۰ مایل می‌شود و صیادان محلی تا ۱۲ مایل را دارند و در این محدوده کشتی‌های صنعتی حق ندارند داخل شوند و برای صید هر نوع ماهی و هر روشی کشتی‌های صنعتی ابدا حق ورود به این محدوده را ندارند، پس شیلات به خاطر همین مجوز صید ماهی به ترالر‌ها نداده است؛ ببینید به هر حال صید ترال بستر را شخم می‌زند فرض کنید یک باغچه‌ای که به شما گل می‌دهد، گل را باید برداشت کرد و این درست نیست که گل را از ریشه بکنی و ببری صید ترال شبیه به همین موضوع است و بستر را خراب می‌کند؛ یکی از معایب اصلی صید ترال همین موضوع است که بستر را شخم می‌زند و در خود بستر هزاران موجود وجود دارند که این‌ها غذای ماهیان دیگری نیز هستند.

این استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات افزود: دلیل اینکه صید ترال را کل دنیا محدود کردند همین بود چرا که لاک پشت‌ها را هم می‌گرفت و یا حتی خیلی از آبزیان ریز و همین دلیلی شد که در کل دنیا نیز چیدمان و طراحی تور را تغییراتی دادند و یک دریچه گذاشتند سر راه کیسه تور که مثلا لاک پشت‌ها از آنجا خارج شوند و یا ماهیان ریز از آنجا خارج شوند که به این ترتیب قادر هستند صید ناخواسته ماهیان ریز را به حداقل برسانند که به این ترتیب در ادامه بیش از ۸۰ درصد صید این نوع ماهی‌ها کاهش یافت و لاک پشت‌های حفاظت شده دریایی هم کلاً حذف شدند و مقداری از ضرر صید ترال به این شکل در دنیا گرفته شد.

 

چرا ترال به خودکفایی منجر نشد

وی اضافه کرد:، اما در خلیج فارس و دریای عمان ماجرا چطور است؛ در دریای عمان به خاطر عمق زیاد ما می‌دانیم که ماهی‌های میکروسکوپی و خیلی ریز در اعماق زندگی می‌کنند، ذخایر بسیار زیادی هم از فانوس ماهی‌ها در شمال اقیانوس هند، در ناحیه دریایی عمان مشترک بین ایران عمان و پاکستان وجود دارد که به آن‌ها ماهیان اعماق میانی یا اصطلاحاً میکتوفیده (فانوس ماهی) می‌گویند و این ماهیان در روش صید ترال میان آبی گرفته می‌شوند که کشتی‌های بزرگ لازم دارد و میزان این‌ها را فائو در حدوداً زمان انقلاب برآورد کرد و حتی پیشنهاد داد که از این‌ها بهره‌برداری شود و این نوع ماهی‌های میان آبی در این حجم و میزان، هیچ جای دیگری مثل دریای عمان نیست و اکنون ما دقیقاً می‌دانیم این ذخایر کجا هستند، اما متاسفانه بهره‌برداری نشدند.

فاطمی ادامه داد: متاسفانه حدود هشت سال پیش طی یک برنامه مدیریت نشده و مجوز‌هایی برای صید این نوع ماهیان میان‌زی صادر شد، اما کشتی‌های ترال کلاً رفتند برای صید ماهیان یال اسبی و ماهیان تجاری دیگر و حتی این‌ها به صورت غیرقانونی وارد آب‌های ساحلی می‌شدند و کپور هم صید می‌کردند که جزو خطا‌های آشکار است و این شد که بعضی از شناور‌ها را کاهش دادند و میزان نظارت را بیشتر کردند که یک سیستم در تعیین موقعیت ماهواره‌ای شیلات ایجاد کرد که متاسفانه کارایی ندارد چرا که باز هم کشتی خلاف می‌کرد و حالا جریمه‌اش هم می‌کردند که پول جریمه را می‌داد و خیلی راحت کشتی آزاد بود.

جریمه‌هایی که بازدارنده نیست

وی گفت: وقتی شما خطایی از نظر سیستماتیک انجام می‌دهید دیگر بهانه‌ای نیست که بگویی من دستگاهم خراب شده یا هوا طوفانی بود و کشتی خودش از موقعیت به سمت ساحل رانده شده و حالا یکی دو بار باشد عیبی ندارد، اما دفعات تکرار می‌شود و این را هم باید توجه داشت که خیلی از خرید و فروش‌ها اصلاً روی همان عرشه کشتی انجام می‌شود و خیلی از موارد صید شده به ساحل هم نمی‌آمدند و به هرحال این ادامه پیدا کرد؛ مصرف این نوع ماهی (فانوس ماهی) برای آرد ماهی یا همان پودر ماهی است و ما سالانه ۱۲۰ هزار تن یا ۲۰۰ هزار تن آرد ماهی به عنوان غذای مکمل دام لازم داریم و برای پرورش طیور نیز استفاده می‌شود که اگر این نوع صید انجام شود ما خودکفا خواهیم شد و در سالی که رهبر معظم انقلاب فرمودند "جهاد خودکفایی" ما می‌توانستیم به این موضوع دستیابی پیدا کنیم، اما این برنامه نهایتاً به جهاد درآمدزایی یک عده خاص تبدیل شد.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات ادامه داد: ابتدا از این کشتی‌های چینی آوردند و کار اینقدر سریع پیشرفت که مثل اینکه یک جایی گنج پیدا می‌شود و هر کسی یک چیزی می‌آورد، هر کسی هر وسیله‌ای داشت آورد که بعد گفتند این‌ها صید نمی‌کنند و این‌ها را تبدیل کردند به کرایه یا ظاهراً خریدند و صورت مسئله را پاک کردند و به اشتباه جنگ زرگری را بیشتر روی کشتی‌های چینی راه انداختند، اما آنچه که مسلم است، این مهم نبود که کشتی مال کجا است و اینکه در منطقه ترال انجام می‌شد و خلاف می‌کردند مهم بود و اگر این‌ها میکروماهی می‌گرفتند باز جای شکرش باقی بود، اما رفتند سراغ ماهیانی که اکنون جمعیت همه آن‌ها به خطر افتاده و صیدشان هم کم شده است.

وی افزود: اخیراً هم فراکسیون محیط زیست آمدند با کمک شیلات جلسه گذاشتند و دو سال صید ترال را ممنوع کردند که اشتباه بود و این کار نباید می‌شد چرا که این خلاف جهت اقتصاد مقاومتی که رهبری فرمودند است و ما می‌توانیم از ذخایری که داریم بهره‌برداری کنیم، اما به درست؛ هدفمندی یا هدفمند کردن مدیریت صید فانوس ماهی‌ها تدبیر دو ساله نیست و منجر به این شد که گفتند شیلات بررسی‌ها و پژوهش‌های بسیاری انجام بدهد. حالا مثلاً باید چکار کنیم که در ۴۵ سال تجربه گذشته‌مان نتوانستیم بکنیم؛ ما همه چیز را در مورد ماهیان میکتوفیده می‌دانیم و در مورد این موضوع هیچ ابهامی وجود ندارد که با این تصمیم اولا دو سال زمان را از دست خواهیم داد و دو سال بعد دوباره بر می‌گردیم سر همان نقطه گذشته و با همین اطلاعاتمان، همین کشتی‌ها را در دریا می‌اندازیم که منابع را غارت می‌کنند و باز همان آش و همان کاسه است.

 

نظارت‌ها را تشدید کنید

فاطمی اظهار داشت: ما نه در مورد نحوه بهره‌برداری کمبود اطلاعاتی داشتیم که بخواهیم ایجاد اطلاعات کنیم و نه تجهیزات بیشتری لازم داریم که مسلماً همین ترالر‌ها داشتند کارشان را انجام می‌دادند، اما خب خلاف می‌کردند، پس با این تصمیم ما هم زمان را از دست می‌دهیم و هم اینکه یک مقدار بودجه برای کار‌های کارشناسی مصرف می‌شود که به عقیده بنده نیازی به این کار‌ها نیست؛ پیشنهاد ما این است که تعداد شناور‌ها کم شود و دقیقاً بروند در جای تعیین شده صید کنند و مهمتر از همه باید نظارت سختی هم صورت بگیرد. برای چه باید بگویند نیرو برای نظارت کم داریم، خب اگر اینطور است پلیس هم بگوید نیرو کم داریم و دزد‌ها را نگیرند. در واقع راهکار این است که به اندازه توان کنترل شیلات به کشتی‌ها مجوز داده شود و آن هم در جا‌هایی که مشخص شده صید را انجام بدهند و به این شکل این صید به صرفه هم است.

وی یادآور شد: اکنون ذخایر تحت فشار متعلق به صیادان بومی ما است و تنها آن‌ها می‌توانند بهره‌برداری کنند و نیازی نیست که حالا بخواهیم ترالر‌ها برای اینکه بخواهند صیدشان اقتصادی باشند آن ذخایر خاص را بگیرند و اگر آن‌ها منبع درآمد و اقتصاد هستند پس بهتر است که برای بومی‌ها بماند و نباید صرف افرادی شود که خارج از مجموعه آمدند و وضع مالیشان بسیار عالی است و با روابط می‌توانند مجوز و وام بگیرند و کشتی بخرند و ثروت روی ثروت بگذارند و در نهایت این ثروت هم در منطقه نمی‌ماند و می‌رود به شهر‌های دیگر.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار ۱۰ اسفند ۱۳۹۹، کد خبر: ۲۴۵۷۹۴۵، www.tasnimnews.com.