شعار سال: کودکان و نوجوانان نقش تعیین‌کننده‌ای در آینده هر کشوری ایفا می‌کنند، اما عموما با کمترین توجه در زمینه پرورش فکری مواجه می‌شوند. بازی‌های دیجیتالی و اهمیت رده‌بندی سنی آن‌ها برای این دو قشر نیز جزء همین موارد غفلت شده، محسوب می‌شود.

امروزه بازی‌های دیجیتالی بخشی از سرگرمی و اوقات فراغت کودکان و نوجوانان شده است تا جایی که بسیاری از آن‌ها دیگر تمایلی به دیدن تلویزیون و برنامه‌های کودک و نوجوان ندارند.

با توجه به اینکه در کشور‌های پیشرفته دنیا، بازی‌های دیجیتالی به یک صنعت تبدیل شده، روز به روز این دو گروه سنی مهم، با بازی‌های مختلفی روبه‌رو می‌شوند. بازی‌هایی که ممکن است برای سن هر یک از این کودکان و نوجوانان مناسب نباشد و به یک معضل مهم در زندگیشان تبدیل شود. به همین جهت رده‌بندی سنی برای این بازی‌ها در نظر گرفته شده است.

در کشور آلمان دولت از برچسب رتبه‌بندی سنی برای تنظیم عرضه بازی‌های دیجیتال برای کودکان و نوجوانان استفاده می‌کند و خرده‌فروشان موظف به رعایت محدودیت‌های تعیین شده توسط این رتبه‌بندی هستند و در صورت بی‌توجهی، با جرایم مالی مجازات می‌شوند. این رده‌بندی می‌تواند تا حدودی از کودکان و نوجوانان در مقابل آسیب‌هایی که ممکن است دچار شوند، محافظت می‌کند.

در همین رابطه با دکتر عقیل منصوری معاون نظارت بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای درباره وضعیت رده‌بندی سنی بازی‌های دیجیتالی در کشور و چگونگی نظارت بر آن‌ها گفتگو کردیم.

پایه‌گذاری رده‌بندی سنی بازی‌های دیجیتال در ایران و جهان

منصوری، درباره ضرورت رده‌بندی سنی بازی‌های دیجیتال برای کودکان و نوجوانان، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: به عنوان امری پذیرفته شده در جهان هرگونه محتوای رسانه‌ای باید طبقه‌بندی داشته باشد. اساسا این موضوع فقط به کشور ما اختصاص ندارد بلکه شاید جزء تاخیرکنندگان هم باشیم.

اگر بخواهیم این مساله را در حوزه‌ای مانند سینما و تلویزیون بررسی کنیم متوجه می‌شویم در تلویزیون یا دیگر آثار سینمایی در چند سال اخیر، به تازگی اشاره می‌کنند که این فیلم یا سریال مختص یک رده سنی خاص است. در حوزه کتاب هم کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان رده‌بندی سنی را از قدیم داشته؛ در حالی که این موضوع سال‌هاست در جهان پذیرفته شده است.

وی ادامه داد: رده‌بندی سنی برای بازی‌های دیجیتال برای نخستین‌بار در سال ۱۹۹۲ در کنگره آمریکا مطرح شده و در سال ۱۹۹۴ تقریبا نزدیک به ۳۰ سال پیش نهادی جهت رده‌بندی سنی بازی‌ها در آمریکا پایه‌گذاری شده است. بعد از آن هم در کشور‌های مختلف این اتفاق می‌افتد.

در کشور ما نیز تقریبا سال ۱۳۸۵ این موضوع مطرح و در سال ۱۳۷۸ به صورت رسمی، بنیاد ملی‌بازی‌های رایانه‌ای تاسیس شد؛ یعنی تقریبا فاصله‌ای ۱۲ تا ۱۵ ساله با آمریکا داریم. در واقع بسیاری از این موضوع عقب نیستیم، اما به این شکل هم نیست که فقط ما در جهان این کار را انجام داده باشیم.
البته در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا جزء پیشگامان بوده‌ایم و حتی پیش از کره جنوبی، امارات، عربستان و کشور‌های دیگر این کار را آغاز کردیم.

نظارت؛ یک وظیفه حاکمیتی مهم

او افزود: تقریبا نزدیک به ۲۰ نظام رده‌بندی سنی در جهان وجود دارد. حتی شاهدیم در حالی که اتحادیه اروپا نظام رده‌بندی خاص خود را دارد، برخی از کشور‌های این اتحادیه نیز یک نظام اختصاصی دیگر برای خود دارند.
این موضوع نیز نشان دهنده اهمیت مساله و تاکید بر این موضوع است که تفاوت‌های فرهنگی، شالوده ایجاد و بنیانگذاری نظام‌های رده بندی سنی است. البته این موضوع فقط شامل بازی‌ها نمی‌شود بلکه در کتاب‌ها، فیلم‌ها و انواع رسانه‌ها وجود دارد.

منصوری اضافه کرد: موضوع محتوای رسانه‌ای که خانواده می‌خواهند مصرف کنند با توجه به فرهنگ و هنجار‌های ارزشی و اجتماعی هر کشور دارای حساسیت‌های خاص آن ملت است. برای مثال خشونت در انواع رسانه‌ها، موضوعی نیست که ملت یا کشوری به آن بی‌توجه باشد. البته ممکن است شاخص‌هایش متفاوت باشد. به این معنی که ما حدی از خشونت را بد قلمداد می‌کنیم که ممکن است در آمریکا، ژاپن یا در اتحادیه اروپا شاخص‌های آن تا اندازه‌ای با ما تفاوت داشته باشد. اما همه، خشونت را به عنوان یک محتوای آسیب‌رسان قلمداد می‌کنند.

این استاد دانشگاه درباره نظارت بر عرضه و فروش بازی‌های دیجیتال نیز گفت: بنیاد ملی بازی‌ها وظایفی حاکمیتی، چون آموزش، حمایت و پژوهش نیز دارد، اما وظیفه حاکمیتی مهم دیگری که اینجا درباره آن صحبت می‌کنیم، نظارت بر همه زمینه‌های تولید، عرضه و انتشار بازی‌هاست.

گیم نت‌ها، مراکز فروش فیزیکی بازی‌ها (یعنی فروشگاه‌هایی که در سطح شهر‌ها وجود دارد) و همچنین سایت‌ها، مارکت‌ها و همه درگاه‌های اینترنتی که به عرضه رایگان یا تجاری بازی مشغولند، ذی‌نفعانی هستند که وظیفه نظارت بر آن‌ها (در حوزه بازی) بر عهده بنیاد است. بنیاد با توجه به بضاعت خودش سعی می‌کند به این موضوع ورود کند.

اهمیت سیاستگذاری قانونی

وی به اهمیت سیاستگذاری‌ها در حوزه تصویب قوانین رده‌بندی سنی بازی‌های دیجیتال اشاره و بیان کرد: البته گاهی شاهد چالش‌هایی هستیم که عمده آن به سیاست‌گذاری‌های کلان برمی‌گردد.
برای نمونه کره‌جنوبی در حالی که بعد از ایران، نظام رده‌بندی و سازمان آن را راه‌اندازی کرد که اکنون فصل مفصلی از قوانین را در پارلمان خود درباره حوزه بازی‌های دیجیتال تصویب کرده، اما ما در مجلس شورای اسلامی، تقریبا یک خط هم در مورد بازی‌های رایانه‌ای نداریم!
با اینکه در آمریکا فروش برخی بازی‌ها به افراد زیر ۱۸ سال ممنوع و جرم است؛ یعنی برابر قانون فروشگاه‌های عرضه کننده می‌دانند که نباید این بازی را به افراد زیر ۱۸ سال بفروشند. آیا چنین قانون در کشور ما وجود دارد تا بنیاد ملی بازی‌ها بر مبنای آن از خانواده و قشر آسیب پذیر کودک و نوجوان در برابر چنین مواردی دفاع کند؟

کره‌جنوبی در حالی که بعد از ایران، نظام رده‌بندی و سازمان آن را راه‌اندازی کرد که اکنون فصل مفصلی از قوانین را در پارلمان خود درباره حوزه بازی‌های دیجیتال تصویب کرده، اما ما در مجلس شورای اسلامی، تقریبا یک خط هم در مورد بازی‌های رایانه‌ای نداریم!

منصوری در خصوص چگونگی اعطای مجوز به گیم‌نت‌ها گفت: متاسفانه شاهدیم صنوف مختلفی در کشور اعم از اتحادیه فرش فروشان، عکاسان، لوازم آشپزخانه، لوازم صوت و تصویری و ... به گیم‌نت‌ها مجوز فعالیت صنفی می‌دهند! در حالی که بیشتر آن‌ها کمترین آشنایی با این زمینه تخصصی ندارند. این فاجعه بار نیست؟
این سیاست‌گذاری به تازگی اتفاق افتاده، یعنی در سال ۹۴ «سند ملی سیاست‌های حاکم بر برنامه ملی بازی‌های رایانه‌ای» توسط شورای عالی فضای مجازی به ریاست رئیس شورا (رئیس جمهوری) مصوب و در آن وظیفه صدور مجوز تخصصی گیم‌نت‌ها به بنیاد واگذار شده، متعاقبا در خرداد سال ۹۹ دستورالعمل شیوه اجرای آن به بنیاد ابلاغ شده، اما صنوف، پلیس، اماکن و سایر نهاد‌های ذیربط باید همکاری کنند.

وی با طرح این پرسش که چرا در یک گیم‌نت نباید درباره بازی کردن یک کودک ۸ ساله در کنار یک فرد ۳۰ ساله حساسیت وجود داشته باشد، گفت: ناگفته پیداست طبقات مختلف سنی ممکن است در اثر هیجان بازی، حرف‌ها و عبارتی را به زبان بیاورند و شوخی‌هایی داشته باشد یا حتی سیگار استعمال کنند؛ تکلیف کودکانی که خانواده‌ها با خیال راحت آن‌ها را روانه گیم نت می‌کنند چه می‌شود؟

این موارد به آن‌ها ابلاغ نشده و بیشتر صنوف نیز به قانونِ تازهِ ابلاغ شدهِ یادشده بی‌توجهی می‌کنند. حتی دیده شده در شهر تهران، سه اتحادیه مختلف به گیم نت‌ها مجوز می‌دهند. وقتی درباره این اتفاق سوال می‌کنیم، می‌گویند در شهر، شهرستان یا استان ما بر اساس قانون اصناف باید ۳۰۰ واحد صنفی وجود داشته باشد تا یک صنف تشکیل شود و، چون تعدادشان به این اندازه نرسیده است گفته‌اند مثلا اتحادیه عکاسان به آن‌ها مجوز بدهد. اما اتحادیه غیر تخصصی چه صلاحیتی دارد و چگونه می‌تواند نظارت داشته باشد؟ چرا نباید یک اتحادیه کشوری در این زمینه تاسیس شود؟

چرا در یک گیم‌نت نباید درباره بازی کردن یک کودک ۸ ساله در کنار یک فرد ۳۰ ساله حساسیت وجود داشته باشد؟

طبقات مختلف سنی ممکن است در اثر هیجان بازی، حرف‌ها و عبارتی را به زبان بیاورند و شوخی‌هایی داشته باشد یا حتی سیگار استعمال کنند؛ تکلیف کودکانی که خانواده‌ها با خیال راحت آن‌ها را روانه گیم نت می‌کنند چه می‌شود؟

منصوری با تاکید بر اینکه بنیاد برای همین منظور «سامانه آموزش گیم‌نت‌دارها» را (به نشانی Portal.ircg.ir) تاسیس کرده تا به گیم‌نت داران آموزش و مجوز تخصصی بدهد، بیان کرد: مجوز تخصصی بنیاد، رایگان است و گیم‌نت‌دار‌ها را حمایت محتوایی و پشتیبانی فنی می‌کنیم. یعنی صنوف نیازی نیست نگران باشند، آن‌ها می‌توانند همچنان مجوز صنفی‌شان را در شهرستان خود صادر کرده و هزینه‌های حق عضویت را هم دریافت کنند.

اما برای راه‌اندازی گیم‌نت این مجوز صنفی کافی نیست و باید مجوز تخصصی از بنیاد بازی‌ها اخذ شود. می‌خواهم بگویم وقتی در کشور ریل‌گذاری و سیاست‌گذاری درستی اتفاق نیفتد چنین می‌شود که در این عصر پیشرفته امروزی، اتحادیه لوازم ورزشی به گیم نت‌دار‌ها مجوز می‌دهد یا هرکسی با راه‌اندازی یک سایت اینترنتی با حداقل هزینه، شروع به عرضه انواع بازی‌های مختلف هم می‌کند.

مطابق بند ز-۱ فهرست مصادیق محتوای مجرمانه (موضوع ماده ۲۱ قانون جرایم رایانه‌ای) انتشار و سرویس‌دهی بازی‌های رایانه‌ای فاقد مجوز از بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای جرم است و این توقع وجود دارد همه مراجع ذی‌ربط به وظیفه خود در این زمینه عمل کنند.

منصوری به رویکرد معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور در اجرای درست قانون یادشده اشاره کرد و افزود: ما با دادن طرح بحث اعطای مجوز قانونی (به بازی‌ها، گیم‌نت‌ها، مسابقات بازی‌های رایانه‌ای و سایت‌ها و مارکت‌ها و ...) تلاش می‌کنیم هم نخبگان و هم خانواده‌ها را نسبت به اهمیت این موضوع آگاه و شهروندان را از حقوق شهروندی شان مطلع کنیم. البته این مساله کمک رسانه‌ها را می‌طلبد که روی این موضوع حساس شوند و اطلاع‌رسانی کنند.

فواید و مضرات بازی‌های دیجیتالی

منصوری درباره اطلاع خانواده‌ها از بازی‌های دیجیتالی فرزندانشان و چگونگی تعامل آن‌ها با این بازی‌ها گفت: نخبگان و جوامع پیشرفته به واسطه حفاظت از خانواده و اجتماع، روی موضوع رده‌بندی سنی حساس هستند. به همین دلیل پیامد‌های بازی را در زندگی اجتماعی و فردی افراد می‌بینند و آن‌ها را مهم قلمداد می‌کنند و برایشان دنبال راه‌چاره هستند.

ما نباید این نکته را فراموش کنیم که بازی‌ها می‌توانند در خدمت آموزش، افزایش خلاقیت، افزایش تمرکز، درمان‌های پزشکی و ... باشند و حتی به حل معضلات اجتماعی کمک کنند. باید خانواده‌ها و نهاد‌های فرهنگی بدانند که اساسا رویکردی که همه بازی‌ها را بد و منشا خشونت و ناهنجاری معرفی می‌کرد، تفکری پوسیده است.

بعضی خانواده‌ها هم به کلی بازی را کنار می‌گذارند که این کار کاملا نادرست است. بعضی دیگر به کلی فرزندانشان را در دنیای بازی‌ها رها می‌کنند و بعد هم می‌گویند چرا کودک من انزواطلب یا پرخاشگر شده یا افت تحصیلی پیدا کرده است. همه این‌ها به دلیل رعایت نکردن رژیم مصرف درست است.

بعضی خانواده‌ها هم به کلی بازی را کنار می‌گذارند که این کار کاملا نادرست است. بعضی دیگر به کلی فرزندانشان را در دنیای بازی‌ها رها می‌کنند و بعد هم می‌گویند چرا کودک من انزواطلب یا پرخاشگر شده یا افت تحصیلی پیدا کرده است.

رسانه‌ها و نقش مهمشان در آگاهی‌بخشی

وی درباره چگونگی اطلاع‌رسانی به خانواده‌ها نیز گفت: تلویزیون، رسانه‌های اینترنتی و مکتوب، بازی‌سازان و مارکت‌ها، هر کدام سهمی در اطلاع‌رسانی دارند.

البته یکی از مارکت‌های بزرگ این کار را کرده که با توجه به رده‌بندی بازی‌های موبایلی توسط بنیاد، بخشی به عنوان کودک راه‌اندازی کرده است تا با معرفی سن فرزند توسط خانواده، فقط محتوای مناسب آن سن به فرزندان نمایش داده شود.

اما بسیاری از خانواده‌ها از چنین قابلیت مهمی بی‌خبرند. البته گاهی در تلویزیون برنامه‌هایی در این باره پخش می‌شود. ما هم تلاش می‌کنیم با رسانه‌ها ارتباط بگیریم، چون نقش آن‌ها در این موضوع‌ها بسیار مهم است.

 

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار: 7 فروردین 1400، کدخبر: 84263579، www.plus.irna.ir